УСАН ДООГУУР ХОРИН МЯНГАН БЭЭР АЯЛСАН НЬ 1 - ЖЮЛЬ ВЕРН

УСАН ДООГУУР ХОРИН МЯНГАН БЭЭР АЯЛСАН НЬ - ЖЮЛЬ ВЕРН
/НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ
ХӨДӨЛГӨӨНТ АРАЛ

1865 онд ер бусын хачин явдлууд гарсан нь өнөө хүртэл олон хүний санаанд байсаар байгаа буйзаа. Эдгээр явдлын дуу чимээ эх газрын ард иргэдийн сонирхлыг татаж, далайн замын боомт хотуудын оршин суугчдыг сандраан, ялангуяа далайчдын сэтгэлийг сүрхий түгшүүлэв. Худалдаачин, хөлөг онгоцнй эзэн, капитанууд, бага дарга, далайн цэрэг, тэрч байтугай шинэ, хуучин тивүүдийн хэд хэдэн улс гүрний засгийн газар тэр нэгэн хачин явдлыг гойд шохоорохн сонирхож байв.

Тэр жил их далайн хэд хэдэн хөлөг онгоц халим загаснаас том, хурдаараа түүнээс хавьгүй илүү, заримдаа өөрийн биеэс хурц гэрэл цацарган байх, хоёр үзүүр рүүгээ шувтан, дундаа цүлхгэр, гонзгой юмтай гадаад далайд дайралдсан байжээ. Тэр юм буюу амьтны гадаад байдлыг өөр өөр онгоцны өдрийн тэмдэглэлүүдэд тодорхойлон бичсэнийг үзвэл өөр хоорондоо ялгаа багатай боловч цөм түүний хөдөлгөөнийг урьд өмнө дуулдаагүй асар хурдан гэж тэмдэглэсэн байв. Түүнийг халим хэмээн таамаглан үзэх боловч шинжлэх ухаанд мэдэгдсэн халим төрөлтний дотроос нэг нь ч ийм асар том хэмжээнд үл хүрнэ. Кювъе, Лассенед Дюмериль, Катрфаж нарын хэн нь ч тийм сүрхий гайхал байна гэдгийг нүдээрээ үзэхээс нааш үл итгэхсэн билээ.

Түүнийг нүдээрээ үзсэн зарим хүн уртаараа английн хоёр зуун фут гэх бөгөөд энэ нь хэт багасгаж, нөгөө хэсэг нь уртаашаа гурван миль, өргөөшөө нэг миль гэж тодорхойлсон нь хэтэрхий ихэсгэсэн байв. Улсын ам хэдийгээр ийнхүү зөрөх боловч олон мэдээнүүдийг цэгнэн үзвэл тэр амьтан, хэрэв байдаг нь үнэн л болж гэм амьтны аймаг судлагсдын мэдэж буй бүх адгуус амьтантйа зүйрлэмгүй том юм байсан гэж бардаагаар хэлж болох юм. Гэтэл байгаа баримт нэгэнт маргашгүй болохоор тийм амьтан байгаа эсэх гэж эргэлзэх явдалгүй байв.

Хүн төрөлхтөн ер нь нууц бүрхэг юманд шохоорхдог зантай болохоор ийм юм дуулаад дэлхий дахинаараа гүнээ сэтгэл догдолсон нв зүй буйзаа. Калькутт хотын хөлөг онгоцны нийгэмлэгт харъяалагдах “Губернатор Хингинсон” гэгч онгоц 1866 оны долоодугаар сарын хориноо тэрхүү хөдөлгөөнт бөөн хар юмтай дайралджээ.

Түүнийг зураг дээр тэмдэглэгдээгүй арал хэмээн хөлөг онгоцны капитан Бэккэр газар зүйн координатыг нь нарийн тодорхойлохоор завдаж байтал, тэрхүү юмны дотроос гэв гэнэт хоёр салаа ус нарийхнаар исгэчин олгойдож, зуун тавин фут өндөрт хөөрлөө. Энэ нь хэрвээ л далайн ёроолын грейзер дээшээ олгойдоогүй бол “Губернатор Хингинсон” хоншоороороо ус уур тургиж явах далайн ямар нэгэн сүүгээр бойжигчидтой тулгарснаас зайлсангүй ээ.

Бас, Дорнот-Энэтхэг болон Номхон далайн хөлөг онгоцны нийгэмлэгт харъяалагдах “Христофор Колумб” онгоцон дээрээс 1866 оны долоодугаар сарын 23-ны өдөр тэрхүү хачин амьтныг Номхон Дөлгөөн далайд байхыг нь харжээ. “Губернатор Хингинсон”, “Христофор колумб” хоёр тэр гайхалтай халимыг гуравхан хоногийн зөрөөтэй хугацаанд нэг нэгнээсээ далайн бүхэл бүтэн долоон зуун миль зайтай газар дэлхийн бөмбөрцгийн хоёр цэгт олж үзсэн болохоор үнэхээр санаанд багташгүй айхтар хурдан хөдлөх чадвартай эд байжээ.

Түүнээс арван тав хоногийн дараа Америк, Европ хоёрын хооронд Атлантын гадаад далайд уулзсан үндэсний компанийн “Гельвец”, Роял Мейл компанийн “Ханан” гэдэг хоёр хөлөг умарт өргөрөгийн 45 хоног 15 хувь, умарт уртрагийн ( гренвичээс ) 60 хоног 31 хувьд тэр гайхлыг бас үзжээ. Тэдгээр онгоцны хоёр капитан уул сүүгээр бойжигчийн уртыг адаглаад английн 350 фут гэж гаргасан байв. Гэтэл “Гельвец”, “Ханан” хоёр хөлөг онгоц үзүүрээсээ сүүлээ хүртэл дөнгөж 325 фут болохоор түүнээс богино ажээ. Тэхэд Алеут арлуудын орчинд тохиолдох хамгийн том халим 150 футээс хэтэрсэн түүхгүй.

Эдгээр мэдээ болон цаашдаа Атлантын тээврийн “Перейра” гэх галт онгоц, тэр гайхлыг мөн олж харсан, “Этна” гэгч онгоц түүнтэй мөргөлдсөн зэрэг удаа дараалан гарсан сураг чимээ, эцэстээ францын “Норманди” хэмээх хөлөг онгоцны офицеруудын баталгаа бичиг, “Лорд Клайд” онгоцны дарга Фитуджемсээс Английн тэнгисийн хэрэг эрхлэх газар ирүүлсэн тайлан-энэ бүхэн олон түмний санаа сэтгэлийг хязгааргүй их үймрүүлсэн билээ. тэрхүү ер бусын хачин явдлыг зраим оронд элэг доог болгосон авч Англи, Америк, Герман мэтийн буурьтай орнууд ихэд сонирхон үзэв. Нийслэл хот бүхэнд тэр гайхлын тухай ярилцах болов. Түүний тухай тайзан дээрээс шоолон дуулах, сэтгүүлүүдэд шогчлон зурах, театрууд дүрслэн үзүүлэх болжээ. Бас умарт далайн орчны уснаа орших аймшигт цагаан халимаас эхлээд, 500 тонн хүнд хөлөг онгоцыг тэвэрч аваад далайн ёроолд орчхож чадах зөн болсон наймаалж хүртэл, хүмүүс санаанаасаа бодож гаргасан буюу үнэхээр амьдарч байгаа мьтдыг дүрсэлсэн дүрийг бүх сонин хэвлэж байв. гэтэл архивуудаас эртний баримт бичгүүдийг ухаж эхэлсэн бөгөөд далайн ямар нэгэн аварга амьтан байж болох тухай Аристотель, Плиний нарын гэрчилгээ, Норвегийн далайчдын өгүүллэг, Пауль Геггедийн мэдэгдэл, хамгийн эцэст далайн асар том могойг 1857 онд нүдээрээ харсан Харрингтоны бодит баталгаа зэргүүдийг үзэв.

Гэтэл бас эрдэм шинжилгээний сэтгүүлүүд болон эрдэмтэн мэргэдийн дунд, итгэгсэд ба үл итгэгсдийн хооронд эцэс хязгааргүй маргаан дэгджээ. Гайхлын тухай асуудал ухаантан бүрийн тархи толгойг эзлэв. Тэрхүү маргааны үед мөн ч их бэх цаас үрсэн байх.

Бүтэн 6 сарын турш ач тач маргалдлаа. “Бразилийн газар зүйн институт”-ийн мэдээлэл, “Берлингийн шинжлэх ухааны хүрээлэн”-гийн сэтгүүл, Вашингтоны Смиттийн институтийн сэтгүүл зэрэгт нийтлэгдсэн өгүүллийг нийтийн өмнө элэг доог болгосноор барахгүй, “Энэтхэгийн ольтриг”, петерманны “Мэдээлэл” зэрэг буурьтай сэтгүүлүүдэд гарсан өргөн шүүмжлэл болон евродын сонгодог сэтгүүлүүдийн эрдэм шинжилгээний сонсгол сэлтийг эрээ цээргүй хэвлэлийн зүгээс дайран доромжилжээ. Түүнчлэн гайхлын эсрэг зогсогч хэн нэгэн хүн “Байгаль, тэнэгүүдийг төрүүлддэггүй” гэж Карл Линейн хэлсэн үгээр бамбай барин “Гагцхүү согтуу далайчдын ухаан санаанд орж болох, хэнд ч хэрэггүй тийм гайхлыг бий болголоо гэж байгалийг бүү доромжил” хэмээн эрдэмтдийг сэтгүүлчид ятгаж билээ. тэг тэгсээр хамгийн сүүлд долоо хоног тутам гардаг шог сэтгүүл томоос том зохиолчдын нэрээр гайхлын эсрэг хааж хаацайлахын аргагүй ширүүн дайралт хийсний дараа түүнийг хамгаалагчид нийтийн хүчээс инээд тохуу хийхийн эрхэнд араг буюу ухрахад хүрчээ. Тийнхүү шинжлэх ухааныг хурц оюун ялж билээ.

Гайхлын тухай яриа 1867 оны эхний саруудад сэхэж сэргэх найдваргүй болж булшлагдсан мэт байв. Гэтэл шинэ шинэ баримтат зүйл энэ удаа уншигчдын сонорт дуулдав. Энэ удаа шинжлэх ухааны ерөнхий нэгэн асуудал шийдвэрлэх яриа дэгдсэнгүй, харин ёстой жинхэнэ үнэн бодит аюул хөнөөлтэй тэмцэх тухай яригдаж эхэллээ. тэр асуудал шинэ баримтуудаар баяжив. Гайхал маань одоо арал, хад болон хувирч “арал аралдаа бүр хөдөлгөөнт, баригдашгүй, танигдашгүй, жигтэй хачин арал” болжээ.

Монреалийн тэнгисийн компанийн “Морави” гэдэг хөлөг онгоц 1867 оны 3-р сарын 25-ны шөнө өргөргийн 27 хоног 30 хувь ба уртрагийн 72 хоног 15 хувьд урьд өмнө ямарч газрын зурагт тэмдэглэгдээгүй хад мөргөжээ.”Морави” онгоц 400 морины хүчтэй мотор ба аясын салхины хүчээр цагт 13 зангилаагийн хурдай явжээ. хэрвээ онгоцны бүх бие тийм бат бэх байгаагүйсэн бол ийм их хурдтай явж байхад энэхүү мөргөлдөөн тун харамсалтайгаар төгсгөл болж, уул онгоцны баг болон сууж явсан 237 хүний амь насанд аюул учрахсан билээ.

Мөргөлдөөн өглөөний таван цагт болжээ. Энэ хэр дөнгөж гэгээ орж байжээ. Ингэж мөргөлдөх үед ээлжийн офицерүүд онгоцны хүрээ хашлага руу гүйлдэн очив. Тэд далайн усыг ихэд анхааран ширтсэн боловч хэрвээ онгоцноос гурван кабельт зайтай ямар нэг хүчирхэг сэнсний далбаагаар дэлсэгдэх мэт оволзон хөөсөрч байгаа давалгааг эс тооцвол өөр сэжигтэй юм огт үзэгдсэнгүй. Тэр явдал болсон газрын координатыг яг гаргаж аваад “Морави” онгоц аян замаа үргэлжлүүлэв. “Морави” онгоцонд сүйдсэн зүйл гаднаасаа л мэдэгдсэнгүй, онгоцны дарга нар тархиа эргэтэл бодсон боловч усан доорхи арал буюу эсхүл живсэн онгоцны сэг, чухам юу мөргөснөө олсонгүй.

Тэгээд, боомт хотноо хүрэлцэн ирж “хуурай” зогсоолдоо орж үзвэл “Морави”-ийн килийн хагас нь зад цохигдсон байжээ.

Хэрвээ энэ хачин явдал 3 долоо хоногийн дараагаар мөн тиймэрхүү нөхцөл байдалд давтагдаагүйсэн бол дээрх явдлын нэг адил даруйхан мартагдахсан билээ. Энэ удаа гайтсан тэр хөлөг онгоц нь дэлхий дахинаа цуутай усан замын нийгэмлэгт харъяалагдаж байсан учир тэр явдал дэлхийг ихэд шуугиулав.

Бодвол Английн усан замын хөлөг онгоцны эзэн Кьюнардыг бүгд сайн мэдэх байлтай. Хамгийн анх түүний хөлгүүд Америк, Европ хоёрын хооронд тогтмол харилцаа барьсан билээ. Кьюнардын хөлөг онгоцны байгууллагын оршин тогтнож ирсэн хорин долоон жилийн дотор түүний хөлгүүд Атлантын гадаад далайг хочр мянга илүү удаа гатлан аялахдаа тогтоосон цагаасаа нэг ч удаа хожимдож, явах цагаа нэг ч удаа хойшлуулж, түүнд итгэмжилсэн шуудангаас нэг ч захидал бичиг гээгдүүлж байсангүй. Кьюнардын хөлөг онгоцны байгууллагын нэр хүнд маш өндөр байсан учир ямар нэгэн өрсөлдөөнөөс айдаггүй байв. Тийм ч учраас түүний шилдэг хөлгүүдийн нэгэнд тохиолдсон тэр явдал төчнөөн их шуугиан дэгдээжээ.

1867 оны 4-р сарын 13-нд өчүүхэн ч салхигүй, далайн ус толь шиг мэлтийн байхад “Шотланд” онгоц уртрагийн 15 хоног 12 хувь, өргөргийн 45 хоног 37 хувьд явж байлаа. Мянган морины хүчтэй аварга машин бүхий хөлөг онгоц цагт арван гурав, зууны дөчин гурван зангилаа хурдтай явж байжээ. “Шотланд”-ын сэлэх хурд далайн усыг цагийн санжлуурын жигд хөдөлгөөнөөр зүсч явлаа.

Түүнд сууж явагсад, онгоцны их танхимд цай ууцгааж байгаа үе өдрийн 4 цаг 7 минутад “Шотланд” баруун бөөрөндөө, сэлэх хүрднээсээ арай хойхон ёврогдох мэт болж үл мэдэг доргижээ.

Ёвролт тун яльгүй байсан тул хэрвээ л онгоцны зоорин дотроос :

- Зооринд ус орлоо! Хүүе, бид живж байна ! гэж хашгиралдаагүйсэн бол гадаа тавцан дээрх улс мэдэхгүй өнгөрөх байсан бизээ.

Зорчигчид сандрах нь мэдээж хэрэг. Гэсэн ч онгоцны капитан Андерсон тэднийг тайтгаруулж байв. Үнэндээ ч ус үл нэвтрэх долоон давхар хамгаалалт хөндийтэй “Шотланд” онгоцонд ганцын зэрэг цоорхой төдий л аюул учруулж чадахгүй ажээ.

Капитан Андерсон зооринд яаравчлан орж тав дахь хамгаалалт өндийд ус дүүрч улмаар ус нэмэгдэж байгааг нь үзвэл бөөрийн цоорхой асар их болотой гэдгийг мэдэв. Заяа дайрахад тэрхүү хөндийд уурын тогоонууд байсангүй.

Капитан Андерсон онгоцны оньст машиныг даруй зогсоож нэгэн усан цэрэгт ус дүүрсэн хөнлий рүү шумбан орох тушаал өгчээ. Тэр усан цэрэг гарч ирээд хөлөг онгоцны бөөр хоёр метр өргөн цөм цохигдсон байна гэж илтгэв. Тийм том цоорхойг далай дээр бөглөх гэж ярихын ч хэрэггүй тул “Шотланд” сэлэх хүрднийхээ тэн хагаст хүртэл усанд доош сууж арай ядан аян замаа үргэлжлүүлэв.

“Шотланд” тэр үед Кпирийн хошуунаас 300 миль зайтай байсан ба Ливерпуль боомтод хугацаанаас гурав хоног хожимдож ирсний нь Англи даяар тун их сэтгэл түгшин хүлээсэн билээ.

Түүнийг даруй уснаас татаж гаргаад инженерүүд үзэж шалгхдаа өөрсдийн нүдээр олж үзсэндээ үл итгэжээ. Учир нь “Шотланд”-ын их биеийн гол бүслүүр шугамаас доош хоёр метр хагас зайтай, адил талт гурвалжин мэт хэлбэртэй, асар том нүх онгойн үзэгджээ. Түүнийг зориуд нүхэлсэн шиг цөмөрхийний ирмэг тэв тэгшхэн байсан нь их биеийг ёворсон багаж ган сайтай байснаас зайлсангүй.

Түүнээс гадна их биеийн дөрвөн хуруу зузаан төмрийг цөм цохисон тэр багаж тэрхүү нүхэндээ зуурчихсангүй яахин ангижирч салсан асуудал тун гайхалтай үлдэв. түүнийг тайлбарлах ямар ч арга алгаа.

“Шотланд”-тай учирсан тэр тохиолдол хүмүүсийн сэтгэлд унтарч агсан ер бусын гайхамшигтай явдлыг дахин сэргээлээ. Энэ минутаас эхлэн ямар нэгэн үл ойлгогдох шалтгаанаас үүсвэрлэсэн далайн сүйрлийг өнөөх гайхалтай шууд холбох болжээ. Тийм учраас гадаад далайд жил бүр гарах 3000 орчим сүйрлийн 200-гаас доошгүй хэсгийг “сураггүй алга бологч” вангийн дансанд бүртгэх болсон тул домог болсон өнөө гайхлын хийсэн нүгэл хилэнц өдрөөс өдөрт улам хүнд болж байсан нь зүйн хэрэг буйзаа.

Эдгээр гай тотгорын хариуцлагыг тэрхүү гайхалд үүрүүлэх нь шударга ч байсан, шудараг бус ч байсан, тив хоорондын зам харилцаа аюултай болсны улмаас айж сандарсан орон бүхний ард олны санал далай тэнгисийн тэрхүү гайхлаас ямар боловч чөлөөлөх хэрэгтэй хэмээн шаардсан бүлгээ.

“ЗА”, “ЭСХҮЛ”, “ҮГҮЙ”

Тэрхүү шуугиан дэгдэж ахуй цагт би хойт Америкийн Небраск мужийн зэрлэг хязгаараар жуулчилж явлаа. Миний биеийг байгалийн түүхийн судлалын Парижийн музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан ба түмэн бодисыг шинжлэн судлагчийн хувьд эрдэм шинжилгээний экспедицид Францын засгийн газраас томилон явуулсан билээ.

Би Небраскт 6 сар байж үнэт чухаг цуглуулга хийгээд 1867 оны 3-р сарын сүүлчээр Нью-Йорк хотноо ирсэн юм. Миний бие 5-р сарын шинэдээр Францдаа буцах хэрэгтэй байсан тул үлдсэн хугацаагаа би өөрийн эрдэс ургамлын болон амьтныхаа цуглуулгийг эмхэлж цэгцлэх ажилд зарцуулахаар шийдлээ.

Олон нийтийн сэтгэл санааг донсолгосон тэр их шуугианыг би мэдэж байлаа. Тиймээ ердөө хамаг сэтгүүл сонин далайн гайхлын тухай мэдээллээр дүүрсэн байсан цагт түүний тухай мэдэхгүй байж болох уу даа? Тэр нэгэн хачин явдал миний сонирхлыг ихэд хөдөлгөж билээ.

Би тэрхүү үйл явдалд чухам ямар тайлбар өхөө мэдэхгүй нэг таавраас нөгөө таавар руу гуйвж байлаа. тэрэнд ч ямар нэг нууц байгаа нь мэдээжийн хэрэг, энүүнд үл итгэгсэд “Шотланд”-ын цөм цохигдсон бөөрийг үзвэл л үнэмших байх.

Нью-Йоркийнхан хот даяараа гайхан сонирхоцгоов. Учрыг бага мэдэх хүмүүсийн гаргасан баригдашгүй далан, хөвөгч арал гэх мэт таамаглалууд аль хэдийн хол хаягдсан байлаа. Үнэндээ ч тэрхүү хөвөгч арал өөртөө л хүчирхэг хөдөлгүүргүы юм бол яахин тийм асар иххурдтайгаар давхиж чадахыг тайлбарлах аргагүй ажээ. Мнө ямар нэгэн живж сөнөсөн асар том хөлөг онгоцны сэг хөвж явна гэсэн таамаглал тэр гайхлын маш хурлан хөдөлгөөнийг хариуцаж чадахгүй тул бас дээрхийн нэгэн адил орхигдсон байлаа.

Иймээс тэрхүү гайхал эсхүл асар том биетэй аварга амьтан, эсхүл маш хүчирхэг хөдөлгүүртэй усан доогуур явдаг хөлөг онгоц байх ёстой гэсэн үнэнийн хувьтай хоёр асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй боллоо.

Бөмбөрцгийн хоёр талд эрж шинжилж мөрдсөний дараа үнэн байдалднилээд дүйцэх сүүлчийн таавар нурж замхрав. Энэ усан доогуур явдаг хөлөг онгоц ганц хүнд өмчлөгдөн харъяалагдаж болно гэж бодож болохгүй байлаа. Түүнийг хаа нэгэн газар барих хэрэгтэй, тэхдээ ийм аварга том эдийг хүнд мэдэгдэхгүй барьж босгож чадахгүй байх ёстой.

Ийм аймшигтайгаар эвдлэн сүйтгэх хүчтэй механизмыг гагцхүү бүхэл бүтэн улс л хийж чадна. Хүн төрөлхтөн бие биеийг алан хядах шинэ шинэ аймшигт зэвсгийг нэг нэгнээсээ өрсөлдөн хийж байгаа манай энэхүү эмгэнэлт үед ямар нэгэн улс бусдаас нууцгайгаар цэрэг дайны хөлөг онгоцыг үйлдвэрлэн гаргаж хэрэг дээр нь шалгаж байж болох боловч орон бүхний засгийн газар, энэ хэрэгт холбогдолгүй болохоо дэс параалан илэрхийлсэн учраас цэргийн хөлөг онгоцгэдэг таамаглал бусдын нэгэн адил нурж уналаа.

Тэр гайхал олон улсын далайн тээвэр харилцаанд заналхийлж байгаа тул тэдгээр улсын засгийн газрын илэрхийлэлтийн үнэн худал болхыг сэжиглэх явдалгүй байлаа. Түүнээс гадна хэрвээ хувийн өмчтөн, ганц нэгэн этгээд иймэрхүү аварга том хөлөг онгоц үйлдвэрлэн байгааг нуухад бэрх бол аль нэгэн улс, атаархан далдуур ийм онгоц бүтээнэ гэдэг тэр тусмаа болшгүй хэрэг байв.

Тиймээс Англи, Франц, Орос, Герман, Америк түүгээр ч барахгүй Турк улсыг хүртэл байцаан шалгаж мухардсаны эцэст усан доогуур шумбагч хөлөг онгоц байна гэдэг сэжиг бүрмөсөн орхигдлоо.

Эрээ цээргүй хэвлэл элэг доог болохыг харгалзахгүйгээр далайн уснаа өнөөх гайхал дахин хөвж эхэлсэн бөгөөд хүмүүсийн хөөрсөн сэтгэл хамгийн хий хоосон таамаглалуудыг дараа дараагаар нь төрүүлэх боллоо.

Нью-Йоркт байхад энэхүү бүхнийг донсолгож байгаа асуудлын талаар өөрийн бодлыг хэлэхийг хүмүүс надаас гуйсан юм. Би Францаас гарахынхаа өмнөхөн “Далайн ёроолын нууц” гэдэг өөрийн бичсэн хоёр боть номыг нийтлүүлсэн билээ. Эрдэмтэн мэргэдийн дунд сайнаар хүлээн авагдсан энэ ном намайг түмэн бодисын ухааны энэхүү маш бага судлагдсан салбарын мэргэжилтэн гэдэг нэр авах эрхтэй болгож өгсөн юм.

Намайг бодож байгаагаа хэлэхийг хоргоон шалгаагаад байв. Би элдэв шалтаг зааж энэ явдлаас зайлсхийж байсан боловч “Нью-Йоркийн мэдээлэл”-ийн сурвалжлагчид цөхрөлтгүй дагалдан шалах учир уул сониныг уншигчидтай, далайд болж буй тэрхүү хачин явдлын талаар өөрийн бодлыг хуваалцахаар амлахаас өөр аргагүй боллоо.

Ингэтэл, гайхлын тухай асуудлыг бүхийлэн талаас нь гэрэлтүүлэн нийтэд мэдэгдэж буй баримт мэдээнүүдэд шинжлэх ухааны дүгнэлтийг өгсөн профессор Аронаксын дэлгэрэнгүй өгүүлэл 4-р сарын 30-нд хэвлэгдэн гарав.

Уул өгүүллээс хэсгийг сийрүүлье :

Профессор Аронакс урьд өмнийн таамаглалуудыг тунгаан дүгнэж бичсэн нь : “Ингэхэд бид аль нэгэн талын шүүмжлэлийг тэсвэрлэн давах өөр нэг төсөөлөл, таамаглалгүй болсон учир арга буюу гайхлыг заяанаасаа асар их хүчин чадалтай далайн аварга амьтан гэж үзэхээс өөр замгүй байна.”

Далайн гүний амьдрал бидэнд ерөөсөө мэдэгдээгүй бөгөөд ямар ч зонд тэдгээрийн ёроолд хүрээгүй байгаа юм. Эдгээр ёроолгүй цүнхэлүүдэд юу болж байна вэ? Далайн түвшнээс арван хоёр, арван таван мянган метрийн гүнд ямар амьтан байдаг ба ямар амьтан амьдарч болох вэ ? Тэдгээр амьтдын биеийн бүтэц ямар байвал зохих вэ ? Үүнийг таамаглан хэлэхэд ч хэцүү.

Бидний өмнө зогсож байгаа тааврыг хоёр талтайгаар тааж болно. Үүнд : Газар дэлхий дээрамьдран байгаа бүх амьтад бүгдээрээ бидэнд мэдэгдэж байгаа юу, эсвэл тэдгээрийн хагас нь мэдэгдэж байна уу? гэдгээс шалтгаална.

Хэрэв манай ертөнц дээр амвдарч байгаа амьтдыг бид бүгдий нь эс мэдэж байгаа бол, хэрэв байгаль бодис бидэнд нууцаа гүйцэд задлаагүй бол далайн гүнд бидэнд үл мэдэгдсэн, өөртөө тусгай хууль бүхий нөхцөлд оршигч хөхөтөн буюу загасны дүрс буюу түүгэр ч барахгүй төрөл байж болохгүй гэх үндэс үгүй юмаа. Тийм амьтан ямар ч шинжилгээнд үл автах далайн ёроолын давхарга орчимд оршиж болох бөгөөд ямар нэгэн үл мэдэгдэх гэнэтийн өөрчлөлт буюу шалтгааны улмаас үе үе дээш хөвөн гарч ирдэг байж магадгүй.

Гэвч хэрвээ бид бүхий л дүрсийнамьд амьтдыг мэддэг юм бол тэрхүү гайхлыг урьд өмнө ангилагдсан далайн амьтдын дотор эрэх ёстой. Хэрэг ийм болбол миний бие аварга том нарвал байж болох талыг баримтлах санаатай байна.

Ердийн нарвал уртаараа гучин фут хүрэх нь олонтой тохиолдоно. Тэгьэл энэхүү уртыг таваар үржүүл, арваар үржүүл, гарсан хэр хэмжээнд нь тохирсон хүчин чадлыг түүнд хүртээж мөн үүнтэйгээ харьцангуйгаар түүний соёог хүчирхэг болгож үзвэл та бүгд өөрсдийнхө сэтгэлийг хөдөлгөн байгаа нууцыг тааварлаж чадах болно. Иймэрхүү амьтан “Ханан” онгоцны офицеруудын тодорхойлсон хэмжээтэй тэнцэх бөгөөд түүний соёо “Шотланд”-ын их биенд тиймэрхү хэлбэрийн цөмөрхий гарагах чадалтай, далайн том галт онгоцыг живүүлэх хүчтэй болно.

Үнэндээ нарвал бол өвөрмөц ясан соёогоор буюу заримдаа байгальчдын хэлээр сүхэн жадаар зэвсэглэсэн амьтан байдаг. Тэрхүү сүхэн жад хэмээгдэх нь ган мэт хатуу байна. Тиймэрхүү сүхэн жадыг халимын биеэс олон удаа олсон, нэг талаас нөгөөтал хүртэл нэвт сүлбэгдсэн хөлөг онгоцнуудын модон биеэс арай ядан салган авч байсан удаа нэг бус билээ.

Парижийн музейн анагаах ухааны ангид угаараа дөчин найман сантиметр бүдүүн, уртаараа хоёр метр хорин таван сантиметр тиймэрхүү сүхэн жад хадгалагддаг юм. Ингээд бид ердийн нарвалаас арав дахин том нарвалыг асар бүдүүн сүхэн жад буюу соёотой нь санаандаа дүрслэн бодож цагт далайн хорин миль хурдтайгаар давхиж чадах чадлыг олоод түүний жинг хурдаар нь үржүүлж үзвэл тийм амьтантай далайн ямар ч хөлөг онгоц мөргөлдөх аваас, түүний улмаас гарсан аюул сүйрэлд та бүхэн эрхбиш гайхахгүй буйзаа.

Дүгнэж хэлэхэд энэ талаар дэлгэрэнгүй баримт дахин сонсдох хүртэл энэхүү гайхлыг би зөвхөн энгийн соёогоор бус жинхэнэ ган соёогоор зэвсэглэсэн, ёстой жинхэнэ хөлөг онгоцны жин хүнд, чадал хүчин бүхий аварга нарвал хэмээн тоооцох болно.

“Хэрвээ л энэ ер бусын гайхамшигт амьтан үнэн хэрэг дээрээ байгаа юм бол зөвхөн ингэж л тайлбарлаж болно. Гэвч тэдгээрийг дахин магадлан шалгах хэрэгтэй байна.” гэжээ.

Энэ сүүлийн өгүүлбэр нь аймхай хулчигар сэтгэлээс нь үүсвэрлэн бичигджээ. Харин би сав л хийвэл шоолон инээлдэх дуртай оэгж ч инээлдэн дооглож чаддаг америкуудад идэш болж инээдийг нь хүргэхгүй, эрдэмтнийхээ нэр төрийг хадгалах юмсан гэж бодлоо. Би иймэрхүү янзаар хаяагаа манаж авсан боловч үнэндээ тэрхүү гайхлын байгаад дотроо эс эргэлзэж байлаа.

Миний өгүүлэл нийтийн зүгээс хариу цуурай олж, ихээхэн нэрд гарав. Түүгээр ч барахгүй нилээд хэдэн хүмүүсийг өөрийн талд татаж чадлаа. Миний өгүүллийн дотор дурьдсан тааврууд нууцыг тайлахад хүмүүсийн сэтгэлд ихээхэн тэжээл боллоо. Хүн гэдэг ер нь байж болшгүй юмыг буй болгон бодох дуртай. Тэгвэл далай бол тийм аварга амьтан оршиж болох нөхцөл бүхий ганцхан орчин мөн бөгөөд түүний дэргэд хуурай газрын хирс, заан мэтийн том амьтан өчүүхэн амьтан мэт байх ажээ. Далайн уснаа, жишээлбэл халим мэтийн хамгийн том хөхтөн амьдардаг билээ.

Тэгвэл, тэнд уртаашаа зуун метр, хүндээрээ хоёр зуун тонн аймшигт сүрхий аалз буюу наймаалж, аль эсхүл аварга том нялцгай биетэн байж яагаад болохгүй гэж ? Газар дэлхийн эриний үед дөрвөн мөчтөн, далавчтай болох мөлхөгчид асар их хэмжээнд хүрч байсан бөгөөд арав, хорь, зуун мянган жилийн дараагаар аяндаа одоогийн хэмжээнд хүртэл багассан юм. Тэгвэл дэлхийн бөмбөрцгийн гадаргуу тасралтгүй хувиран өөрчлөгдсөөр өдийн хүргэхэд, одоо болтол найрлагаа нэг ч удаа өөрчлөөгүй далайн ус, геологийн эртний алслагдсан галбын амьтны ертөнцийн нэгэн төлөөлөгчийг хадгалан үлдэж яагаад эс болдог билээ. Бүхэл бүтэн зуун мянга мянган жилээр наслах ууган аваргуудынхаа сүүлчийн нэгэн дүрийг тэнгис далай өөрийнхөө нууцад одоо болтол хадгалж яагаад болохгүй гэж ? Би энэ хий мөрөөдөлдөө дэндүү автчих шиг бололтой. Гэвч энэ бодол өөр хэн нэгнийг залхааснаас харин намайг залхаасан нь хомс.

Ингээд давтан хэлэхэд : Энэхүү ер бусын явдллын бодит дүр дахин маргаан дэгдээсэнгүй ба хий домог болсон далайн аварга могойтой өчүүхэн ч холбогдолгүй ямар нэгэн аварга амьтан байна гэдгийг олон нийт зөвшөөрөн хүлээв.

Хэрэв энэ асуудалд зарим нэгэн хүмүүс зөвхөн эрдэм шинжилгээний сонирхлын үүднээс хандаж байсан бол усан замын аюулгүй байдлыг сонирхогч, ялангуяа Англичууд, Америкчууд мэтийн бусад, ажлын хүмүүст далайг энэхүүү аймшигт гайхлаас даруйхан цэвэрлэх арга хэмжээ авах асуудал чухал боллоо.

Санхүүгийн ба худалдааны хэвлэлүүд одоо гайхлын тухай асуудлыг гагцхүү энэ үзлийн үүднээс авч үзэх болжээ. Түүнчлэн “Далайн тойм”, “Алоид сонин”, “Пакатпот”, “Усан замын худалдааны сонин” зэрэг даатгалын нийгэмлэгийн хэвлэлүүд маш их хэмжээний хохирол учруулах гэж байгаа гайхалд хайр найргүй дайн зарлахыг нэгэн дуугаар шаардаж байв.

Олон нийтийн санал, юуны өмнө хойт Америкийнхны санал даатгалын нийгэмлэгийн талд байлаа. Нью-Йорк хотноо нарвал агнах тухай тусгай экспедиц бэлдэж эхлэв. Үүний тул “Авраам Линкольн” гэдэг хурдан хөлөг онгоц тоноглон тоөхөөрөхөөр шийдвэрлэв.

Уул хөлгийн капитан Фарагут аль болохуйц түргэн далайд гарахыг хичээх бөгөөд хэрэгцээтэй бүх зүйл нь түүний өмнө нээлттэй байлаа. Гэтэл, ийм хэрэг явдал гарахад тохиолддог шигээр гайхлыг мөрдөх шийдвэр яг гарсан тэр үед, гайхал маань сураг чимээгүй болчихлоо. Бүтэн хоёр сар өнгөрөхөд түүний тухай хэн ч, юу ч олж сонссонгүйд нарвал өөрийн эсрэг аян дайны арга сүвэгчилж байна хэмээн мэдсэн юм шиг ажээ. Энэхүү аянгийн тухай Атлантын далайн усан доогуурхи шугамаар үргэлжлэн ярьж байсан билээ!. . . Шооч хүмүүс, нарвал тэрхүү учир тоймгүй олон цахилгаан мэдээний аль нэгийг нь олж аваад арилж өгөө биз хэмээн даапаалж байлаа.

Ингээд, хөлөг онгоц аян замд бүрэн томилогдож ер бусын ангуучлалд хэрэгтэй бүхнээрээ төхөөрөмжлөгдсөн тэр үед онгоцны маань ахмад чухам аль зүгт хөдлөхөө мэдэхгүй байжээ.

Ингэтэл ч Санфранциско ба шанхай хоёрын хооронд явдаг галт онгоц, өнөө амьтантай Номхон далайн умарт хэсэгт 3 долоо хоногийн өмнө учирсан сураг дуулдаж нийтийн тэвчээр туйлдаа хүрэв. Энэ мэдээ олны санаасэтгэлийг маш их хөдөлгөлөө. Капитан Фарагутад ядаж хорин дөрвхөн цаг ч хойшлох эрх олгосонгүй. Хоол хүнс бүрэн ачигдаж, зооринд нүүрс задартал нь чихээд, онгоцны баг бүрэлдэхүүнээрээ бүрэн байв. Зөвхөн зуухаа галлаж, уур тавиад занганаас мултрах л үлдлээ.

Хэрэв, капитан Фарагут дөнгөж хагас өдөр удааширсан бол түүнийг зүгээр өнгөрүүлэхгүй байсан бизээ. Гэвч тэр өөрөө тэртээ тэргүй аян замдаа тэмүүлж байлаа.

“Авраам Линкольн”-ыг хөдлөхөөс 3 цагийн өмнө над доорхи агуулгатай бичиг гардуулсныг сийрүүлбэл :

“Эрхэм профессор АРОНАКС” танаа

Зочид буудал “Тав дахь авенью”

Нью-Йорк хот

Энэрэлт эрхэм ээ!

Хэрэв, таны бие “Авраам Линкольн” дээр морилж, энэхүү аянд гар бие оролцохыг болгоон хайрлах аваас, Франц улс энэ ажил хэрэгтээ танаар уламжлан хувь нэмрээ хүртээж буй хэмээн нэгдсэн холбооны улсын засгийн газар таалан үзэхсэн байнам. Капитан Фарагут танд тусгай өрөө гарган өх болно.

“Танд чин зүрхнээсээ үнэнч,

далайн хэргийг эрхэлсэн сайд

Д.Б. Гобсон ёслов” гэжээ.

ЭЗНИЙ Л ТААЛАЛ МЭДЭЖ

Далайн сайдын захидлыг хүлээн авахаас гурван секундийн өмнө би умарт өрнөтийн мөсөн годиролын дундуур зүсэн гарах оролдлогын тухай хичнээн бодддог байсанчлан нарвалын хойноос мөрдөн агнахыг төчнөөн л бодож суулаа. Захиаг хүлээн авснаас хойш гуравхан секундийн дараа миний хувь зохиол, миний амьдралын ганцхан зорилго энэхүү аюулт гайхлыг мөрдөн хөөж хүн төрөлхтнийг түүний хөнөөлөөс ангижруулахад оршино гэдгийг би сая ойлгож билээ.

Гэхэд, би хүнд хүчир жуулчлалаас дөнгөж эргэж ирээд маш их ядарч бие амсхийх явдал шаардагдаж байв. Би өөрийн нөхдийн зүг, өөрийн бяцхан цэцэрлэгийн дэргэдэх өчүүхэн байшингийн зүг өөрийн хорвоод хосгүй үнэт баялгийг цуглуулахыг тэмүүлэн, эх орондоо буцахыг тэмүүлж байв. Гэвч намайг юу ч барьж, тогтоож чадсангүй. Би өөрийн ядаргаа, нөхөд, цуглуулга бүгдийг таг мартаж, Америкийн засгийн урилгыг эргэлзэх юмгүй хүлээн авлаа.

“Аз болоход нарвал намайг Францын эрэгт хөтлөн аваачиж юу магад. Ер нь бүх зам Европийн зүг одсон юм биш билүү. Түүгээр ч барахгүй энэхүү эрхэм нэгэн амьтан өөрийн биеийг Европ орчны далайд дуусвар болгох бололцоог өгвөл би адаглаж түүний том соёоноос тохой хир хэрчмийг Парижийн түмэн бодисын түүхийн музейд аваачиж өх болно” хэмэн бодолхийлж билээ.

Гэвч одоохондоо нарвалыг Номхон Далайн умарт хэсэгт хайх хэрэгтэй болсон тул би Франц орондоо эргэн очиход ертөнцийг бүтэн нэг тойрно гэсэн хэрэг байлаа.

- Консель! хэмээн би өөрийн зарцыг дуудлаа. Энэ хүн бол миний үнэнч зарц бөгөөд аян замд надад үргэлж бараа болон явдаг байв. Би энэхүү тун бэрх фламанд хүнд чин зүрхнээсээ хайртай болсон ба тэр ч мөн ачийг ачаар хариулдаг хүн билээ. Энэ бол төрөлхийн нүсэр, ааш зангаар тогтуун томоотой, ажилч хичээнгүй, тулгамдсан цагт тайвуун, юм юманд дүйтэй хөдөлмөрт шунахай, харин өөрийнхөө хочинд ер таараагүй хэзээ ч, хэнд ч, гуйсан зөвлөлгөөн өгч яваагүй хүн юм.

Миний өчүүхэн гэрт үргэлж цугларан байдаг эрдэмтдийн дунд, Консель их юманд сурч амьтны ба ургамлын аймгийн ангилалтын хүрээ, анги, бүлэг, баг, доод баг, язгуур төрөл, дүрс, доод дүрс зэрэг бүх үе шатаар дамжин дээш доош торохгүй мэддэг байгалийн ухааны ангилалтын мэргэжилтэн болон хувирсан билээ. Гэвч түүний бүх мэдлэг үүгээр хязгаарлагдах ажээ. Ангилалтын онолд айхтармөртлөө, дадлага ажлаас нилээд тасархай, тэр миний бодоход, шүдэт халимыг энгийн халимаас гадаад байдлаар нь ялгахгүй байхаа.

Гэлээ ч гэсэн ямар бэрх хөвүүн гэж санана. Консель бүтэн 10 жилийн турш алсын аян замд, эрдэм шинжилгээний жуулчлал бүрд намайг дагалдсан билээ. Би хэзээ ч түүнийг ямар нэгэн бэрхшээлийн өмнө янгуучлан гуншигнаж байхыг сонсоогүй юм. Конседь, Хятад газар ч юмуу, Конго нутагт ч юмуу, ер нь ямар ч оронд, ямар ч эргэлзээгүй, юу ч асуухгүй, хэзээ ч хамаагүй явахад үргэлж бэлэн байдаг хүн.

Тэрний бас мэдрэл булчин чанга, ер нь ямарваа өвчинд саадгүй эрүүл чийрэг биетэй билээ.

Консель одоо гучин настай боловч миний дэргэд арван тав хорьтой харьцахын жишээтэй ажээ. Жич би өөрийн биеийг дөчтэй хэмэн хүлээхийн оронд энэ нэгэн будлиантай хахрьцааг гаргаж ирсэнийг минь уучлахыг хүснэ.

Консельд ердөө цор ганцхан өө бий. Энэ нь : Тэр ёстой засаршгүй ёс баримтлагч бөгөөд надтай харьцахдаа өөрийн биеийг үргэлж гуравдугаар биед хамаатуулан ярьдаг нь намайг үргэлж цухалдуулдаг байв.

- Хөөе, Консель ! гэж би аян замд шуурхайлан бэлтгэхийн ссацуу давтан дуудлаа.

Консель надад хязгааргүй үнэнчийг би мэднэ л дээ. Ер нь би түүнийг аян замд намайг дагалдах эсэхий нь асуудаггүй боловч энэн удаагийн жуулчлал хэд хичнэээн хугацаагаар удаашрах нь мэдэгдэхгүйн дээр амь насанд ч аюултай хэрэг байсан тул түүний саналыг асуухаар шийдлээ. Далайн том хөлөг онгцыг самрын яс шиг няцлан чадах амьтныг мөрдөнө гэдэг тоглоом бишээ ! Ертөнц дээрх хамгийн амар тайван хүн ч гэсэн юм бодохоор хэрэг байлаа. Консель маань юу гэдэг бол ?

-Ээ, Консель гэж гурав дахь удаагаа дуудлаа.

Консель ч ирэв. Тэр орж ирэх зуураа :

-Эзэн та намайг дуудав уу ? гэж асуухад нь би

-Дуудсан, хонгор минь. Замд хэрэгтэй бүхнийг бэлд. Хоёр цагийн дараа бид хөдөлнө.

-Эзний л таалал мэдэж хэмээн тэр санаанд ч үгүй хариулав.

-Нэг ч минут хий өнгөрөөж болохгүй. Дээл цамц оймс юу л хэрэгтэй бүхнийг аль багтахаар нь ганзаганд хий. Болбол түргэхэн шиг!

-Аа эзний цуглуулгийг яах вэ гэж Конселийн асуухад :

-Тэдгээрийг дараа болъё. Зочид буудалд хадгалуулж үлдээнэ.

-Тэгвэл,

-Хорин халиун гахайгаа яах вэ ?

-Үүнийг бид хоёр тэжээж байх болно. Би амьтдуудыг Франц явуулах талаар ярьчихна.

-Тэгвэл бид Париж руу явахгүй нь ээ ! гэж Консель асуухад би :

-Юу ч гэмээр юм бэ дээ гэж гуйвсхийж хариулаад,

-Юу ч гэсэн бид жаахан тойруу замаар явах нь шиг байна гэлээ.

-Эзний л таалалд нийцсэн бол хичнээн ч тойруу хамаагүй.

-Ялихгүй ээ, ялихгүй ! гэхдээ зам нилээд уртсах байх ... Бид “Авраам Линкольн”-оор явах болно гэхэд,

-Эзний л таалал мэдэж хэмээн хэлээд Консель ажиг ч үгүй байв.

-Өвгөн минь, чи юу бодож байна, гайхлын тухай ... өнөө цууутай нарвалын тухай яриа болж байна шүү ... бид далайг түүнээс чөлөөлөх хэрэгтэй ... “Далайн ёроолын нууц” гэдэг хоёр боть ном бичсэн капитан Фарагуттай хамт аялахаас татагалзаж яаж болох вэ .. Нэр хүндтэй ажил, тэхдээ аюултай ажил ! Нарвал биднийг хаа хүртэл тэнүүчлүүлэх юм бэ, бүү мэд ... энэ амьтан тун олон ааштай байж болно. Гэлээ ч гэсэн бид явна ! Манай капитан ч ёстой л эр хүн дээ

-Эзэн нь л хаашаа бол би тийшээ гэж Консель өчлөө.

-Сайн бодоорой ! Би чамаас юу ч нуухгүй. Энэ бол тэр болгон буцаж ирдэггүй жуулчлалуудын нэг гэж мэдээрэй.

-Эзний л таалал мэдэж ... Нэгэн мөчийн дараа юмаа төхөөрч гүйцэв. Консель юу ч мартсангүй. Энэ хүн өмд цамц хувцас хунарыг яг л өнөөх сүүгээр бойжигчид ба шувуудыгаа ангилан хуваарилдаг шигээ нябайлан цэгцэлсэн байв.

Бидний ачааг үйлчлэгч үүдний өрөөнд аваачиж тавив. Энэ завсар би доод давхарт бууж үргэлж хүн дүүрэн байдаг албан тасалгаанд орж, өөрийн хатаамал ургамал, чихмэл амьтан элдэв сэлтийг Париж явуулах тухай шийдэн ярилцаад халиун гахайгаа тэжээхэд хүрэлцэхүйц мөнгө төлж тооцоогоо хийгээд гүйн гарч хүлээж буй жуузанд үсрэн суухад, Консель маань тэнд сууж байлаа.

Сүйх тэрэг Бродвейгээр уруудан Юнион цэцэрлэг хүрээд дөрөв дэх авенью рүү эргэж түүгээр давхисаар Катрин гудамж туулаад хамгийн эцэст эргийн гучин дөрөвдүгээр зогсоол дээр очлоо. Тэндээс биднийг гаталга онгоц хүн, мал, сүйхний хамт Гудзоны зүүн эрэг, Нью-Йорк хотын дүүрэгт байгаа Бруклинд аваачлаа. Хэдхэн минутын дараа өтгөн хар утаа баагин байгаа “Авраам Линкольн”-ны гишгүүр шатны дэргэд давхиж хүрэв.

Бидний ачааг эгшин зуур хөлгийн тавцан дээр гаргав. Би шатаар яаравчлан дамжиж капитан Фарагуттай хэрхэн уулзаж болохыг лавлавал, усан цэргүүдийн нэг нь намайг дагуулан явж бяцхан гишгүүр дээр зогсож байгаа өргөн царайтай өндөр далайчныг зааж өгөв. Тэр миний зүг гараа сунган :

-Эрхэм Пьер Аронакс гэдэг та юу ? гэж асуув.

-Яг мөн гэж би хариулаад та Капитан Фаргут уу? Гэхэд

-Яг биеэрээ байж байна. Эрхэм профессор тавтай морилно уу ?Тасалгаа таныг хүлээж байна гэв. Аянд гарахын өмнөх чухал минутанд би түүнд саад болохгүйг хичээн мэхийн ёслооод, над зориулсан өрөө зааж өхийг нөгөө усан цэргээс гуйлаа.

“Авраам Линкольн” уул жуулчлалд аргагүй л зохицсон хөлөг байв.

Энэ нь цагт арван найм, аравны гурван миль хурдалж чадах бололцоо бүхий хамгийн сонгомол машинаар тоноглогдсон хурдан хөлөг байлаа. Гэвч энэхүү асар их хурд нь аварга нарвалыг хөөн гүйцэхэд дутагдалтай ажээ.

Хөлөгний дотоод төхөөрөмж, түүний далай туулан явах чанараас дутахгүй байв. Онгоцны хитгэ талд офицеруудын хэсэг дэх над ноогдсон өрөө миний санаанд их л тохирлоо.

-Энд бид гойд сайн идээших болно гэж би Консельд хэлэхэд

-Эзэн хэрэв зөвшөөрвөл бид энд даяанч хавч, эмгэн хумсын гэрэнд идээших мэт тавтай байрлах болно хэмэн миний эрдэмт зарц хариулав.

Би Конселийг байраа аялуулахаар өрөөндөө үлдээж, хөдлөхийн өмнөх бэлтгэл ажлыг харахаар тавцан дээр гарав.

Яг энэ үед “Авраам Линкольн”-ыг Бруклиний эргийн зогсоолд саатуулж байсан бүх ажлын шувтаргыг дуусгах тушаал капитан Фрагут өгч байв. Хэрэв л би дөнгөж арван таван минут саатсан бол “Авраам Линкольн” надгүйгээр явчих байсан ба миний бие энэхүү ер бусын жуулчлалд оролцож чадахгүй байсан бөгөөд түүний тухай тавих миний хамгийн бодит тайланг, зарим нэгэн үл итгэгчид эргэлзээтэйгээр устгах ч байсан байж магадгүй.

Нарвалын эсрэг аянг капитан Фарагут өдрөөр байтугай цагаар, минутаар ч хойшлуулах дургүй байв.

Капитан хөлөг онгоцны инженерийг дуудан ирүүлж :

-Уурын даралт хүрэлцэхүйц байна уу ? гэж асуув.

-Хүрэлцэхүйц ээ, нөхөр капитан.

-Тэгвэл алгуур хөдөл гэж капитан захирав.

Механикч, энэхүү тушаалыг шахмал хийгээр ажилладаг цахилгаан мэдээгээр хүлээн авмагц уур гүйлгэх бариулыг эргүүлэв.

Цилиндрүүдэд уур шуугин орж бүлүүрүүд цүл цал нүдэж эхлэхэд сэлэх гол эргэлдлээ. Сэнсний далбаанууд улам хурдлан эрчлэхэд “Авраам Линкольн” үдэн гаргаж буй үй олон хүмүүсээр пиг дүүрэн хэдэн зуун жижиг хөлөг, чиргүүл онгоцнуудын хамт агуу сүрлэг хөдөллөө.

Эргийн Бруклиний зогсоол сонирхогчдоор дүүрчээ. Хэдэн мянган хоолойноос гурвантаа цууриатсан “Ура” тэнгэрийн дуу мэт нижигнэлээ. “Авраам Линкольн” Нью-Йорк хот төвлөрсөн хагас арлын шувтарга хэрд Гудзон голын цаагуур орон орохыг хүртэл мянга манган алчуур түүнийг даллан үдсээр агаар салхинд намиран байлаа.

Нью-Джерийн үргэлжлэн цуварсан тансаг барилгын дагуу, Гудзон голыг уруудан, усан буудлуудын дэргэдүүр өнгөрөхдөө “Авраам Линкольн” гучин есөн од шигтгэсэн хитгийнхээ тугийг гурвантаа өргөж, гурвантаа буулган, их буугаараа гурвантаа буу тавин хариу ёсоллоо. Дараа нь явдлаа удаашруулан хөвүүр тэмдгүүдээр хязгаарласан сувгийн голдрил дундуур явсаар Сэнди Гукийн элсэн тохой хүрэхэд, мөн олон мянган хүн баяр хүргэн үдсэний сүүлд их далайд хөвж гарлаа.

Түүнийг жижиг хөлгүүд ба тэдгээрийн чиргүүлийн цуваа Нью-Йоркийн боомтын орцыг онгоцнуудад заагч гэрэлт цамхгууд хүртэл үдлээ.

Өдрийн гурван цагийн үе байв. Далайн боомтын замчин үүргээ гүйцэтгэсний дараа, түүнийг онгоцонд нь хүргэж өгөөд “Авраам Линкольн” хурдаа нэмсээр Лонг-Айлендын эргийн дагуу хөвлөө. Оройн найман цагийн үед Файр-Айлендын цамхгийн гэрэл далд орж, Авраам Линкольн Атланиын гадаад далайн гүн хар усан дундуур буй байхаараа хурдлан одсон бүлгээ.

НЕД ЛЕНД

Капитан Фарагут бол “Авраам Линкольн” мэтийн мундаг хөлгийн захирах нэр төртэй сайн далайчин билээ. Хөлөг тэр хоёр нэгэн бүтэн бие гэж бодоход, түүний тархи нь капитан мөн ажээ. Тийм нарвал байгаа гэдэгт, түүнд ямар ч эргэлзэх зүйл байсангй тул өөрий нь дэргэд энэ тухай маргаан үүсэхэд тэсвэрлэж үл чадах ажээ. Тийм гайхал бий, түүнээс тэр далайг чөлөөлнө гэдэгт андгай тангараг өгсөн байв.

Эсхүл нарвалыг капитан Фарагут ална, эсхүл нарвал капитан Фарагутыг ална ална. Тиймээс гурав дахь зам байсангүй.

Нарвалтай удахгүй учирна, тэгээд даруйхан төгсгөнө хэмээн маргалдахад тэдний яриаг сонсоход аятайхан. Түүгэр ч барахгүй ээлжнийхээ үүрэгт ажлыг гарцаагүй гүйцэтгэх уйтгарт үе гэж тооцдог зарим офицерууд хүртэл энэ удаа илүү жижүүрлэх ч хүсэлтэй байв.

Гэрэлт наран, тэнгэрийнхээ мандалд аялан явах цагт онгоцны шургууд дээр усан цэргүүд шавалдан сууж гайхлыг харуулдан байв. Гэвч “Авраам Линкольн” Номхон далайгаас хол байлаа.

Онгоцныхон нарвалтай дайралдаж оосорт жадаараа харван алж, онгоцон дээрээ татаж гаргаад тасчиж хэрчих хорхой нь хүрцгээж байлаа. Онгоцны багийн ажлаас чөлөөтэй хэсэг нь далайн толигор гадаргуугаас нүд үл салган ширтэнэ.

Үүний ташрамд хэлэхэд ахмад Фарагут хоёр мянган долларын шагнал амалсан юм.

Хамгийн анхан өнөө гайхлыг олж харах дагалдан сурагч усан цэрэг, боцман буюу офицер хэн нэгнийг энэхүү шагнал хүлээж байв. Иймээс хөлгийн баг ямар их идэвхтэйгээр далайн мандлыг ширтэж байсныг дүрслэн бодоход хэцүү бишээ !

Миний хувьд гэвэл, би бусдаас мөн хожимдсонгүй өдөржингөө онгоцны хашлагын дэргэд сайн дураараа зогсдог байв. Ганцхан Консель л нийтийн санал сэтэлийг үймрүүлэн буй асуудалд амирлангуй хандаж бусдын сонирхлыг үл хуваалцаж билээ.

Каптиан Фарагут аварга халимыг агнахад шаардагдах бүхий л төрлийн тоноглолоор өөрийн хөлгийг бүрэн тоноглосон гэж би дээр хэлсэн. Тэгвэл халим агнагч нэг ч онгоц үүнээс илү тоноглогдон явж байгаагүй буйзаа.

Бидэнд, гар жаднаас эхлээд тусгай буугаар бууддаг өргөстэй сум хүртэл халим агнах одоо үеийн бүх зэвсэг байв.

Хөлгийн урд хошуун дээр өөрийн дөрвөн килограмм хүнд сумыг арван зургаан километрт шидэж чадах хурдан буу зоосон байв.

Тэхээр “Авраам Линкольн”-ны баг үхлийг түгээх зэвсгээр дутагдалтай гэх газаргүй байлаа. Гэвч онгоцон дээр жад шидэгчийн эзэн хаан Нед Ленд өөрийн биеэр морилж яваагүйсэн бол тэр бүхэн бас л чамлагдах байлаа.

Нед Ленд бол Канад нутгийн хүн бөгөөд дэлхий дээр халимын хамгийн гайхмашигт ангуучин тул энэхүү аймшигт мэгэжилдээ өөртэйгээ тэнцэх хүнийг үл мэдэх нэгэн билээ.

Тэр, тэвдэх сандрахыг хэзээ ч мэдэхгүй маш тайван хүн бөгөөд тун онцгой зориг, авхаалж самбаатай ажээ. Түүний жаднаас мэнд мултрахын тулд маш зальтай аварга халим буюу тун муу санаатай шидэт халим байх хэрэгтэй.

Нед Ленд дөчөөд настай, зургаан фут орчим өндөр, чийрэг догшин авртай хүн. Тэр үг цөөнтэй, түргэн ууртай, үг өчүүхэн сөрөхөд амархан шатдаг хүн.

Түүний гадаад төрх ялангуяа түүний царайнд өвөрмөц тусгалыг өх алсын хараат хурц нүд арга буюу бусдын анхаарлыг өөртөө татна.

Капитан Фарагут халимын алдарт ангуучийг уул жуулчлалд оруулсныг би зөв гэж үзнээ. Учир нь түүний хүчирхэг гар, мэргэн харц ганцаараа, бусад бүх багийн хийх ажлыг гүйцэтгэж чадах байв. Нед Лендийг хүчирхэг яндан дуран, цэнэглэсэн үхэр буу хоёрыг өөртөө нэгтгэсэн хүн гэж зүйрлүүлж болох ажээ.

Энэ канад хүн гэгдэх франц хүн буюу Нед Ленд хэдийгээр үг цөөнтэй боловч надтай амархан дассаны нь зориуд тэмдэглэх ёстой бөгөөд миний бодоход, тэр францаар үг хэлэлцэх энэхүү завшаантай тохиолдолд байярласных буйзаа.

Ер нь Канадын зарим мужуудад, одоо хүртэл Раблегийн үеэс хадгалагдан ирсэн Францын хуучин аялгууг дуулж суухад надад таатай байлаа.

Нед Ленд цөөн бус зоригт далайчдыг төрүүлсэн Квебекийн эртний омгийн хүн бөгөөд Квебек түүхийн тэрхүү алслагдсан үед францын хот байжээ.

Нед бид хоёрын яриа бага багаар хөгжөөнтэй боллоо. Би түүний умарт далайнуудад учирсан адал явдлыг дуртай сонсдогсоон. Ан гөрөө тулалдаануудын тухай түүний яриа маш яруухан бөгөөд үнэнтэй учир, заримдаа би умарт орнуудын “Иллад”-ыг, хуурдаж байгаа канатыч Гомщрыг сонсох мэт санагддагсан.

Бид хуучны найз нөхөд бөгөөд сорилтын хүнд өдрүүдэд үүсвэрлэсэн бидний нөхөрлөл эвдэршгүй бат учраас би эрэлхэг хүний дүрийг яг л одоо мэдэж байгаагаараа дүрсэлж байна.

Далайн гайхлын тухай Нед Ленд юу гэж үзэж байв аа ? Үнэнийг хэлэхэд, олны сэтгэлийг хөдөлгөсөн тэрхүү нарвал байгаа гэдэгт итгэхгүй хүн онгоцон дээр ганцхан Нед Ленд л байлаа. Нэг өдөр би түүний бодлыг мэдэх гэж оролдоход тэр энэ сэдвээр ярилцахаас зайлсхийж байлаа.

Бидний гарсан өдрөөс гурван долоо хоногийн дараа манай хөлөг онгоц Патангониос гучин милийн зайтай байгаа – Блокоос холгүй явж байлаа. Бид, матрын халуун бүсийг огтолж, Магеланы хоолойгоос хойш долоон зуун миль хүрэхгүй зайтай явж байлаа.

Дахиад наймхан хоновол “Авраам Линкольн” Номхон Далайн усыг зүсэн явах болноо.

Нед бид хоёр хөлгийн урд хошуун дээр сууж, гүн ёроолд нь одоо хүртэл хүний нүд хүрээгүй байгаа нууцат мандлыг ширтэн элдвийг ярьж байв. Ярианы далимаар би аварга нарвалын тухай яриа үүсгэж манай жуулчлалын амжилт ба нуралт шууд шалтгаалах бүх нөхцөлийг дэлгэрүүлэн ярьж эхэлсэн боловч Нед Ленд хариу дуугарахгүй суухыг би ажигласан юм.

- Бидний мөрдөж байгаа асар том нарвал бий гэдэгт та яагаад эргэлзээд байнаа ? Ингэж итгэхгүй байх ямар нэгэн үндэс танд байна уу? хэмээн шууд тулган асуулаа. Ангуучин хэсэг зуур намайг дуугүй ширтэж байснаа, хариулахынхаа өмнө хамаг буй санаагаа төвлөрүүлэх мэт нүдээ аньж, сурсан заншлаараа духаа алгадан бодолхийлсний дараа дөнгөж сая :

-Магад ч үгүй, байж ч, эрхэм Аронакс хэмээн хариуллаа.

-Та бол жад шидэгч мэргэжилтэн хүн, та энэ насандаа сүүгээр бойжигч

аваргуудыг хэдэн зуугаар нь үзсэн, тэхээр асар том хэмжээний халим хэлбэртэн байж болно гэдгийг та өөр ямар ч хүнээс илүү амархан үнэмшмээр юм.

- Эрхэм профессор та яг л үүнд эндүүрч байна даа. Юм мэдэхгүй, хүнд бөмбөрцгийн дотоод хөндийд асар том амьтан амьдарч байнагэвэл амархан үнэмшинэ. Тэгвэл, геологич хүн энэ үлгэрт хэзээ ч үнэмшихгүй. Тэрчлэн халимын ангуучаас ялгаагүй би цөөн бус халим, нарвал мөрдөж агнасан. Гэтэл тэдний хэр хэмжээ, хүчин чадал, сүүл соёо юу нь ч тэр хөлөг онгоцны төмрөвч цөм цохих чадал байхгүй ! гэж Нед хариулав.

- Гэвч нарвалын шүд хөлөг онгоцны бөөрийг нэвт сүлбэсэн удаа бий шүү дээ, Нед ээ.

- Модон бөөр, профессор минь, модон бөөр! Гэвч үүнд ч би онц их итгэдэггүй: Би л хувьдаа тиймэрхүү юм үзээгүй. Тэгэхээр би халим нарвал, шүдэт халим зэрэг аврагууд “Шотланд”ын бөөрийг цөм цохисон шиг цоорхойг өөрийн нүдээр олж үзэхээс нааш хэзээ ч үнэмшихгүй л хүн гэж мэд.

- Нед минь, байзаарай.

- Үгүй ээ, үгүй профессор минь. Юу л бол юу, би зөвшөөрнө, зөвхөн энэнээс л өөр юм байг. Магадгүй, асар том наймалж...

- Тэр хэрхэвч байж болохгүй Нед минь! Наймалж гэдэг чинь нялцгай бэлцгэсэн аварга том хэмжээний биетэй амьтан. Хамаагүй тэр таван зуун фут урт ч байг. Наймалж гэдэг сээр нуруутай амьтан болохоор “Шотланд”, “Авраам Линкольн” мэтийн хөлгүүдэд ямар ч аюул байхгүй!

- Тэгвэл, эрхэм байгальч хэмээн ёжлох янзтай та асар том нарвал байна гэдэгт бат итгэж байна уу? гэж Нед асуулаа.

- Тиймээ Нед, би үүнд итгэж байна. Миний итгэл хэд хэдэн няцаашгүй баримтаар нотлогдож байгаа юм. Халим, шүдэт халим далайн гахайн нэгэн адил сээр нуруутны хүрээнд багтах, агуу бөх соёо юм уу, эвэр, шүд зэрэг заяагдсан халим хэлбэрийн асар том амьтан байгаад би эргэлзэхгүй байна.

- Ин! ... гэж жадлагч маань хамраараа хүнгэнэн эргэлзэх байдлаар толгойгоо сэгсрэв.

- Өвгөн минь, бод л доо гээд би, үргэлжлүүлэн, хэрэв ийм амьтан далайн гадаргуугаас доош хэд хэдэн милийн гүнд амьдардаг бол тэр маш чийрэг бие махбодитой байх ёстой.

- Яагаад?

- Яагаад гэвэл тийм их гүнд усны тэр их даралтыг даах дуулдаж сонсдоогүй агуу хүч хэрэгтэй юм.

- Нээрээ юү? гэж Нед итгэхгүй маягтай нүдээ жартайлгав.

- Нээрээ, яг тийм! Үүнийг батлахын тулд би танд хэдхэн тоо хэлэх болно.

- Аа, тоо юу? хэмээн Нед, тоомсоргүй дуугарч тоогоор ч юу дуртайгаа баталж болно гэв.

- Дандаа л тэр бүхнийг батлаад байхгүй шүү, Нед минь. За та миний үгийг сонс. Бид гучин хоёр фут өндөр усан баганын даралтыг нэг атмосферын хэмээн саная. Ер нь үнэн хэрэг дээрээ ердийн цэнгэг усны баганын даралт бол далайн усны баганын даралтаас нэлээд бага юм. Учир нь далайн давстай ус ердийн цэнгэг уснаас нягт, хүнд чанартай. Тиймээс Нед таны бие, хэрэв далайн усанд шумбан орвол, далайн усны төвшнөөс гучин хоёр футийн доор, хичнээн тооны усан баганын даралт таны биеийн бүх гадаргууд үйлчилж байхчлан таны биеийн квадрат сантиметр тус бүрд төчнөөн килограмм даралт буюу төчнөөн атмосфер дарах болно. Үүнээс авч үзэхэд гурван зуун хорин футийн гүнд энэ даралт арван атмосфер хүртэл нэмэгдэх ба гурван мянга хоёр зуун футийн гүнд зуун атмосфер хүрч өсөөд гучин хоёр мянган футийн гүнд буюу барагцаалбал хоёр хагас милийн гүнд мянган атмосфер болно. Өөрөөр хэлбэл, хэрвээ танд энэхүү гүнд хүртэл нэвтрэн орох боломж олддог юм гэхэд, таны биеийн квадрат сантиметр тус бүр мянган атмосфер буюу бүтэн тоннын даралтыг үзэхсэн билээ. Тэгэхэд, өвгөн минь таны биеийн гадаргуу хичнээн квадрат сантиметр болохыг та өөрөө мэддэг үү?

- Энэ тухай мэдэх юм хумсын чинээ ч алга.

- Арван долоон мянга орчим.

- Тийм их үү?!

- Аа, тэхэд бас миний дээр хэлснээр нэг сантиметр квадратад үйлчлэх нь килограмм атмосфер жаахан ихсэх ёстой тул таны биеийн арван долоон мянган сантиметр квадрат гадаргуу дээр атмосферийн арван мянга таван зуун жаран найман килограмм даралт үйлчлэх юм.

- Надад л мэдэгдэх юм алга.

- Зүйтэй, та үүнийг үнэлэхгүй байдаг чинь аргагүй. Энэ асар их даралттай таны биеийн доторхи агаарын даралт тэнцэж байгаа учраас таныг энэ их даралт шалчийлгачихгүй байгаа юм. Тиймээс танд юу ч мэдэгдэхгүй байдаг нь тэр. Гэвч хэрвээ та усанд шумбаж орвол энэ тэнцвэр алдагдана...

- Аа ха, ойлголоо, хэмээн миний ярианд нэг л сонирхсон бололтой Нед яриаг минь таслан авч, тэгвэл ус намайг хүрээлэхээс биш миний дотор нэвтрэн орохгүй шүү дээ гэв.

- Чухам үнэн, Нед минь. Тэгээд л таны биеийг далайн төвшнөөс гучин хоёр футийн гүнд арван долоон мянга таван зуун жаран найман килограмм атмосферээр дарж, гурван зуун гурван зуун хорин футийн гүнд энэхүү даралт арав дахин өсч зуун далан таван мянга зургаан зуун наян килограмм болж, гурван мянга хоёр зуун футийн гүнд зуу дахин нэмэгдээд сая долоон зуун тавин зургаан мянга найман зуун килограмм хүрч, хамгийн сүүлд гучин хоёр мянган футийн гүнд өнөөх маань мянга дахин ихсээд таны биеийг арван долоон сая таван зуун жаран найман мянган килограммаар дарах болно. Өөрөөр хэлбэл таны биеийг аврага том алх дөш хоёрын хоорондоос гаргаж авсан мэт та нүд ирмэхийн зуур нимгэнээс нимгэн хальс бин болон хувирах болно.

- А, чөтгөр гэж! хэмээн Нед дуу алдав.

- Ингэхлээр, өвгөн минь, хэрвээ иймэрхүү гүнзгийд хэд хэдэн зуун метр урт сээр нуруутан амьтан амьдарч болох юм бол түүний биеийн сая сая квадрат сантиметр гадаргуу олон миллиард килограммын даралтыг тэсвэрлэх ёстой. Тэгвэл, одоо бод л доо, энэ амьтан тэр их даралтыг тэсвэрлэн чадах бие махбодын ямар их эсэргүүцэлтэй, ямар муйхар мундаг булчин шөрмөстэй амьтан байх вэ!

- Тэгвэл тэд ч зуухны найман ямхын зузаан төмрөөр өвчлөгдсөн болов уу гэмээр ган хуягт амьтан байхаас зайлахгүй гэж канад нутгийн эр маань үгүүлэв.

- Зүйтэй, Нед! Тийм юм бол, хэрвээ усан дотор манай хамгийн хурдан буухиа галт тэрэгнээс хурдан, тэр сүрхий амьтан далайн ямар нэгэн хөлөг онгоцтой мөргөлдвөл ямар аймшигтай сүйрэл гарах байна, бод л доо.

- Тийм ... нээрээ дээ ... хэмээн энэхүү тоо баримтуудаар ягдсан боловч бас л бууж өхийг хүсэхгүй байгаа тэр хүн итгэмжгүйхэн бувтнав.

- За тэгээд би, таныг итгүүлэх биз?

- Хэрэв ийм амьтан үнэндээ далайн гүнд оршдог л юм бол маш их хүчтэй амьтан байх ёстой гэдэгт л намайг итгүүллээ шүү дээ, эрхэм профессор.

- Ёох, үгүй ээ, та ямар зөрүүд хүн бэ! Хэрвээ далайн гүнд тийм амьтан байхгүй юм бол та “Шотланд”-тай болсон явдлыг юу гэж тайлбарлах вэ?

- Магадгүй ... гээд Нед эрс хэлчихэж арай л чадахгүй байхад нь

- Тэгээд, хэл хэл гэв.

- Магадгүй ... тийм явдал болоогүй байж? гэж мань хүн тууж орхив.

Энэ хариулт ч зөвхөн түүний зөрүүдийг л харуулж байв. Тэр өдөртөө би, түүнийг дахин итгүүлэхийг оролдсонгүй. Тэхэд “Шотланд”-тай тохиолдсон явдал маргаангүй хэрэг билээ. Түүний цоорхой яах ч аргагүй бодитой юм болохоор, бөглөхөөс өөр зам байгаагүй юм. Тэрхүү гайхал байгааг батлах, үүнээс илүү баримт олоход бэрх хэмээн би санана. Түүнээс гадна нэг талаар тэр цоорхойд, хар аяндаа гарсан гэж үзэх ямар ч тал алга. Нөгөө талаар усан доорхи хад юм уу, аралтай мөргөлдсөн гэх санаа бүрмөсөн үгүйсгэгдсэн тул далайн аврага амьтны асар том шүдээр үйлдэгдсэн гэдэгт үнэмшихээс өөр замгүй ажээ.

Би л хувьдаа, дээр тодорхойлсон сэтгэмжийн үндсэн дээр энэхүү амьтныг сээр нуруутны хүрээ, сүүгээр бойжигчдын анги халим хэлбэртний багт хамааруулсан юмдаг. Харин халим, шүдэт халим, далайн гахайг хамруулдаг язгуур, доод язгуур дүрсэд түүнийг хэрхэн ангилах асуудлыг зөвхөн ирээдүй л хариулж чадах бизээ.

Энэхүү асуудлыг шийдвэрлэхийн тул үл танигдах тэрхүү амьтныг урьдаар илрүүлэх хэрэгтэй. Түүнийг илрүүлэхийн тул эхлээд барих, барихын тул алах, алах явдал Нед Лендэд хамаарагдах бол алахын тул түүнийг олж үзэх явдал онгоцны бүх багийнхны үүрэг юм. Тэгвэл үзэхийн тул үүнтэй учрах хэрэгтэй бөгөөд энэ нь зүй тохиолын хэрэг байлаа.

ХАР ТААМГААР ЭЛДСЭН НЬ

“Авраам Линкольн”-ны аяллын анхны өдрүүдэд онцын гойд тохиолдлууд гарсангүй. Гагцхүү нэгэн өдөр Нед Лендийн гайхамшиг эрдмийг хамгийн эхрэм өндөрт өргөмжилсөн онцгой сонин нэгэн явдал болсон нь жад шидэгч өөрийн биед дүүрэн итгэмжилж болохыг нийтийн өмнө биеэрээ нотолсон билээ.

Фальклендын арлууд үзэгдэхийн хэрд “Авраам Линкольн” халим агнах “Монроэ” гэдэг Америкийн хөлөгтэй дайралдлаа. Тэр онгоцны баг нарвалын тухай у ч сонсоогүй ажээ. Гэтэл “Монроэ” онгоцны капитан “Авраам Линкольн” дээр жад шидэгч алдарт Нед Ленд явааг мэдмэгц, түүний биеийг мөрдөж яваа шүдэт халимыг агнах ажилд туслалцана уу хэмээн гуйсан билээ. Нед Лендийн хэрхэн хөдөлдгийг харахыг хүсэмжлэн агсан капитан Фарагу, жад шидэгчид “Монроэ” онгоцон дээр гарах зөвшөөрөл олгов.

Канадын харъяатын аз болоход, шүдэт халим ганыг шорлохын оронд харин хоёрыг шорложээ. Анхныхы нь яг зүрхэнд жадаа шааж, доор нь алсан бөгөөд дараагийнхы нв хэсэг зуур мөрдсөний сүүлд алжээ.

Ай даа, хэрэв л гайхал хэзээ нэг цагт Нед Лендийн жадтай учрах гай тохиолдвол тэр амьд гардаггүй ээ !

Хөлөг онгоц, зүүн өмнөт Америкийн эргийн дагуу хурдалж гарлаа. Бид, 7-р сарын туршид Магелланы хоолойн аманд Дев хошуу хүрч очлоо.

Гэвч, капитан Фарагут энэхүү махиралдсан хоолойн хажуугаар гарч Горнын хошууг чиглэв.

Онгоцны баг, энэхүү шийдвэрийг нэг дуугаар таалан үзлээ.

Үнэндээ ч энэхүү нарихан хоолойд, тэр том амьтантай золгоно гэдэг найдвар багатай хэрэг бизээ. Тэрхүү гайхал Магелланы хоолойгоор багтаж гарахгүй, дэндүү бүдүүн хэмээн олонхи усан цэрэг үзэж байв.

“Авраам Линкольн” 7-р сарын 6-ны өдрийн 3 цагийн хэрд Голлландын далайчид өөрийн төрөлх хотын нэрээр нэрлэсэн Америк тивийн хамгийн өмнөт үзүүрт хаягдаж, Горнын хошуу хэмээгдэх тэрхүү хад, тэрхүү алслагдсан арлыг тойрч билээ. Хөлөг онгоц баруун хойт зүгт чиглэл авч, түүний сэлүүр сэнс Номхон далайн уёыг хөөсрүүлэн эхлэв.

- Сайн хар ! нүд бүү чавч ! хэмээн “Авраам Линкольн”-ны усан цэргүүд сэрэмжлэн явна.

Нээрээ ч тэд нүд чаьчихгүй байв. Хоёр мянган долларын шагналд хорхойтсон хүмүүс дадлайн гадаргаас нүд салгахгүй явлаа. Нүд, дуран хоёр өдөр шөнө амар заяагаа үл үзэх ажээ.

Никтаполууд буюу муужгайн хараатай хүмүүс өдөр шөнө ялгалгүй сайн харах тул жирийн хараатай хүмүүсийг бодвол шагнал авах илүү боломжтой байв.

Хэдийгээр мөнгөн шагнал миний сэтгэлийг татахгүй боловч би, мөн л бүхэл өдрөөр далай ширтэн зогсог байлаа. Би унтах нойроо хоногт гурав, дөрвөн цагаар хорогдуулж, ууж идэхдээ тоотой хэдэн минут зарцуулан, бусад бүх цагт онгоцны тавцангаас хагацалгүй яг зогсдог байв.

Эсхүл би, урьд хамрын хашлага модон дээр тохойлдон тал бүр тийшээ нүдний хараа мэдэн үргэлжилсэн их далайн үелсэн давалгааны хөөсөрсөн сэрвэнг шунахайгаар ширтэн байж билээ.

Хааяа далайн мандал дээр халимын гүдгэр сэрвээ бүртийн ил гарахад би, багийн бусад хүмүүсийн хамт сандардаг байв. Энэ үед онгоцны бүх баг нүд ирмэхийн зуур дээшээ гүйлддэг билээ. Халимын хөдөлгөөнийг нүдээ энтэл ажиглаж хүн бүхэн амьсгаадчихсан байдагсан. Би ч гэсэн нүдээ бүрэлзэн чилтэл ширтдэг байлаа.

Ийм цагт миний амгалан тайван зантай зарц Консель :

- Эзэн минь нүдээ хэт бүлтийлгэхгүй байвал илүү сайн харахсан даа хэмээн надад тайвуухан хэлдэгсэн.

Гэтэл онгоцныхон дандаа л дэмий сандарцгаадаг байв.

“Авраам Линкольн” сэжиглэсэн дайсандаа аажуухан ойртон очивч нөгөөх нь жирийн нэгэн халим буюу эсхүл шүдэт халим байхад дахн түрүүчийн чиглэлийг барих бөгөөд онгоцны баг ямар ч гэмгүй хөөрхий тэр амьтныг хараж зүхсээр цаашилдаг байв.

Бөмбөрцгийн өмнөт хагасын 7-р сар, умарт хагасын 1-р сартай яг харгалзах бөгөөд энэ үеэр бороо ид дундаа цутгаж байдаг боловч бидний аялал хамгийн таатай нөхцөлд үргэлжилж, цаг агаар үргэлж сайхан байлаа. Түүгэр ч зогсохгүй далай амгалан, алсын бараа тод ажээ. Нед Ленд урьдын нэгэн адил үнэмшихгүй гэж гэдийснээрээ гэдийж байв. Тэр, хэрэв л халим харагдахгүй бол зав чөлөөтэй цагтаа далай руу ердөө ч хардаггүйсэн.

Түүний онцгой хурц нүд аялагчдад тун их тус хүргэж болох байсан учир энэ нь эглү хөдөлмөөр байдаг байлаа.

Гэтэл канад нутгийн зөрүүд хүн хоногийн хорин дөрвөн цагийн арван зургааг нь өрөөндөө өнгөрөөхийг илүүд үздэг байв.

Би, түүний амарлингуй занг буруушаан хэдий олон удаа эмлэх боловч, тэр :

-Профессор гуай дэмий чилэхийн хэрэг у байхав ? хэмээн хариулж : юуны өмнө ерөөсөө нарвал гэдэг ямар ч юм байхгүй ямар нэг амьтан байдаг юм гэлээ гэхэд бид түүнтэй дайралдах өчүүхэн ч нйадвар алга, түүний чинь хойноос бид шал сохроор, таамгаар элдэж явна шүү дээ. За яахав, түүнтэй чинь ямар нэг хөлөг онгоц Номхон далайд дайралдсан л юм байж. тэгвэл, тэр нарвалын чинь аашийг ажвал нэг л байранд холхиод байх төдий л дургүй амьтан бололтой.

Түүнчлэн та өөрөө түүнийг тун хурдан гэдгийг зөвшөөрч шүү дээ. Тэхээр байгаль ямарч хэрэггүй юу ч буй болгодоггүй тул заяаны болхи удаан хөдөлгөөнтэй тийм амьтдад хуйнаас хурдан гүйх хувь хүртээхгүйсэн биш үү. Ийм ч учраас тийм амьтан үнэнээсээ байдаг л юм бол эндээс ч асар хол яваа гэж миний бодож байгааай таны санал эрхбиш нийцэхсэн бизээ! гэв.

Энэхүү сэтгэмжийн эсрэг юу ч хэлэхийн аргйгүй байлаа. Үнэндээ ч бид хар таамгаар явахаас өөр яах билээ ? Гайхалтай золгох бидний найдвар маш бага тул Нед Лендийн зөв бизээ. Хэдий тийм боловч жуулчлалын төгсгөлийн амжилтанд хэн ч эргэлзэхгүй байв.

Бид 7-р сарын 20-нд уртрагийн 105 хоногт матрын халуун бүсийг хоёр дахин гарч, мөн сарын хорин долоны өдөр уртрагийн 110 хоногт экваторыг гэтэллээ. Тэр өдөртөө манай хөлөг Номхон Далайн төв санг чиглэн өрнөт зүгийг барив.

Манай боцманы хэлсэн “түүнд далай ч гүехэн” гэгчээр ахмад фарагут арал, хойг, тивүүдээс алс хол газар, далайн хөлгүй гүнд тэр гайхалтай учирч болно хэмээн үзэж байсан нь зүйтэй байв.

Иймээс манай хөлөг Паумот, Маркиз, Сандвичийн дэргэдүүр өнгөрч, уртрагийн 132 хоногт мэлхийн халуун бүсийг хөндлөн огтлоод, Хятадын далайг чиглэлээ.

Ингэж явсаар бил, гайхалтай хамгийн сүүлд учирсан тэр газар хүрч ирэв. Зүрх дэлсэх гэдэг учраа алдсан бөгөөд үүний улмаас хөлөг онгоцныхон бүгээрээ зүрхний сэвтэй болж болох байлаа. Онгоцны баг тэр чигээрээ энэхүү салшгүй үзэлд автагдан солиорсон мэт ажээ. Хүмүүс унтах, идэхээ ч болилоо. Бид хий юм харчихаад ухаан жолоогүй хөхин баярлах боловч хууртагдсандаа бүгдээр гонсойн гомдох тул тийнхүү цаг үргэлж сэтгэл мэдрэлийн хүнд байдалд орших нь сайнаа үзэхгүйн ёр бизээ.

Нээрээ ч энэ байдал удааширсангүй, хямралдаан гарахад хүргэв. “Авраам линкольн” бүтэн гурван сарын турш Номхон далайг хөндлөн гулдгүй хэрэн хэсэхэд, өдөр бүхэн жил шиг удаан өнгөрдөг байв. Хөлөг онгоц аль нэгэн харагдсан халимын араас андууран хөөцөлдөж нэг бол хурдлан, нэг бол удаашран, зог тусч, ухасхийж, хажуулдаж хавиргалан эргэлдэх нь машинаа эвдэхийн тэмдэг байлаа. Манай онгоц Японы эргээс Америк тив хүртэл нэг ч хавтгай дөрвөлжин хэсгийг орхигдуулсангүй нэгжиж билээ. Гэтэл энэхүү аса уудам орчинд юу ч олж авсангүй ээ. Асар томнарвалтай адилхан, ядахдаа ямар нэг хад, арал, онгоцны сэг, тэнэмэл шүр арал эсхүл өөр нэгэн чөтгөр шүү юм, юу ч байсангүй!

Ингэ ингэсээр дэмий юманд итгэсэндээ ичингүйрэхийн эрхэнд, орох газраа олохгүй байсан бол ичгүүрээсээ хорсол нь улам илүү хэмлэж байлаа. Бүтэн жилийн турш хуримтлагдсан уул хад мэт их нотолгоо маань ганцхан өдөр л ийнхүү нурж унасан тул одоо хүн бүр дор дороо ингэж тэнэглэн үрэгдүүлсэн цаг хугацаанаасаа хэрхэн нөаөа талаар бодолхийлэх боллоо.

Хүн гэдэг хэзээний олон ааштай амьтан тул одооч нэсэн тэд нэг үзлээс нөгөөд урваж байв. Аяллын хамгийн идэвхтэй гишүүд маань харин хамгийн аюултай дайсан болжээ. үл итгэх үзэл, хөлгийн доод зоориноос аваад дарга нарын дээд тасалгаа хүртэл ус мэт юүлсэн бөгөөд хэрвээл капитан Фарагутын учир нь олдохгүй нэгэнармайлтгүйсэн бол “Авраам Линкольн” аль хэдийнээ гэдрэг эргэхсэн билээ.

Гэвч энэхүү үр дүнгүй хайгуул эцэс төгсгөлгүй үргэлжилж яахин болох билээ. Гайхлыг эж олох үүргийг амжилттай биелүүлэх ажилд өөрөөсөө шалтгаалах бүхнийг бүгдйиг онцгой гүйцэтгэсэн тул “Авраам Линкольн”-ыг уулах буюу өөлөх ямар ч тал байсангүй ээ. Ер нь Америкийн аль нэгэн хөлгийн баг үүнээс урьд, хэзээ ч иймэрхүү тэсвэр хатуужил, идэвхийг үзүүлж байгаагүй юм. Тиймээс аяллын бүтэлгүйн гэмийг тэр чигээр нь тэдэнд хүлээлгэхгүй агсан билээ. Бодвол буцахаас өөр аргаүй мэт...

Капитан Фарагутад гэдрэг эргэх тухай эрэлт орсон боловч тэр эрс татгалзав.

Усан цэргүүд өөрсдийн дургүйцлийг нуусан чүгүй, түүний лмаас оноцон дээрх дэглэм нуралтын байдалд орлоо. Би онгоцон дээр үймээнгарсан гэх гэж багйаа юм биш, гэвч капитан Фарагут маань хэсэг зуур тэдний эсрэг тэмцэж байсны дараа, өөрийн хөлгийн багаас, эртний Колумбын нэгэн адил, гуравхан хоног тэсвэрлэхийг гуйхаас өөр замгүй боллоо. Хэрэв л энэхүү гурав хоногт гайхлын бара эс харагдвал “Авраам Линкольн” залуураа гэдрэг эргүүлэх ёстой болов.

11-р сарын 2-ноо ийнхүү амалсан билээ. Энэ нь хүмүүсийн санаа сэтгэлийг шууд сэргээв. Хүмүүс далайн усыг дахин анхааралтайгаар ширтэж, луран авай үүрэгт ажилдаа дахин орлоо. Энэ бол аварга нарвалыг тулалдаанд дуудсан эцсийн дуудлага байв.

Иймэрхүүгээр хоёр хонлоо. “Авраам Линкольн” зөөлөн гүйдлээрээ урагшлахад, онгоцны баг нарвалын анхаарлыг татахын тул хэрвээ л тэр үнэхээр байдаг юм бол мянга мянган арга сүвэгчилж билээ.

Хөлөг онгоцныг бүлэг бүлгээрээ дагалдан явах аварга загасны бахыг ханган онгоцны хашлага давуулж асар том өөх бөөн бөөнөөр нь хөнтөрч байв. Хөлөгний жижигзавиар далайн квадрат тус бүрийг нэгжин шинжиж зүг бүр тийшээ хайдаг байв.

Гэтэл 11-р сарын 4-ний орой болсон авч нууц нууцаараа үлджээ. Дараагийн өдөр 11-р сарын 5-ны үд хэрд тогтоосон хугацаа гүйцэх байв. Цагийн харанганы эцсийн цохилтоор хэлсэн үгэндээ эзэн болдог капитан Фарагут өмнө дорно зүг хөлөг онгоцоо эргүүлэх ёстой бөгөөд бид тийнхүү Номхон Далайн умарт хэсгийг үүрд орхих учиртайсан билээ.

Энэ үед онгоц маань умарт өргөргийн 31 хоног 15 хувь, дорнот уртрагийн 136 хоног 42 хувьд явж байлаа. Японы арлууд биднээс 200 хүрэхгүй миль зайтай ажээ. Шөнө боллоо. Оройн найман цагийн харанга цохилоо. Хадуур мэт нарийхан хавирган сарыг өтгн үүлё бүрхэж, хөлөг онгоцыг далай үл мэдэг халивалзуулж байв.

Энэ үед би, тавцангийн хашлага тохойлдон хөлгийн баруун хажжд зогсож билээ. Консель мөн миний дэргэд зогсон алсыг амарлингуй ширтэнэ. Усан цэргүүд шураг модны хөндөл дээгүүр мацаж, улам бүр бүрэнхийлэн байгаа орчинг ажиглан авай. Офицерууд ч мөн шөнийн дурангаа далайн гадарга тийш чиглүүлжээ. Заримдаа, үүлэн цоорхойгоор цацарсан сарны гэрэл далайн усыг мөнгөлөн өнгөлөх боловч үүлс, дахин аньж битүүрэхэд орчин тойрон дахин харанхуйн дунд сүүдийнэ.

Конселийг энэ удаа би хараад энэ амгалан хүн бусдын нэгэн адил хамгийн анхан сэтгэл хөдөлсөн болохыг нь ажиглалаа.

- яагаа вэ, чи Консел? Хоёр мянганянчаан олж өвөртлөх эцсийн бололцоо тохиов уу? хэмээн би асуулаа.

- Эзэн хэрвээ зөвшөөрөхсөн бол энэхүү шагнал мөнгийг өвөртлөх хүсэл хэзээ ч надад төрөөгүй хэмээн өчихсөн байнам гэж хариулаад Нэгдсэн Холбоон ыулсын засгийн газар яг л иймэрхүү янзаар зуун мянган төгрөгийн шагнал амалсан ч тэрнийхээ улмаас төдий л их хохироогүйсэн билээ гэв.

- Чиний зөв, Консель минь. Яв явсаар энэмундаг аялалд би оролцож шал дэмий юм боллоо. Хэд хичнээн ч цаг хугацаа үрэгдэж, хичнээн их сэтгэл мэдрэлийн чирэгдэл боловдоо. Бид бүр зургаан сарын өмнө Францад бучих байхгүй юу...

- Ерөө ер. Эзний өчүүхэн өрөө, музейд аль эрт очих байсан гэж Консель маанв дэмжиж аваад

- Би эзний цуглуулгыг анги төрөлд нь хуваарилан, эзний аваачсан амьтны цэцэрлэгт сараалжин торон дотор байрааолоод сониуч бүхний дурыг Парижийн өнцөг бүрээс татаж байхсан биш үү гэлээ.

- Яг л тийм байхсан, Консель минь. Бас тэгтэл энэ бүхний эцэст биднийг элэг доог болгон яаж дайоч доромжлох болдоо.

- Гарцаагүй. Эзнийг элэг доог болгон гэдэгт би дүүрэн итгэж байна. Ай бүү мэд цааш нь ярихын ч хэрэг байна уу даа...

-Ярь, ярь Консель!

-Миний бодоход ч элэг доог болохоо эзэн та өөрөө л өдөөсөн л дөө.

-Нээрээ юү?

-Ийм их эрдэмтэн болох хувтай тан шиг хүн, тэгж эрсдэхийн хэрэггүй л байсан ... хэмээн Консель маань надад цаасан малгай өмсгөж дуусгаагүй атал, орчин тойронд налайж байгаа чимээгүйн дундаас :

- Хүүш ! Нөгөөтөх чинь, бидний эсрэг, салхин доор байна! хэмээх дуу цуурайтлаа.

Энэ бол Нед Лендийн дуу ажээ.

ХАР ХУРДААРАА

Тэр дууг сонсмогц онгоцны баг капитанаасаа эхлээд дарга нар, усан цэрэг, дагалдан сурагч, инженер, механикч, түүгээр ч барахгүй зуух галлагчид хүртэл зуух машинаа хаячихаад жад шидэгч рүү гүйж очив.

Капитан хөлөг онгоцоо зогсоох тушаал өглөө.

Тэхэд пад харанхуй шөнө байсан учир би хэдийгээр канад нутгийн хүнийг хараа сайтай хэмээн мэдэх боловч ийм пад харанхуйд түүнийг хэрхэн яаж юу олж харсныг гайхах билээ.

Миний зүрх тэр үеэр дэлбэрчихмээр цохилж байв.

Гэвч Нед Ленд андуурсангүй ээ. Би удсан ч үгүй түүний зааж байгаа юмыг олж харлаа.

“Авраам Линкольн”-ны баруун талд, онгоцноос хоёр кабельт хир газар далай дотроосоо гэрэлтэх мэт байлаа. Энэ нь жирийн нэгэн фосфорын цацраг биш ажээ. Усны гадаргуугаас хэдхэн футийн гүнд гайхал, нилээд олон капитаны тайланд дурьдсанчлан, хурц гэрэл цацарган хачин жигтэй туяарч байлаа. Энэхүү туяарал ямар нэгэн хүчтэй гэрэл үүсгэгчээс цацарсан байхаас зайлшгүй, далайн гэрэлтүүлэгдсэн гадаргуу урт гонзгой хэлбэртэй байв. Тэрхүү гонзгой гэрлийн гол хэсэг онц хурц болж ирээд гадагшлах тутам бүдгэрч харагдана.

Энэ ч ердөө л зөвхөн, гэрэл цацаргагч амьтдын бөөгнөрөл байна гэж офицеруудын нэг нь хэлэхэд би:

Үгүй ээ, та эндүүрч байна хэмээн хариулаад-Шөнө гэрэлтэгч ямар ч амьтан ийм тод гэрэл цацаргахгүй. Энэ гэрэл бодвол цаанаа цахилгаан тэжээлтэй биз... Гэвч, хүүе хараач... хараач! хөдөлж байна!... наашаа ирлээ!... гэхэд.

Тавцан дээр чихэлдэгсдийн амнаас хашгиралдах дуун гарвал:

- Дуугаа тат! хэмээн капитан Фарагут зандраад залуураа зүүн тийш! Гэдрэгээ! гэж командаллаа.

Бүгд байр байр руугаа гүйлдэж нүд ирмэхийн зуур тушаал биелүүлэхэд “Авраам Линкольн” хагас дугуй эргэлээ.

- Залуур баруун тийш! Урагшаа! хэмээн капитан тушаасны дараа сэлүүр сэнс дахин эрчиж хөлөг гэрэл үүсгэгчээс түргэн зуур холдож эхэллээ.

Хүүе биш, би худал хэлж байна: Манай хөлөг хэдий зайлахыг оролдсон боловч нөгөө амьтан бидний холдохоос хоёр дахин хурдан ойртож байлаа.

Бид, зөвхөн айсандаа ч биш мөн гайхсандаа амьсгаагаа таг хураан, нэг ч үг дуугарч чадсангүй хөшчихсөн билээ. Нөгөөх маань харин биднийг элэг барьсан мэт арааг гэзэг даран элдэж, бутарч байгаа галт тоос мэт цахилгаан цацарлаар биднийг шилбүүрдэн, арван дөрвөн зангилаа хурдалж манай хөлгийг бүтэн нэг тойрлоо. Дараа ухран хурдалж буй буухиа тэрэг багширсан утаа баагиулж үлээх мэт оч гэрэл цацаргасан мар гаргасаар хоёр гурван милийн зайтай давхиж холдов. Тэгтлээ өнөөх маань хүч авах мэт ухарч байснаа харанхуй дундаас бидний зүг гэв гэнэт аймшигтай хурдлан дайрч ирснээ “Авраам Линкольн”-ны дэргэд хорин фут газар зог тусаад унтарлаа. Тэжээл нь гэнэт дуусах мэт түүний гэрэл тийнхүү түргэн зуур унтарсан нь усан дээр хавж гарсны гэрчлэх бөгөөд, хэрвээ л тэр усан доор байгаа бол аажимдаа унтархсан билээ.

Түүний дараа хөлөгний нөгөө талаас гайхал дахин бий болж “Авраам Линкольн”-ыг тойрох шиг ч доогуур нь шумбах шиг ч боллоо.

Энэ үед секунд бүрд мөргөлдөхийн аюул заналхийлэх бөгөөд хэрэв л тийм явдал тохиолдсон бол манай онгоц ч сайнаа үзэхгүй агсан билээ.

Гэтэл би өөрийн хөлөг онгоцны маяглахыг ажиж гав гайхлаа. Манай онгоц гайхалтай тулалдахын оронд харин амь зулбан зугтаж байв. Гайхлыг мөрдөхөөр илгээгдсэн маань өөрөө мөрдөгдөн элдэгдэж байв.

Би энэ тухай капитанд үг цухуйлгасан боловч тэрний хэзээд амгалан царайд ер бачимдсан шинжгүй харин гайхаж эргэлзэх байдалтай ажээ.

Профессор минь ингэхэд би ер нь ямар гээч аврага араатантай алалдах гэж байгаа юм бэ бүү мэд, түүнчлэн энэ пад харанхуйд хөлөг онгоцоо гарзанд нь дэмий гаргахыг хүлээхгүй байна, энэ үл мэдэгдмэрий чинь хаанаас нь яаж довтлох, үүнээс чинь яаж биеэ хамгаалахыг бүү мэд.

- Яахав, үүр цайг. Тэхэд л харж байгаарай хэмээн тэр над хэллээ.

- Капитан, танд одоо энэ амьтны талаар эргэлзэх юм байна уу?

- Алга аа, профессор минь алга, бодвол энэ асар том биет нарвал бололтой, тэхдээ бас биедээ цахилгаантай гээч.

- Магадгүй хэмээн би залгуулан авч үүнд чинь хөвөгч галт бөмбөгөнд буюу эсхүл цахилгаан могой загасанд ойртохчлон хавьтаж ч болохгүй юм биш үү гэлээ.

- Үнэн ч биз гэж капитан маань надтай санаа нийлж, хэрвээ л тэр тусмаа цахилгаан цэнэгтэй болов уу тэгвэл ч дэлхий дээр хамгийн аюултай амьтан санж. Тэгээд л би болгоомжилсон юм л даа гэж хариулав.

Хөлгийн баг шөнөжингөө нүд хамхисангүй. Хэн ч онгоцны тавцанг орхисонгүй. “Авраам Линкольн” нарвалтай хурдаа үзэж барахгүйг сая мэдмэгцээ гүйдлээ удаашруулав.

Нарвал ч гэсэн манай онгоцыг дуурайн долгион дээр далбалзан байх нь тулалдааны талбарыг орхихгүй гэсэн мэт байлаа.

Гагцхүү шөнө дөл хэр, тэр амьтан гэрэлт цох мэт паг унтарсан нь дахин довтлоход боломжтой байр эзэлж байгаа бол уу гэмээр алга боллоо. Аль эсвэл зугатчихав уу? Гэвч түүний зугатахыг хүсэхийн оронд харин сэрэмжлэх ёстой байв. Гэтэл цагийн дараагаар ямар нэг давчуу нүхнээс шахагдан ойгдож байгаа ус шаагих мэт чих дүлийрэм шуугисан их чимээ сонсодлоо.

Энэ үед капитан Фарагут, Нед Ленд бид гурав хөлгийн тавцан дээр зогсож байсан билээ. Бид эргэн тойрон байгаа нүх мэт харанхуй руу шуналтай ширтэж байв.

- Нед Ленд ээ хэмээн капитан халимын тургиж байгаа усны дууг та олон удаа сонссон уу? гэж асуулаа.

- Олоон олон капитан минь гэхдээ харин ганцхан барааг нь харсан төдийд над хоёр мянган доллар заяаж өгүүлдэг тийм халимтай нэг ч удаа дайралдаж яваагүй дээ.

- Нээрээн та шан хүртэх ёстой болсон, гэвч энэ шуугиж байгаа усны дуу халимны хамраас олгойдон гардаг усны дуутай адил байна уу?

- Дуу нь ч сулхан юм харин тэхдээ хавьгүй өөр юм. Бидний өмнө халим хэлбэртэй ямар нэгэн амьтан байгаад эргэлзэх юм алга. Хэрэв капитан та зөвшөөрөх юм бол би маргааш үүрээр үүнтэй чинь хоёр үг сольчихъё гэж жад шидэгч нэмэн хэлэв.

- Хэрвээ тэр таны хэлэхийг сонсохыг хүсэх бол болох юм гэж би хажуугаас нь хэлээд, гэвч би үүнд төдийлөн итгэхгүй байна даа гэв.

- Хэрвээ л би түүнд, жадныхаа урт иш дөрвийн чинээ газар ойртож чадвал тэр надтай танилцах л хэрэг болно доо гэж канад нутгийн хүн татгалзан хэлэв.

- Тэгвэл бас танд завь өх болох нь ээ? гэж капитан асуув.

- Мэдээж хэрэг.

- Бас сэлүүрчдийн амийг үрэхэд хүрэх нь ээ?

- Миний л үрэгдэхтэй яг адил хэмээн жад шидэгч жирийн үгээр хариулав.

Шөнийн хоёр цагийн үед “Авраам Линкольн”-оос тавхан миль зайтай, салхин талаас цахилгаан цацрал дахин гэрэлтлээ. Салхи далай хоёрын шуугиан ба хол зайг харгалзахгүйгээр нөгөө амьтны хэржигнэсэн амьсгаа болон сүүлээрээ ус дэлдэх чимээ тод сонсдож байлаа. Тэрхүү нарвал амьсгалахаар усан дээр ил гарахад түүний уушгинд дүүрч байгаа агаар хоёр мянган морины хүчтэй аврага машины цилиндрт уур хий орж байгаа мэт тийм эрчтэй шиг санагдана.

“Бүхэл бүтэн морин хорооны хүчтэй” халим гэдэг ямар булай нүсэр амьтан байх вэ? Чөтгөр ав гэж! хэмээн бид бодолхийлж байв.

Шөнө тулалдаанд бэлтгэн сэрэмжлэх байдлаар өнгөрлөө. Халим агнуурын бүх зэвсгийг зэхэж, жадаар цэнэглэж бүхэл бүтэн миль газар буудаж чадах үхэр буу болон задрах бөмбөгөөр хамгийн том амьтан боловч үхлийн шарх олгон хөнөөж чадах карбин буу зэргийг байлдаанд бэлхэн болгох тушаал капитаны хоёрдугаар туслагч буулгасан байлаа. Харин Нед Ленд өөрийн жадыг ирлэх төдийгөөр сэтгэлээ хангасан ажээ.

Өглөөний 6 цагт гэгээ орж нарвалын цахилгаан цацрал түрүүчийн гэгээгээр алга боллоо.

Өглөө 7 цагт өдөр болсон авч ямар ч дуран үл нэвтрэх өтгөн манан орчин тойрныг хөшиглөсөн билээ. Ийм үйлсгүй явдалд нийтийн хилэгнэсэн, бачимдсан сэтгэл ямар байсныг дүрслэн бодоход хялбар бизээ.

Би хамгийн хойт талын шураг модны доод хөндөл дээр авиран гарлаа. Өөр хэдэн дарга нар нилээд дээшээ авирчээ.

Өглөө 8 цагт манан, долгион дээгүүр алгуур хөвж бөөн бөөнөөрөө дээш дэгдэж эхэллээ.

Гэтэл, гэв гэнэтхэн өчигдрийн нэгэн адил:

- Өнөөх чинь, салхины дээд талд, хитгийн тэртээ байна хэмээн Нед Лендийн дуун гарлаа.

Бүгд хитгийн зүг ухас хийлээ. Нээрээ ч манай хөлгөөс миль хол зайтай, гонзгой хар юм уснаас, метр хэртэй цухуйж харагдлаа. Бодвол түүний маш түргэн савлан гуядаж буй сүүлний цаанаас бололтой далайн ус долгилон боргилж байв. Хүн төрөлхтөний л мэдэх нэг ч амьтан сүүлээрээ иймэрхүү хүчтэй цохилж байгаагүй билээ. Тэр гялбам хурц цагаан хөөсөн зам татуулж байлаа.

Хөлөг, гайхал руу чиглэн очив. Би, амьсгаагаа даран, түүнээс нүд салгалгүй ширтэж байв. Миний харснаар бол “Ханан” ба “Гельвец” хоёр онгоц, түүний хэмжээг нилээд хэтрүүлсэн ажээ. Тэгвэл би түүний уртыг хоёр зуун тавин фут хэмээн тодорхойлов. Түүний бүдүүнийг гаргахад хэцүү байсан боловч тэрхүү амьтан бүх гурван чиглэлдээ яг сайхан харьцангуй хэмжээтэй гэдэг сэтгэгдэл надад төрсөн юм. Миний ажиглаж байх тэр үед, түүний хоншоороос хоёр нарийхан усан багана дөчин метрийн өндөрт оргилж байснаар би түүний хэрхэн амьсгалдаг тухай тааварлан чадсан билээ.

Ингээд миний дүгнэлтээр бол тэрхүү хачин амьтан сээр нуруутны хүрээ, сүүгээр бойжигчдын анги, дан хэвэлтний доод анги, халим хэлбэртний багт багтах ёстой бөгөөд, харин язгуур… ямар язгуурт хамаарахыг нь би мэдэхгүй байв.

Халим хэлбэртний багт халим, шүдэт халим, далайн гахай гурав багтдаг билээ. Энэхүү сүүлчийн далайн гахайн язгуурт нарвал хамаарагдана. Гэтэл эдгээр язгуур тус бүр дотроо төрөлд, төрөл нь дүрсэд тус тус ангилагддаг юм. Одоохондоо би, дүрс, төрөл, доод язгуур, язгууррын талаар юм ч хэлж чадахгүй боловч, капитан Фарагутын авхаалж, дадлага ба Нед Лендийн гайхамшигт чадлын үрээр, тэдгээр асуудалд удахгүй хариулж чадна гэдэгтээ би эргэлзэхгүй байсан билээ.

Онгоцны багийнхан ч даргынхаа тушаалыг хүлээж, байж ядан агсан бүлгээ. Ахмад, өнөөх амьтныг анхааралтай ажиглан байснаа онгоцны инженерийг дуудах тушаал өхөд тэр ч дороо хүрэлцэн ирлээ.

Уур тавьсан уу? хэмээн капитан асуув.

Тавьсаан, нөхөр капитан гэж инженер хариулав.

Тэгвэл сайн. Зууханд гал нэм!

Энэхүү тушаалыг гурав дараалсан “ура” угтан талархлаа. Тулалдах цаг болжээ.

Хэдхэн минутын дараа хөлөг онгоцны бүх бие үл мэдэг чичигнэн доргих, түүний өндөр хоёр яндангаас өтгөн хар утаа баагилаа.

“Авраам Линкольн”-ны хүчирхэг сэнс хөлгийг нөгөө амьтны зүг авч одов. Тэр өөрөө биед хагас кабельт хэр ойртуулж амарлингуй байснаа хөлөг онгоцноос холдсонгүй түрүүчийн зайг хадгалан аяархан хөвж зайллаа.

Түүнийг бүтэн дөрөвний гурван цаг мөрдөн хөөсөн боловч “Авраам Линкольн” ганц ч фут ойртож чадсангүй. Иймэрхүү хурдлаад ч тэр амьтныг яавч гүйцэхгүй болох нь илт байна.

Капитан Фарагут өтгөн сахлаа ууртай ирман зогсоно.

- Нед Ленд! гэж тэр хашгирлаа.

Канадын харьяатыг очиход:

- За халимын эрхэм ангуучин! Танд завь хэрэг байна уу? гэж түүнд хэлэхэд:

- Үгүй ээ, хэрэггүй! Энэ гайхлыг чинь өөрөө гарт орж өхөөс нааш барьшгүй нь хэмээн жад шидэгч маань хариулав.

- Тэгвэл яах вэ?

- Аль болохоор уурын хүчийг нэмчихээд хэрэв та болгоохсон бол жадтайгаа онгоцны урд хушуун дээр зогсож аль л бололцоотой цагт шидье.

- Тэг, Нед минь хэмээн капитан хэлээд харилцах хоолойгоор:

- Уур нэм! гэж тушаал өглөө.

Нед Ленд байранд одов. Зууханд нүүрс дахин нэмэхэд, сэнс минутанд дөчин гурав хүрч эргэлээ. Усанд хаясан хурдны хэмжүүр “Авраам Линкольн” цагт арван найм аравны таван милийн хурдтай давхиж байгааг зааж байв.

Гэтэл, нөгөө золигийн амьтан мөн л цагт арван найм арваны таван миль хурдаллаа. Хөлөг онгоц бүтэн цагийн турш ийм хурдтай явавч нэг ч сантиметр ойртож чадсангүй. Энэ нь Америкийн тэнгисийн албаны хамгийн хурдан хөлөгний нэрэнд даан ч гутамшиг ажээ. Онгоцны баг бүгдээрээ галзуурах дөхлөө. Усан цэргүүд гайхлыг хичнээн хараавч тэр жигших маягтай дуу эс гарч билээ. Капитан Фарагут сахлаа имрэхээ больж, харин бүр зажилж байлаа.

Инженерийг дахин дуудуулж

- Уураа хэмжээнд нь тулгасан уу? хэмээн капитан асуухад

- Тулгасан.

- Хичнээн атмосфер хүртэл?

- Зургаа аравны тав.

- Арав хүрэг!

Энэ бол үнэндээ ёстой Америк маягийн тушаал байлаа. Миссисип мөрний галт онгоцны капитан өөрийнхөө өрсөлдөгчийг хол хаяхын тул үүнээс илүү юу ч хэлэх аргагүй билээ.

- Консель! Чи мэдэж байна уу? Бид ч ер нь даруйхан онгоцтойгоо зад үсэрч агаарт дэгдэх дэг ээ? хэмээн би дэргэдээ зогсож байсан өөрийн сайн зарцад өгүүлэхэд тэр:

- Эзний л таалал мэдэж хэмээн өчив.

Үнэндээ ч капитаны галзуурсан зориг миний сэтгэлд нийлсэн юм.

Галч нар зуухандаа дахин нүүрс халтал нь чихэхэд салхин сэнсүүд зууханд агаар элдэн оруулж уурын даралт өслөө. “Авраам Линкольн” урагшаа ухасхийв. Түүний шургууд угаараа салгалж утаа нь яндангаараа хахаж цацан, багтаж ядан багширч эхэллээ.

Хурдны хэмжүүрийг усанд дахин буулгахад капитан:

- Хэд вэ? хэмээн асуув.

- Арван ес аравны гурван миль.

- Даралтаа дахиад нэм! гэж тушаажээ. Инженерүүд тушаалыг дагав. Манометрийн зүү арван атмосфер заалаа. Гэвч гайхал ч бас л “уураа тавьсан” бололтой, тэр мөртөө нэг л ядарсан янзгүй мөн л цагт арван ес аравны гурван миль хурдлав.

Ёх доо… ямар хөөцөлдөөн байсан гэж санана! Үгүй ээ, би өөрийн хөдөлсөн сэтгэлийн улмаас хүний тухай бичиж чадахгүй нь.

Би бүр байж ядсандаа салгалж л байлаа.

Нед Ленд гартаа жад барьсаар онгоцны хушуун дээр зогсож байв.

Нөгөө амьтан ашгүй, хэд хэд дахин өөртөө ойртох бололцоо өглөө.

- Гүйцэж байна! Гүйцэж байна хэмээн канад газрын хүн маань хашгачиж байлаа.

Тэр жадаа шидэхээр далайхын сацуу, өнөө амьтан багадахдаа л цагийн гучин миль хурдтайгаар зайлж одлоо. Гэтэл бид хэр чинээгээрээ эрчилж байсан маань бас багадаж, харин тэр дооглох мэт биднийг тойрон давхив. Онгоцны баг үүний хариуд зөвхөн л галзуурах адил бархирахаас өөр юу ч хийж чадахгүй ажээ.

Үд дунд хэрд, бид нарвалаас мөн л өглөө 8 цагт байдаг шигээ зайтай байв.

Гэтэл капитан Фарагут, өөр хэрэгсэл ажиллагаанд оруулахаар шийдвэрлэв.

- Аа, тийм үү! хэмээн тэр уурсаж, энэ амьтан “Авраам Линкольн”-оос ч хурдан л юм байж. За яахав, тэгвэл буун сумнаас хурдан эсэхий нь үзье дээ. Хөөе, Боцман! Буучийг урд буу руу явуул! гэлээ.

Их бууг эгшин зуур цэнэглэн онилжээ. Нир буух чимээ гарч, сум хагас миль зайтай байсан нарвал дээгүүр хэдэн фут хэртэй давж туслаа.

- Өөр буучийг, гавшгайхан шигээс нь! Энэ новшийг оносон хүнд таван зуун доллар шагнана гэж капитан хашгирлаа. Буурал сахалтай өвгөн бууч, одоо ч гэсэн би түүний амгалан харц, хүйтэн царайг тод санаж байна, буу руу ойртож очиж маш хянамгай ониллоо. Буун дуу гарахыг завдалгүй, онгоцныхны “ура” хэмээн хашгирах сүрт чимээ цууриатав. Сум яг барьсандаа тусчээ. Гэтэл, харин сум маань нарвалын арьснаас хальт үсрэн тээр тийшээ далайн уснаа шидэгдсэн билээ.

- Э, чөтгөр гэж! хэмээн хилэгнэж бачимдсан өвгөн бууч өгүүлээд – Арай энэ хог чинь зургаан ямхын ган хуяггүй байлтай даа? Гэлээ.

- Хар гай – хэмээн капитан Фарагут бархирав.

Хөөцөлдөөн үргэлжлэв.

Капитан надад ойртож ирээд:

- Нарвалаас би, онгоцныхоо тогоог дэлбэ үсрэхээс нааш салахгүй гэхэд нь би

- Зүйтэй! Тэгэх л хэрэгтэй! Гэлээ.

Эцэж цуцашгүй уурын машинтай уралдсаар эрт орой хэдийд боловч тэр амьтныг ядарна гэж бодож болох байв. Гэтэл цаг мөч өнгөрөх тутам өнөө амьтанд цуцах шинж ер үгүй ажээ.

“Авраам Линкольн” нэрийг бодож тэмдэглэхэд, тэр маш шургуу мөрдөж билээ. Миний бодож гаргаснаар л бол энэхүү арван нэгдүгээр сарын зургааны нүгэлт өдөр манай хөлөг таван зуун милиэс багагүй газар давхисан юм. Тэгтэл ч дахин шөнө болж догшин далайг битүү харанхуй нөмөрлөө.

Энэ үед би, бидний жуулчлал ингээд л дуусвар болж, бид гайхамшигт амьтанг дахиад хэзээ ч олж үзэхгүй нь ээ гэж бодож билээ.

Гэвч, би эндүүрчээ.

Оройн арван цагт тавин минутад хөлөгнөө гурван милийн хэртэй цахилгаан цацрал дахин бий боллоо.

Нарвал, хөдлөхгүй байгаа бололтой. Тэр одоо, өдөр ядарсандаа болж долгион дээр халибалзан унтаж байлаа. Иймд, үүний нь л ашиглах хэрэгтэй болсон тул капитан маань ч аз заяагаа сориод үзэхээр шийдэв.

Тэр зохих тушаал өгч “Авраам Линкольн” нөгөөх амьтныг аль болохоор сэрээхгүйг хичээнгүйлэн аяархан урагшиллаа. Далайд, ер нь нам унтчихсан халимтай олон удаа тохиолдож болох бөгөөд Нед Ленд ч тэднийг нойрон дунд нь нэг бус удаа шорлож алсан ажээ.

Канад нутгийн хүн урд хоншоор дээр мөн л байраа эзлэн зогсов.

Хөлөг уул амьтанд хоёр кабельт хэр газар сэмхэн ойртож, дараа нь машинаа унтраагаад, цаашаа эрчиндээ хөвлөө.

Онгоцны тавцан дээрх хүмүүс бүгд амьсгаагаа дарахад, орчинд чив чимээгүй ажээ. Бид, тэрхүү туяарч буй гонзгороос дөнгөж зуун алхам хэр зайтай байгаа тэр минутад би, Нед Ленд өөрийн хүчирхэг гарт аймшигт зэвсгээ далайсан байхыг харав.

Хөлөг, үл хөдлөгч амьтанд бүр ч ойртон очиход бидний хооронд хорьхон алхам зай үлджээ.

Ингэтэл ч Нед Лендийн гар агаарт нэг бүтэн эргэлдэхэд дүүгүүрдэгдсэн жад ч нисэж одлоо. Тэрний дараа би, төмөр хангинах мэт дуу сонсож билээ.

Энэ үед цахилгаан цацрал ч таг унтарч, хоёр аварга усан оргил хөлгийн тавцан дээр бууж хүмүүсийг цохилон унагаж, замдаа тохиолдсон бүхнийг арчлаа.

Тэгтэл ч аймшигт чимээ “няр” хийх мэт болж би урьдах хашлагаасаа барьж авч амжсангүй, далай уруу годройтон унасан билээ.

ҮЛ ТАНИГДАХ ДҮРСИЙН ХАЛИМ

Би хэдийгээр санамсаргүй гэнэт унасан боловч өөрт тохиолдсон бүхнийг сайн мэдэж байв.

Эхлээд би усанд живсэн, гэвч би сайн самардаг тул үүндээ бардаж, эхлээд шингэж орсондоо сандарсангүй.

Усан дээр хөвж гармагц би юуны өмнө л онгоцоо эргэж харлаа. Миний онхолдохыг тэд харсан бол уу! Капитан Фарагут миний амийг врах гэж завь буулгасан бол уу! Би ер нь аврагдана гэдэгт итгэх газар байна уу?

Хэдий над харанхуй байсан боловч, би тээр зүүн зүгт ямар нэгэн бөөн хар том юм бүртэлзэхийг таних тэмдэг, галаар нь баримталж, холож байхыг олж харлаа. Энэ нь манай онгоц мөн ажээ. Би ч өөрийгөө нгөрлөө л гэж бодов.

- Наашаа, наашаа! Хэмээн би онгоцоо гүйцэхийг оролдон хашгирч байлаа. Шал норсон хувцас бие барьж наалдаад, самрахад садаа болох ажээ. Би аиьсгаадчихлаа. Тэгээд л живж эхэллээ…

-Туслаарай!..

Энэ миний эцсийн цөхөрсөн дуу байсан юм. Би живж байгаагаа мэдрэх тутам амь тавин сарвалзаж билээ.

Гэтэл, миний ар шилнээс булай гүжирмэг гар шүрэн авч, нэгэн дугтралтаар усан дээр татаж гаргалаа.

Тэгтэл ч яг миний чихэнд :

-Хэрвээ эзэн миний мөрөн дээр тулахыг таалан соёрхохсон бол самрахад тань хялбар болохсон! Гэхийг сонслоо.

Тэгээд би өөрийн үнэнч Конселийн гараас татан авсан юм.

-Энэ чинь чи юу ? Чи гэж үү? хэмээн би асуухад :

-Тиймээ, би байна. эзний тусын тул хэзээд бэлэн гэж Консель хариуллаа.

-Тэгвэл доргионд нь чамайг яг л над шиг аваад шидчихжээ?

-Үгүй ээ. Гэлээ ч гэсэн би, эзний дэргэд зогсож байгаад эзний ойчихоор таныг дагалдах нь, таныг дагалдах нь миний үүрэг гэж бодсон юм.

Энэ явдал тэрхүү бэрх хөвгүүнд ердийн л нэг албан үүрэг мэт санагджээ.

-Хөлөг яасан бэ? хэмээн би асуув.

-Хөлөг үү? гэж Консель давтан асуух зуураа араараа эргэлдэн, миний

бодоход эзэн минь, түүний тусламжинд горьдсоны ч хэрэггүй биз дээ гэж хариуллаа.

-Яагаад?

-Миний усанд үсрэх үед ээлжийн усан цэрэг “Сэнс, залуур хоёр

эвдэрчээ” гэж чарлаж байсан.

-Эвдэрчээ?

-Тиймээ. Гайхал хадарчихсан. Бодвол, “Авраам Линкольн” энэ нэг л

гэмтлээс өөр юмгүй хоёр яс гахацсан байх. Гэсэн ч бидний заяа дутахад тэр залуу жолоогүй үлджээ.

-Тэгвэл бид өнгөрчээ?

-Магадгүй хэмээн Консель тайвуухан хэлээд, гэвчбидний эрхэнд

дахиад хэдэн цагийн зай байна, тэгвэл хэдэн цагийн дотор нилээд юм хийдэг шүү дээ гэлээ.

Конселийн энэхүү мохошгүй амгалан авир надад зориг орууллаа. Би нилээд шуурхай сэлж эхэллээ. Гэвч хувцас маань мөн л бие барьж усан дээр хөвөхөд хүнд байлаа.

Консель үүнийг мэдсэн бололтой.

-Эзний хувцсыг огтчин хаяхыг зөвшөөрөхсөн бол уу? гэлээ.

Ийнхүү тэр, мийний хувцсыг дэрээс нь доош нь хүртэл хутгаар хүү татаж хаяхад би түүнийг усан дээр тогтоон барьж байлаа. Мөн би Консельд иймэрхүү тусламж үзүүлэв. Үүний дараа хоёулаа зэрэгцэн самарч гарлаа.

Гэвч бидний байдал үүний улмаас сайжирч гавьсан юм юу ч байхагүй. Биднийг хэн ч үгүйлээгүй байж болно. За мэдлээ ч гээд сэнс, залуургүй болсонхөлөг онгоц салхины эсрэг бидний хойноос тэртээ, тэргүй явж чадахгүй байв. Тийм учраас бид өвхөн капитан Фарагутын илгээх завинд л горьдохоос өөр замгүй ажээ.

Энэ дүгнэлтийн эцэст бид усан дээр аль болохоор л удаан тогтохыг мэрийлээ. Үүний тулд бид хоёулаа зэрэг цуцахгүйн тул, нэг нь гарацээжиндээ зөрүүлэн араараа хэвтэж явахад нөгөө нь түүнийгээ түлхэн урагшилж байлаа. Арван минут тутамд бид бие биеийг халах ёстой байв. Иймэрхүүгээр бид магадгүй нар гартал ч усан дээр удаан тогтож болох ажээ.

Аврагдахын ямар ч болхи арга хомс найдвар бага байв даа. Гэвч хүн гэдэг ямар ч найдвагүй цагт л найдах зантай юм газар.

Хөлөг онгоц нарвалтай шөнийн арван нэгэн цагт мөргөлдсөн юм. Иймээс бид өдөр болтол усан дээгүүүр бүтэн найман цаг тэсвэрлэх ёстой билээ. Энэ ч бүрэн бололцоотой л хэрэг.

Далай долгиогүй амгалан ажээ. Мөч тутам л би нүдгүй харанхуйн дунд ямар нэгэн юм олж харахыг хичээх авч эргэн тойрон хов хоосон байх бөгөөд зөвхөн л бидний хөдөлгөсөн долгио гялалзан мэлтэлзэж байв.

Гэвч, би шөнийн нэг цагийн хэрд үхтлээ ядарснаа мэдлээ. Миний гар хөлийн шөрмөс сүрхий татаж байв.

Бидний аврагдах эсэх ганцхан Конселийн толгойд ноогджээ. Удсанчгүй хөөрхий хөвгүүнамьсгаадаж байхыг би мэдэж, тэр ийнхүү удаан тэсэхгүй гэдгийг би ойлголоо.

-Намайг орхи! Орхи намайг гэж би түүнд хэллээ.

-Эзнийгээ юу? Хэрхэвч үгүй! хэмээн миний муу үнэнч зарцөгүүлээд би танаас түрүүлж өөрөө живж үхэхийг дээрд үзнэ гэлээ.

Энэ үед салхинд зүүн зүг туугдаж буй бөөн үүлний цоорхойгоор сар цухуйв. Далайн гадаргуу түүний туяанд мяралзан харагдав. Энэхүү ивээлт цацрал надад хүч өгч билээ. Би толгойгоо өргөн далайн түвшнийг ажиглав.

Хөлөг онгоцоо олж харахад тэр биднээс таван милийн зайтай харагдав. Ийм зайнд онгоц маань бяцхан цэг мэт дөнгөж бүртийн байв. Нэг ч завь харагдсангүй.

Би хэдий туслахыг эрж, хашгирахыг бодсон авч миний хавдаж хөөсөн уруул бяцхан ч дуу гаргах бололцоогүй ажээ.

-Туслаач ээ! Туслаач! хэмээн Консель орилов.

Секунд хэр бид зогсосхийж чимээ чагналаа... энэ чинь юу билээ? Эсхүл толгойд цус харваснаас чих шуугиж дуулдав уу, эсхүл үнэхээр бидэнд хариу хашгирав уу?

-Дуулав уу? чи хэмээн би Конселиас шивнэн асуухад :

-Дууллаа гэлээ.

Консель дахин цөхөрсөн дуугаар хашгирав. Одооч эргэлзэх юм алга даа! Яах аргагүй ямар нэгэн хүн Консельд хариу хашгирлаа.

Энэ бидний нэгэн адил эх адаггүй их далайн дунд төөрөлдөн хөлөг онгоцдоргих үед үсэрч унасан нэгэнзаяа муутын дуу болов уу? Эсхүл биднийг харанхуйн дундаас харахгүй байгаа завин дээрээс хашгиран дуудав уу?

Консель, миний мөрөн дээр тулж аль байхаараа цоройн бүслэхээ хүртэл уснаас шомбойн орчинг ажиглах гээд хавтгайгаараа пал хийн уналаа.

-Юу үзэв?

-Би … би хэмээн тэр шивнэж байснаа гэвч, хэлээд хэрэггүй биз, хүчээ

хэмнэе … гэж хэллээ.

Тэр юугаа үзсэн юм бол? Бүү мэд ээ, яагаад ч юм энэ үед миний толгойд гайхлын тухай бодол гэнэт орж ирлээ…

Тэхэд Консель намайг урагш түлхсээр явлаа. Тэхдээ тэр, байсхийгээд л толгойгоо өндийлгөж хэн нэгэнтэй дуугаралцах мэт байв. Гэтэл хэнг нэгэн хүн түүнд даруйхан, хариу хэлж ч байх шиг.

Би, юм дуулахтай үгүйтэй байв. Миний тэнхээ тасарчээ. Миний хэдэн хуруу сарвайж, гарын алга тулгуур болохооосоо өнгөрчээ. таталдан ангайсан аманд минь далайн шорвог ус орж, ясанд тултал хүйт оргиж байлаа. Би, амьдралдтайгаа салахын ёс хийхээр эцсийн удаа толгойгоо өргөхөд минь …

Энэ секундэд би ямар нэг хатуу юманд тулав. Би тэр юмнаас зууралдаж авлаа. Тэгтэл намайг уснаас дээш нь татаж гаргах ч шиг, тэгтэл би, цээж дүүрэн амьсгалах ч шиг, гэвч би ухаан алджээ.

Бодвол би, намайг шуурхайлан илбэсний ачаар болотой даруйхан ухаан орж, нүдээ хагас нээлээ.

-Консель хэмээн би шивнэв.

-Эзэн намайг дуудав уу? гэж миний шударга зарц хариу дуугарч билээ.

Сарны эцсийн туяа далд орж байсан энэхэн агшинд би, өөрийн сайн таних өөр нэг хүний царайг олж харав.

-Нед Ленд үү? гэж би дуу алдлаа.

-Яг мөн эрхэм профессор минь. Нед Ленд бас л өөрийнхөө шагнал

мөнгөтэй хөөцөлдсөөр явахыг харахгүй байна уу хэмээн канад хүн хариулав.

-Таныг бас доргионоор далайд шидчихээ юу?

-Тиймээ, ноён профессор, зөвхөн намайг шууд л хөвөгч арал дээр

шидчихсэн болохоор та нараас арай л илүү үйлстэй санж.

-Арал ий.

-Тиймээ, эсхүл бүр яг үнэнээр нь хэлбэл таны өнөөх аварга нарвалын

тань нуруун дээр.

-Та, жаахан тодорхойлон ярь, Нед!

-Тэгээд л би чухам яахаараа миний жад түүний арьсыг цөм шорлож

чадалгүй, хальтарч одсоныг дөнгөж тэхэд л ойлголоо л доо гэж канад хүн залгуулан ярилаа.

-Яагаад Нед минь, яагаад?

-Яагаад гэвэл, ноён профессор минь, энэ амьтан чинь ган хуягаар

өвчилсөн амьтан санжээ.

Канадын харъяатын хэлсэн үг миний бодолд гэнэтийн шинэ эргэлт өглөө.

Бид дээр нь амь гарасн, тэрхүү уснаас дөнгөж цухуйж байгаа амьтан буюу юмны нуруун дээр би бушуухан босч зогсов. Би хөлөөрөө дэвсэлж үзэхэд энэ нэгэн нуруу хүнд ч даагдашгүй хатуу бөгөөд энгийн том биетэй сүүгээр бойжигч амьтны нуруутай адил бэлцгэнэсэн зөөлөн биш байв.

Би эхлээд өөрсдийгөө эрт балрын сөнөсөн амьтны гавалтай адил ямар нэгэн ясан гавалдээр гарчээ хэмээн бодохыг дөхлөө. Тэгвэл, би гайхлыг яст мэлхий ба аллигаторын нэгэн адил мөлхөгчдийн ангид ангилах ёстой байв.

Үгүй ээ, тэхгүй. миний зогсож байсан гүдгэр хар нуруу хайрслаг бус өнгөлөгдсөн гөлгөр ажээ. Түүнчлэн дэлсэхэд төмөр мэт хангинах чимээгарах бөгөөд зузаан гангаар хуягласан шиг санагдаж байв.

Тэгвэл өнөө амьтан гайхал, ер бусын амьд гайхамшигт эрдэм шинжилгээний бүх ертөнцийг донсолгож бөмбөрцгийн хоёр хагасын далайчдын санаа сэтгэлийг үймрүүлэн агсан өнөө нууц маань, харин одоо аргагүй л алгаараа үзэж, арваараа барьж байгаа юм болохоор хүний гараар бүтээгдсэн бүр ч гайхамшигтай ид шидтэй зүйл болсонд эргэлзэх явдал байхгүй боллоо.

Хэрэв би, хамгийн марзан инээдэмтэй амьтан шинээр нээж олсонсон бол тэгж их гайхаж сандрахгүйсэн. Байгаль гайхамшигийг буй болгодог, гайхах юм ер алга. Гэтэл хүний гараар бүтээгдсэн тийм этгээд, агуу гайхамшгийг олж үзсэн хүн л харин ухаан алдаж болох байлаа.

Гэлээ ч гэсэн эргэлзэхийн арга алга болжээ. Бид, миний л төсөөлж байгаагаар бол асар том ган загас мэт хэлбэртэй усан доогуур явдаг өвөрмөц хөлөг онгоцны нуруун дээр байв. Энэ талаар Нед Ленд аль хэдийнээ сэдэвлэсэн билээ. Иймээс Консель бид хоёр зөвхөн л түүний сэтгэмжийг хүлээн авах л үлдлээ.

-Хэрэв л энэ ямар нэгэн хөлөг онгоц л юм бол хөдөлгүүр, олон төрлийн оньсон механизм, тэдгээрийг жолооддог хүмүүс заавал байх ёстой биз? гэлээ.

-Тэгэлгүй дээ, би энэхүү хөвөгч арал дээр авиран гарснаас хойш бүтэн гурван цаг болохд амьд амьтан байхын шинж ер алга гэж канад хүн хариулав.

-Онгоц байрнаасаа ер хөдөлсөнгүй юү?

-Үгүй, профессор минь. Энэ зөвхөн л долгион дээр далбилзан

байснаас биш урагшилсангүй.

-Тэгвэл бид үүний чинь их хурдан гэдгийг сайн мэднэ шүү дээ. Тийм

учраас үүнийг тэгжхурдан гүйлгэхэд машины нь жолоодох хүн хэрэгтэй тул бид аврагджээ гэж би бодож байна.

-Нн!.. хэмээн Нед Ленд итгэмжгүйхэн шүү хамраараа хүнгэнэв.

Яг энэ үед миний нотлох гэсэн юм шиг этгээд хөлөгний хитгэний цаана ямар нэгэн пор пор хийх авиа гарч, онгоц байрнаасаа хөдөллөө. Бодвол тэр далбаат сэлүүр сэнсээр хөдөлдөг болотой. Бид өмнө байгаа багахан булцгар юмнаас санд мэнд зуурч авав. Аз болоход хөлөг аяархан хөвж байлаа. Одоохондоо үүнийг усан дээр хөвж байсан цагт надад мэтгэлцэх юм алга. Харин энэ муу доошоо шумбаж орохыг болгоон соёрхох бол би өөрийнхөө энэ муу адсаганд хоёр зоосны ч үнэ өхгүй шүү дээ гэж Нед Ленд бувтнаж байв.

Канадын хаъяат тэртээ тэргүй өөрийнхөө энэ муу арьсыг түүнээс ч бага үнэлж болох ажээ. Бид энэхүү хөвөгч аппарат дотор ямар ч улс байсан даруйхан уулза учрах хэрэгтэй байлаа. Би уул онгоцны гадаргуу дээр дотогш орох ямар нэгэн таг, нүх сү эрлээ. Гэвч ган хуягийн зүйдлийн ирмэг дагуулан ойр ойрхон зэрэглэж хадсан тав хадааснууд бүгд адилхан ажээ.

Сар ч шингэлээ. Бид ч пад харанхуйд үлдлээ. Энэхүү усан доогуур явагч хөлөг онгоцон дотор нэвтрэхийн тулд үүр цайхыг хүлээх хэрэгтэй болжээ.

Ингээд л бидний амь нас тэр чигээрээ хөлгийг жолоодон буй далд залуурчийн олон аашний эрхэнд орсон билээ. Хэрвээ л тэд уснаа шумбахыг завдах аваас бид өнгөрчээ. Хэрэв л ийм явдал эс тохиолдвол бид усан доогуур явагч онгоцны багтай харьцаж болно гэдэгт би эргэлзэхгүй байв. Үнэндээ ч онгоц доторхи хүмүүс өөрснөө л тэндээ хүчилтөрөгч хйи гарган авч амьсгалдаггүй л юм бол, тэд хүчилтөрөгчийнхөө нөөцийг аривтгахаар далайн усан дээр байн байн хөвж гардаг л байх ёстой билээ. Үүнээс авч үзэхэд онгоц дотор агаар орох ямар нэгэн нүх сүв байх ёстой.

Хөлөг онгоц баруун зүгт цагт арван хоёр милийн хир тааруу хурдтай давхилаа. Сэнсний далбаа жигд эргэлтээр ус самарч үе үе агаарт ус цацлан солонгорсон туяа үүсгэнэ.

Өглөөний 4 цагийн үед улам хурдалж довтлоход бид хөлгийн тавцан дээр тогтохын аргагүй боллоо. Аз болоход Нед маань өвч хуяганд бэхлэгдсэн нэгэн том цагираг тэмтрэн олсон тул бид бүгдээрээ түүнээс зууралдсан билээ.

Ашгүй өнөөх эцэс хязгааргүй шөнө маань өнгөрөх шиг болотой. Би тэр шөнө үзэж өнгөрөөсөн үйлийг бүгдий нь санахгүй боловч заримдаа салхи намжиж, далайн долгио нмхорх хэрд миний сонорт ямар нэгэн хөгжим ая дууны мөчлөг хэсэг сонсдох шиг санагддаг байсан тэр нэгэн явдал миний ойнд үлдсэн юм.

Усан доогуур явагч энэ хөлөг ямар нууц хадгална вэ?

Ямар аймшигтай амьтад үүн дотор байдаг бол? Ямар муйхар хүчтэй хөдөлгүүр түүнд тийм аймшигт хурд өгнө вэ?

Гэгээ орлоо. Өглөөний манан биднийг хучсан боловч удсанчгүй замхарлаа.

Би түүний усан дээр ил гарсан гүдгэр хэсгийг шинжин судалж эхэлтэл өнөөх маань доошоо сууж эхэллээ.

-Ай шулмууд аа, хүүе! Ад чөтгөрүүд ээ! хэмээн Нед Ленд буй байхаараа дэвслэн байж биднийг оруулаад орхи!.. гэж хашгирлаа.

Гэвч түүний дуу сэнсний хүрчигнэх чих дүлийрэм дуунд дарагдах ажээ.Заяа дайрахад онгоцдоошоо суухаа болив.

Тэгтэл гэнэтхэн тайлдаж байгаа цуурганы чимээ сэвхийн нээгээд хүний толгой цухуйлаа. Тэр ямар нэгэн юм хашгираад эгшин зуур алга болж одов. Хэдхэн минутын дараагаар найман мундаг, муйхар эр гарч ирээд биднийг үг дуугүй, таавар болсон хачин онгоцондоо дагуулан орлоо.

ХӨДӨЛГӨӨН ДОТОРХИ ХӨДӨЛГӨӨН

-Энэ явдал яах ийхийн зуургүй болсон тул бид гурав нэг ч үг солилцож чадсангүй. тийнхүү хөвөгч шоронд аваачиж чихэж байхад манай нөхөд чухам юу бодож байв, бүү мэд. Миний хувьд л бол хамаг бие арзайж хүйт оргиж билээ.

Бид ямар улстай учирч байна? Гарцаагүй далайн ямар нэгэн шинэ хэлбэрийн дээрэмчидтэй л биз.

Бидний хойноос дээр цоорхойн хавхаг таг хаагдахын цацуу бид пад харанхуй зогсож билээ. Өдрийн хурц наранд дасчихсан миний нүд юу ч харахгүй байв. Нед Ленд, консель хоёр мөн л харгалзагчаар цагдуулан намайг дагалаа.

Шатан доорх хаалгаар биднийг оруулмагц л өнөө хаалга бдний ард хав яв хаагдсан билээ.

Гэтэл тэнд бид гурвуулхнаа ажээ. Бид хаана байв? үүнийг хэлэх байтугай төсөөлж ч чадахгүй ажээ.

Тэнд пад харанхуй тул хичнээн удаан байсан ч нүд дасахгүй учир өчүүхэн ч зурвас гэрэл олж харсангүй ээ.

Түүний зэрэгцээ иймэрхүү бүдүүлэг харьцаанд зэвүүцсэн Нед Ленд өөрийн дургүйцлийг зөнд нь тавьж :

-Мянган савдаг! хэмээн бархирч юуны чинь каледон нутгийн зэрлэг,

түүнээс долоон доор зэрлэгүүд! Махчин байх нь л ганцхан дутаж! Гэвч намайг үүгээрээ яасан ч айлгахгүй… үхсэн хойноо л би та нарт сайн дураараа идэгдэнэ дээ гэж догширч байлаа.

-Биеэ барь Нед минь, биеэ барь юу юу чболоогүй байхад уурлахын

хэрэг байхгүй. Одоохондоо бид арай л тавган дээр шарагдаагүй байна гэж Консель амгалан байв.

-Зүйтэй, одоохондоо ч бид арай л хайруулын тавган дээр биш байж,

харин зууханд байгаа маань ч гарцаагүй л дээ! Ашгүй энд овоо харанхуй байна. аз болоход хутга маань биенд яваа. Түүнийхээ хэргийг би гарахад над их гэрлийн ч хэрэг алга. Над хамгийн түрүүнд халж ойртсон дээрэмчдийг ч би…

-Нед, та бүү их шуугиул, түүнчлэн энэ явдлаараа бидний байдлыг бүү

хүндрүүл…яаж мэдэх вэ бидний үгийг чагнаж ч байж. Харин түүнд орвол бид чухам хаана байгаагаа ярилцъя хэмээн би жад шидэгчид хандан өгүүлэв.

Би их л цэнэж хэд гишгээд гөлмөн төмрөөр доторлосон хананд туллаа. Тэгээд хан дагаж тэмтэрсээр хэдэн мухар сандал тойруулсан модон ширээ мөргөв. Бидний шоронгийн шал дээр алхаа зөөлрүүлэхийн тул сийрс дэвсжээ. Нүцгэн хананд би цонх халганы зүйлтэй юм олсонгүй ээ. Хана даган нөгөө тийшээ явсан Консель надтай мөргөлдөж бид өргөөшөө арав, уртаашаа хорин фут жижиг өрөөний гол руу хүрч ирэв. Өрөөний таазны өндрийг бид тохойлдож чадсангүй. Өндөр горзгор Нед Ленд хичнээн сарвайгаад ч адарт нь хүрсэнгүй.

Энд орж ирсээр хагас цаг өнгөрсөн боловч бидний байдал өөрчлөгдсөнгүй ээ. Гэвч бидний шорон гэнэт гэрэлтүүлэгдэв. Гэрлийн хурц тод өнгөөр би усан доогуур явагч тойрон байсан солонгорсон сод туяа, цахилгаан гэрэл мөн гэж танилаа. Анхандаа би гялбаж өөрийн эрхгүй нүдээ тас аньсан билээ. Дараа нь нүдээ нээвэл таазанд бэхлэгдсэн бөмбөгөр цагаан шилнээс гэрэл цацарч байв.

-Ашгүй нэг юм харагдахтай болов шив дээ гэж Нед Ленд өгүүлэв.

Тэр, гартаа хутгаа атгаж дайралтыг няцаах гэсэн шиг зогсож байлаа.

-Бидэнтэй чухам юу болох нь л харагдахгүй байгаа нь хайран даа хэмээн би хошигнон хэллээ.

- Эзэн тэсвэрлэж л үзэхийг зөвлөхсөн байна гэж Консель дуун гарав.

Гялбам хурц гэрэлд бид шоронгоо ажиж авах бололцоотой ажээ. Түүний тавилга гэхээс нэг ширээ, таван мухар сандал байв. Далд хаалга бин битүү хаагдсан тул зай завсар харагдсангүй. Бидний сонорт ямар ч юм үл дуулдах онгоцон дээрх амьд бүхэн цөм үхсэн мэт ажээ. Би онгоцыг зогсож буй, явж буй, живсэн буюу эсхүл урьдын адил хөвж буй аль алиныг нь хэлж чадахгүй байв.

Хүмүүс ямар ч хэрэггүй байж харанхуй гянданг гэрэлтүүлэхгүйн тул онгоцны багаас хэн нэг нь удахгүй орж ирнэ гэдэгт үл эргэлзэх бөгөөд цахилгаан дэн гэрэлтүүлэгдсэн нь ямар нэгэн зорилготой гэдэг ойлгомжтой буйзаа.

Би эндүүрсэнгүй ээ. Удсан ч үгүй түгжээ тарчигнах чимээ гарч хаалга нээгдмэгц хоёр хүн орж ирлээ.

Тэдгээрийн нэг нь навтгар, булиа, мөр өргөнтэй, данхар толгойтой, арзгар өтгөн хар үстэй, урт сахал, хурц харцтай хүн байв. Түүний төрх байдалд өмнөд газрын хурдан шаламгай, цовоо байдал илрэх нь Францад прованс мужийнхан иймэрхүүгээрээ гайхуулдагтай адил билээ.

Түүний нөгөөх өндөр хүнийг нилээд тодорхой зурвал зохих мэт царай шинжээч агуу их хүмүүс Грасиоле болон Энгель нарын шавь энэ хүний зан авирыг номонд заасан шиг тодорхойлохсон бизээ. Би өчүүхэн ч гуйвсангүй, түүний хамгийн гол зан чанарыг тодорхойллоо. Үүнд: Түүний тэргүүн бардам сэхүүн болж ирээд хар нүдний нь шийдэмгий хурц хүйтэн харц түүнийг өөрийн хүчинд бат итгэдгий нь харуулж, хөрслөг цагаан арьс нь түүний амгалан байдлыг гэрчлэх бөгөөд хөмсөгний нь булчин эгшин зуур агшихыг харвал, түүний эрэмгий болох нь танигдах ба амьдралын асар их нөөцийг агуулсан цээжний амьсгалын хүчирхэг түрэлт, түүний зүрх зоригийг илтгэнэ. Ингээд нэмж хэлэхэд энэ хүн тун ихэмсэг бардам хүн бөгөөд түүний амгалан болж ирээд дальдаршгүй ширүүн харц оюун ухааны нь ариун тунгалаг болохыг тусган, түүний төрх байдал бүхэлдээ агуу их чин шударгын сэтгэгдлийг төрүүлнэ.

Түүний орж ирэхийн чацуу би өөрсдийн хувь заяаны талаар санаа зовох явдалгүй болон түүнтэй учирсан биднийг сайн сайхан төгсөлтэй гэдэгт шууд итгэсэн билээ.

Энэ хүний насыг гучин тав, тавь хоёрын хооронд бол уу гэж бодогдмоор бөгөөд түүний насыг би яг олчихож чадсангүй. Тэр өргөн духтай, шулуун хамар, тод зурвас амтай, бөх сайхан шүд болон цэвэрхэн нарийхан гаралтай хүн байв. Ер нь л надтай тохиолдож агсан эрчүүдийн дотроос эр хүний гуа сайхныг хадгалсан хамгийн цэвэр гуа сайхан эр байлаа. Түүнчлэн, түүний царайны бас нэгэн өвөрмөц гоц чанар бол нэг л тусгалаараа замбуулингийн тэн хагасын тал хэсгийг буйгаар нь багтаан харж чадах, өөр хоорондоо харилцан хол зайтай оршигч хоёр нүд байлаа. Тэрний энэ чанар хурц хараатайгаа хослон Нед Лендээс хол илүү үзмэрч болохыг би сүүлд мэдсэн билээ.

Энэ нэгэн үл танигдагч, хэн нэгний зүг өөрийн харцыг чиглүүлэхэд түүний хөмсөг нь эрчлэн, зовхи нь ойртож, хараа нь нарийсах тул түүний харц цоргих мэт ажээ. Ай бүү үзэгд ямар харц гэж санана! Түүний хараа холыг ойртуулан, уураг тархины хамгийн угт далдлагдсан нууцад нэвтэрч, усны гүнийг шил мэт нэвтлэн, далайн ёрооолын амьдралыг номон дээрх мэт уншдаг ажээ.

Тэр хоёр үл танигдагч хоёулаа халиун малгай, нохой загасны арьсан өндөр түрийтэй гутал, миний л мэдэх эдээр хийсэн гоёмсог бөгөөд биедээ тохирсон хувцас өмсчээ.

Тэдний толгойлогч нь бол уу гэмээр өндөр биетэй нь биднийг маш анхааран ширтсэний дараа дагалдагчдаа над үл мэдэгдэх хэлээр хэдэн үг хэлэв. Энэ нилээд яруу цээлхэн уяхан аялагхан эгшиг авиа элбэгтэй, үе үе уртатган дуудах яриа байлаа.

Нөгөөх нь хариу толгой дохихын хамт мөн л төчнөөн хоёр гурван үл ойлгогдох үг хэлэв.

Тэгтэл ч толгойлогчийн нь харц ямар нэгэн юм хэлэхийг эрсэн мэт над руу хандахад би, цэвэр франц хэлээр түүний эрэлтийг ойлгохгүй байгаагаа харууллаа. Гэвч тэр миний үгийг бас л ойлгосонгүй мэт тул бидний байдал бүр ч төвөгтэй болсон билээ.

- Эзэн өөрийнхөө намтрыг эзэнд ярьж өгвөл эрхбиш эд ямар нэгэн юм ойлгохсон бол уу хэмээн би зөвлөхсөн байнам гэж Консель хэллээ.

Би түүний зөвлөлгөөнийг дагаж өөрсдийн түүхийг нэг ч юм дутаалгүй үг тус бүрийг тод дуудан бүгдийг ярилаа. Би өөрсдийн алдар нэр, албан тушаал бүгдийг тоочсоны эцэст, ёсыг даган өөрийн бие профессор Аронакс, зарц Конселийн хамт болон алдарт жадчин Нед Ленд хэмээн тэдэнд танилцуулав.

Найрсаг бодлогоширсн дулаан харцтай тэр хүн миний яриаг анхааралтай, эелдгээр хүлээн авлаа. Гэвч миний ярианаас ядаж ганц үг ойлгосон янз үгүй түүний царайд ганц ч булчин татавхийсэнгүй ээ.

Тийм учраас англиар ярилцаж болох бас нэг бололцоо үлджээ. Бодвол энэ бараг ч олон улсын дундын хэл болох тул ойлголцох ч магадгүй. Би англи хэлийг немц хүний нэгэн адил толь хэрэглэхгүйгээр уншиж, бичиж сайн мэдэх боловч харилцан ярилцахаар ярианы хэлэнд төдий л сайн биш билээ. Түүний зэрэгцээ, энэ тухайд ярихыг аль болохоор эрмэлзэх хэрэгтэй байлаа.

- Одоо, таны ээлж хэмээн би жад шидэгчид хандан ярь Нед минь! Та өөрийн оюун ухааныг шавхан дайчилж английн хамгийн шилдэг, гоё сайхан үгээр ярьж, надаас илүү амжилт олохыг хичээнэ үү гэж хэллээ.

Нед ч өөрийгөө хоёр дахин гуйлгасангүй, миний ярьсныг англиар давтав. Тэр үнэндээ миний ярианы гол утгыг дамжуулсан боловч хэлбэрий нь шал өөр болгожээ.

Канад хүн их л ширүүн уулзаж байв. Мань хүн, биднийг ийнхүү хүний ёсноос гадуур хүч түрэмгийлэн буй хэмээн шууд эсэргүүцэж, биднийг чухам ямар хуулиар энэхүү шоронд барьж хорьсныг асуулт болгон тулгаж, эрх чөлөөг маань ийнхүү хязгаарласан тэр этгээдтэй хууль ёсоор заргалдана гэж заналхийлэн, гар занган хашгачин байснаа эцсийн бүлэгт, турж үхлээ гэсэн тэмдэг дохио өгч хоёр саллаа.

Энэ ч яах аргагүй зөв байсан бөгөөд үүний тухай бид бараг мартжээ.

Жад шидэгч маань өөрийн яриаг, минийхийн нэгэн адил ямар ч ашиг олсонгүйг сая мэдмэгцээ мэл гайхаж, цэл хөхөрчээ. Бидэн дээр орж ирэгсэд ядаж нүд ч ирэмсэнгүй ээ. Бодвол тэд Фарадейн хэлийг Арагогийн хэлээс хэт мэдэж гийгүүлэх юмгүй буйзаа.

Ийнхүү хэл ярианыхаа хамаг нөөцийг шавхаж дуусаад амжилтгүйдээ эвгүйрхэн цаашид би чухам яахаа мэдэхгүй гайхаж атал Консель маань надад хандан:

- Хэрэв эзэн зөвшөөрөхсөн бол би, мөн зүйлийг немцээр хэлээд үзье гэж хэлэв.

- Юу? чи немц хэл мэддэг гэж үү? хэмээн би бархирч билээ.

Ердийн фламанд хүн ярьдагчлан би ч гэсэн нэг муу ярьдаг юмаа. Хэрэв л эзэн татгалзахгүй бол…

- Ярилгүй яахав Консель минь! Бушуухан ярь! Тэгээд л Консель маань өөрийнхөө учрал тохиолыг гурав дахь удаа уужуухан ярьж өглөө. Гэлээ ч гэсэн яригчийн хэл ярианы нарийн итгэгчийн хэллэгийн онцгой барил бүхнийг ч харгалзахгүйгээр немц хэл бас л ашиг болсонгүй.

Ингээд хамгийн сүүлд би арга ядахдаа, хаа байсан сурагч байхынхаа үеийн хэд гурван үгийг хамж цуглуулан мөн яриаг латинаар давтлаа.

Хэрэв миний энэ яриаг Цицерон өөрөө сонссонсон бол хоёр чихээ бөглөн, намайг гал зуухны өрөө рүү үлдэн хөөх агсан боловч би мөн ингэж тэгсээр байж яриагаа дуусгаж билээ.

Гэвч, үүнээс бас л үр дүн гарсангүй ээ.

Сүүлчийн энэхүү оролдсоны дара тэд, үл ойлгогдох хэлээр хэдэн үг сольчхоод, бидэнд ядаж дэлхийн орон бүхэнд, үндэстэн бүхэнд яг л нэг адил байдаг дохиогоор ямар нэгэн тайвшруулах маяг үзүүлсэнгүй гарч одлоо.

Тэдний араас хаалга тас хаагдав.

- Энэ чинь бузар явдал! хэмээн Нед Ленд зэвүүцэн шатаж бараг хорь дахин давтан хашгачиж – Энэ бүдүүлгүүдтэй чинь англи, франц, немц, латин хэлээр ярьж байхад нэг ч үг хариулахгүй байна гэнэ! Аа! Юу гэсэн үг вэ? гэж догширч эхлэв.

- Тайвшир, Нед минь уурлаад бидний хэрэгт тус болохгүй гэж уурсан догширсон жад шидэгчид учирлан сэнхрүүллээ.

- Үгүй ээ, профессор та мэдэж байна уу, ингэхэд, энэ төмөр сав дотор чинь бид турж үхлээ гэж үнэхээр цухалдсан канад хүн үгүүлэв.

- Нн… хэмээн Консель гүн ухаантан хүний нэн амгалан царай гарган бас ч болоогүй ээ гэж татгалзлаа.

- Нөхөд минь дэмий их тачьядахын хэрэг юун бид үүнээс ч доор юм үзлээ. Энэ капитан, түүний онгоцны багийг яаран зэмлэхийн хэрэг алга, бид эдний тухай өөрсдийн дүгнэлтийг хийж амжина гэлээ. Тэхэд Нед Ленд

-Би ч одоо тэднийг дүгнэчихээд л байна л даа. Эд бол ёстой үл бүтэх амьтад! гэж Нед Ленд илэрхийлэн хэлэв.

-За тийм байж, гэвч эд аль газрын улс бол? гэж Консель санаанд ч үгүй асуухад, Нед Ленд :

-Үл бүтэхчүүдийн орон! гэлээ.

-Нед, хонгор минь, тэр орон чинь дэлхийн газрын зураг дээр төдий л тод бус тэмдэглэгдсэн тул эдгээрийн үндэс угсааг тодорхойлоход тун хүнд болох нь ээ. харин эднийг англи, франц, герман улс биш гэж баттай хэлж болно. Миний бодлоор эдгээрийн толгойлогч ба түүнийг дагаж яваа хүн өргөргийн хоногудын доод хувиарт төрсөн болов уу гэмээр тэд гадаад байдлаараа өмнөт орны хүмүүстэй тун ойролцоо санагдана. Гэвч эдний арьсны ялгавар маш далд учраас шууд л Араб, Турк, Испани, Энэтхэг ямар хүн болохыг нь бардаагаар хэлэхийн арга алга. Бас эдний хэл нь надад бүр ч мэдэгдэхгүй байна.

-Хэл бүрийг мэдэхгүй байх нь ямар тусгүй вэ?

Хэрвээ олон улсын дундын ганц хэл байдагсан бол хичнээн сайн байсан билээ! хэмээн Консель өгүүлэв.

- Тэглээ ч гэсэн, ямар ч нэмэр болохгүй биз гэж Нед Ленд эрс татгалзан, манай гянданчид бид мэтийн өлсөж байгаа шударга улсыг цухалдуулахын тул зориут зохиож гаргасан тусгай хэлтэй байгааг та мэдээгүй байна гэж үү? Түүнчлэн амааангайлган шүдээ хавсарч, эрүүгээ хөдөлгөх гэдэг юу болохыг дэлхийн газар бүхэнд андахгүй. Квебек, Париж, Паумот, үгүй ер нь эл дэлхийн аль ч цэгт энэ дохио “Би өлсөж байна, идэх юм аль” гэсэн нэг л адил ойлгогдох дохио шүү дээ!

- Нн… гэвч юм ухаж өгдөггүй улс алийг тэр гэхэв дээ…гэж Консель ажигчгүй хариулав

Яг энэ үед өрөөний үүд нээгдэн онгоцны зарц орж ирлээ. Тэр бидэнд миний үл мэдэх эд бүсээр оёсон хувцас эдлэл авчирч өгөв.

Би даруйхан өмсөж эхэлмэгц миний нөхөд ч мөн намайг дууриан хувцаслаж гарав.

Энэ үеэр, хэлгүй мэт зарц, магад ч үгүй дүлий ч байж ширээн дээр гурван хүний хооллох хэрэгсэл өрж тавив.

- За энэ ч ёстой л мөн дөө. Энэ лав хэрэг бүтэмжтэйнх биз гэж Консель хэлэхэд, өшөөрхсөн Нед Ленд:

- Харж л байж мэдье. Энд ч юугаар цатгахыг нь мэдэж л байна! Нохой загасны элэг, алгана загасны гол мах, далайн хавны хар мах зэрэг л болов уу? гэхэд нь Консель:

- Удахгүй мэднээ гэв.

Мөнгөн тагтай дийзнүүд ширээн дээр цэгцтэй өрөгдсөн байв.

Төдөлгүй бид ширээнд суулаа. Бид нилээд боловсронгуй хүмүүсийн дунд байгаа нь зайлшгүй бөгөөд хэрэв л цахилгаан гэрэлтүүлэггүйсэн бол бид Ливерпулийн Адельфи Парижийн Гранд буудалд тохилог танхимд байна гэж бодож болох ажээ.

Жич, тусгайлан тэмдэглэхэд талх, дарс хоёрын аль нь ч үл үзэгдэнэ.

Ус нь маш цэвэр тунгалаг боловч ус усаараа л үлдэх тул үүнд Нед Ленд тоймгүй их гутарсан билээ.

Бидэнд өгсөн гүнцэг дотор би онц амттай бэлтгэсэн хэд хэдэн загас ялган тавив. Гэвч бусад төрлийн зоогийг би чухам амьтны буюу ургамлын аль ертөнцөд хамааруулахаа мэдсэнгүй тул юу ч хэлж чадсангүй ээ.

Хоолны хэрэгсэл ганган, гоё болохын зэрэгцээ халбага сэрээ, таваг алчуур зэрэг бүгд тус бүрдээ доорхи сийлбэр тэмдэгтэй ажээ.

Хөдөлгөөн доторхи хөдөлгөөн

Хөдөлгөөнт орчинд хөдөлгөөн юм гэсэн үг байлаа. Энэ яриа усан доогуур явагч онгоцонд яг тохирсон уриа ажээ. “Н” үсэг бодвол тэр хачин онгоцны капитаны нэрний түрүүний үсэг буйзаа.

Нед Ленд, Консель хоёр бодох сэтгэхийн үйлээр биеэ зовоосонгүй хомхойрон хооллож эхлэхэд би ч гэсэн тэднийг дууриаж шамдаж идлээ.

Одоо ч би өөрсдийн хувь зохиолд сэтгэл зовохоо болилоо. Биднийг тэд өлсгөлөнгөөр шаналгана гэдэгт би үнэмшихгүй байсан л даа.

Ер нь энэ ертөнц дээр юм бүхэн болж өнгөрөх жамтай учраас арван таван цаг өлссөн бидний өлсгөлөн ч бас л өнгөрөх ёстой бизээ. Идэж цадмагц бид яахын ч аргагүй нойрондоо дарагдан бүхнийг мартлаа. Энэ бол урт удаан шөнийн турш үхэлтэй тэмцсэний дараахи ядаргааны цорын ганцхан тэмдэг байв.

Үнэнийг хэлэхэд би дуртай нойрсохсон гэж Консель хэлэхэд:

Би ч гэсэн унтлаа гэж Нед Ленд хариулав. Миний хоёр дагалдагч шалан дээр дэвссэн сийрсэн дээр сунаж унаад эгшин зуур нам унтчихлаа.

Би тэдний адил амархан унтаж чадсангүй. Миний тархи толгойд дэндүү олон бодол хутгалдаж, үл тайлдсан дэндүү олон асуудал миний сэтгэлийг үймрүүлэн нүдний минь өмнүүр дэндүү олон дүр жирэлзэж байв.

Бид, чухам хаана байна аа? Ямар хачин тохиолдлоор биднийг энд авч ирэв ээ? Би хөлөг онгоцыг ёроолгүй гүн рүү живж байгааг мэдэрлээ, үгүй ээ, мэдрэх мэт боллоо.

Намайг хар дарж байлаа. Далайн тэрхүү нууц таавар болсон аймшигт гүнд уул хөлөгтэй юугаараа ч юм бүү мэд ойр төрөл түүн шиг аварга, түүн шиг хүчирхэг, түүн шиг хурдан миний үл мэдэх амьтан бужигнаж, жирэлзэж эрээлэн байв.

Гэвч тэгсхийгээд л тэдгээр дүр бүдгэрсээр бүдгэрсээр уураг тархи аяндаа манарч эхлэхэд би таг унтчихсан билээ.

НЕД ЛЕНД УУРЛАЖ БАЙНА

Би хичнээн ч удаан унтсан юм бүү мэд, бодвол их л унтсан бололтой сэрэхэд минь тархи сэргэж, бие хөнгөрсөн байлаа.

Би бусдаасаа түрүүлж сэржээ. Нөхөд маань бөх гэгч нь нойрссоор байв.

Би өөрийнхөө төдий л зөөлөн бус хэвтрээс тархи минь амарч дахин саруул, нарийн ажиллагаатай болсныг мэдэрсээр босч ирмэгцээ, юуны урьд өөрсдийн өрөөг анхааралтай шинжин судалж эхэллээ.

Бидний унтах завсар энд юу ч өөрчлөгдсөнгүй шорон-шоронгоороо, хоригдол-хоригдлоороо байлаа. Ганцхан л зарц, хоолны үлдэгдлийг ширээн дээрээс цэвэрлэсэн байв. Бидний хувь заяа цаашдаа хэрхэн өөрчлөгдөхийг зөгнөсөн юм огтхон ч үл мэдэгдэх тул би, энэхүү торхонд бид бүх насаараа арай түгжигдэхгүй байгаа хэмээн өөрөө өөртөө түгшүүрт асуулт тавьж байлаа.

Хэдийгээр миний тархи өчигдрийн хар дарсан олиггүй үзэгдлээс ангижирсан боловч энэ асуудал, түүгээр ч барахгүй маш гунигтай санагдаж, цээжинд ямар нэг юм зангирах мэт болон амьсгалахад хүнд байв. Бөгчим агаар жирийн ажиллагаанд саад болох ажээ.

Үнэндээ хүн зуун метр агаарт байгаа хүчилтөрөгчийг нэг цагт амьсгалдаг юм. Гэтэл амьсгалагдсан агаар нүүрсхүчлийн хийгээр баяжиж дахин амьсгалах хэрэгцээгүй болно.

Ийм учраас манай шоронгийн агаарыг магадгүй бүх онгоцны агаарыг ч шинжлэх хэрэгтэй байв.

Үүний тулд усан доорхи хөлгийн капитан яадаг бол? Хэрэв тэр химийн аргаар Бертолетийн давснаас хүчилтөрөгч гарган авдаг бол, уул давсыг нөөцлөхийн тул хуурай газартай үргэлж холбоо барьдаг байх ёстой биш үү. Аль эсхүл тэр тусгай том саванд хүчилтөрөгч нягтруулж аваад аль хэрэгцээтэй цагтаа зарцуулдаг болов уу? Ингэж ч байж болно. Эсхүл зөвхөн арвилан хэмнэхийн үүднээс хорин дөрвөн цагт нэг удаа усан дээр хөвж гараад шинэ агаар нөөцөлдөг болов уу?

Гэвч тэр эдгээр аргын алины нь ч гэсэн ашигладаг байсан, нэг аргы нь даруйхан хэрэглэх цаг болсон байх ёстой.

Би уушгиндаа шаардагдах хэмжээний агаарыг авахын тул аахилан амьсгаадаж эхэлтэл, гэнэт давс ханхалсан цэнгэг агаар бидний өрөө рүү сад тавилаа.

Би том ангайж амьдруулагч сайхан урсгалыг уушиг дүүрэн хомхой гэгч амьсгалав. Яг тэр минутад онгоц хүчтэй бус боловч мэдэгдэхүйц тэхдээ үл мэдэг далбилзлаа.

Усан доорхи хөлөг өнөө гайхал маань бодвол сэрүүн агаар амьсгалахаар халимын нэгэн адил, усан дээр хөвж гарсан бизээ…

Хөлөг онгоцны агаар сэлгэх арга ийнхүү яг таг нотлогдсон билээ.

Би цэвэр агаар ханатлаа амьсгалмагц агаар оруулж буй салхилах цонх буюу нүхийг эрсээр хаалган дээр байгаа сараалж төмөр олж харав. Тэхэд энэхүү сараалжаар цэвэр агаар дотогш нэвтэрдэг ажээ.

Би энэхүү ажиглалтуудыг хийж дөнгөж амжтал Нед Ленд, Консель хоёр бараг зэрэг сэрэв. Тэд нүдээ нухлан суниасаар босч ирэв.

- Эзэн амгалан нойрсов уу? гэж Консель ерөнхийдөө ёсорхуу байдлаар асуулаа.

- Гойд сайхан унтлаа, хонгор минь гэж би хариулахын далимд Нед та? гэж асуулаа.

- Үхсэн юм шиг унтчихжээ профессор гуай. Хүүш энэ чинь юу билээ? Далайн агаар үнэртэж байх шиг байх чинь гэж тэр үгүүлэв.

Би түүнийг унтаж байхад юу, болсон бүгдийг ярьж өглөө.

- Мөөн, мөн, мөн-хэмээн тэр дуугараад бид “Авраам Линкольн” дээрээс нарвалыг харж байхад л дуулдаад байсан мөөрөх мэт дуун энэ байж шүү гэж хэлэв.

- Таны зөв Нед энэ “амьсгалж” байжээ.

- Эрхэм профессор, одоо хэдэн цаг болж байгааг би нэг л мэдэхгүй байх чинь бид хоол идэх цаг болсон биш үү?

- Хооллох цаг ий? Та бодвол, өглөөний зуушлах цаг асуусан байлгүй дээ. Бид чинь бүтэн өдөр шөнө унтаад байна шүү дээ? Нед минь!

- Тантай маргах юм алга. Харин зарц хоол ч байсан, зууш ч байсан юу л авчирна, би түүнийг гар сарвайлган угтахсан байнам гэж Нед Ленд хариулав.

- Ялангуяа, зарц аль алины нь нэгмөсөн аваад ирвэл гээч! гэж Консель нэмэрлэв.

- Зүйтэй хэмээн канад хүн зөвшөөрөөд бид аль алины нь ч зооглох эрхтэйгээс гадна, би хувьдаа өглөөний зууш, өдрийн хоол хоёрт өөрийн зүгээс өчүүхэн боловч тус хүргэхээс татгалзахгүйсэн билээ гэв.

- За яахав, Нед минь, хүлээж л байя гэж хэлээд, эд, биднийг ямар ч л гэсэн өлсөөж алахгүй улс бололтой. Тийм л бол тэд өчигдөр бидэнд хоол авчирч өхгүй байсан шүү дээ гэлээ.

- Тэгвэл арай биднийг тээрч үхтэл тэжээх гэж байгаа юм биш биз? хэмээн Нед өгүүлэв.

- Нед та шударгыг хичээвэл болно! Та эрхбиш, махчнуудын гарт өөрсдийгөө орчихлоо гэж бодоогүй биз?

Нэг удаа эндүүрэх ч юу ч биш гэж Нед Ленд бүр үнэнээсээ хэлээд хэн, яаж мэдэх вэ, эд чинь шинэ шөл уугаагүй удсан ч байж магадгүй… Тэгвэл эрхэм профессор та, мөн Консель таны шударга зарц болон миний бие мэтийн гурван сайхан тарган данайсан амьтад…

- Боль та, Нед! хэмээн би жад шидэгчийн яриаг шууд таслан авч энэ бодлоо та орхи! Хамгийн гол нь манай эзэнд энэ үгээ бүү дуулга. Энэ чинь бидний байдлыг улам л хүндрүүлэхээс биш сайн болгохгүй гэлээ.

- Ер нь ямар ч л байсан би нохой шиг өлсгөлөн байна. Тэгтэл одоо хоол нь ч зууш нь ч алга!.. гэж Нед Ленд өгүүлэв.

- Нед, хонгор минь, бид эндхийн дэглэмд захирагдах нь хууль шүү дээ. Миний бодоход бидний ходоод онгоцны тогоочийн цагаас хамаагүй түрүүлэн давхиад байх шиг байна.

- Яахав тэгвэл ходоодныхоо цагийн зүүг буцаагаад жаахан эргүүлчихгүй юу тэгээд л гүйцэх нь тэр хэмээн Консель маань тайвуухан хэлж суув.

-Мэдлээ таныг эрхэм Консель! гэж тэсвэргүй канад хүн хэлээд та

дандаа л амгалан байгаарай! За мөн атаархам тайван зантай хүн юм даа! Та ч заргалдсан дорохноо турж үхсэн нь дээр гэх хүн байна даа!

-Заргалдахын хэрэг юу байхав? тэртээ тэргүй тус болохгүй.

Юу тус болохгүй гэж? Заргалдаж гэмээ нь л сая санаа амрахгүй юу? Хэрэв л энэ муусайн дээрэмчид гэж би зөвхөн л ноёон профессор эднийг махчин гэж нэрлүүлэхгүй байгаагаас профессорыг хүндэтгэсэндээ тэгж байгаа юм, хэрэв энэ муусайн дээрэмчид намайг өөрсөддөө хэдэн сайхан маань уншиж өгөхгүй, үг дуугүй л энэ муу нүхэнд нь бүтэж үхэх гээд л зүгээр сууж байна гэж бодож байгаа бол дэндүү эндүүрэл болно! Ноён профессор та аан гэж бай, энд биднийг энэ сараалжиндаа ер нь аль хэр удаан хадгална гэж та бодож байна, та шууд л хэлээрэй.

-Шууд л хэлэхэд Нед минь, энэ туай хичнээн л мэдэж байгаа бол би

төчнөөн л мэдэж байнаа.

-Тэгээд та ер нь юу гэж бодож байна?

-Миний бодлоор бол бид, онц их нууц юм санамсаргүй мэдчихлээ.

Хэрэв усан доогуур явагч онгоцны баг энэ нууцыг чанд хадгалахыг эрхэмд үзэж, энэ сонирхол нь гурван хүний амь наснаас ч илүү үнэтэй бол бидэнд тун их аюул заналхийлж байна. Хэрэв тийм биш бол биднийг залгисан гайхал анхны бололцоо тохиолдмогц л биднийг, бидний нэгэн адил хүмүүс амьдардаг ертөнцөд буцааж тавих болно.

-Эсхүл биднийг онгоцны багт багтаан авч үлдээнэ…гэж Конселийг нэмэрлэн хэлэхэд :

-Гэж бодвол хэмээн Нед Ленд, түүний яриаг залгуулан авч “Авраам

Линкольн”-ноос арай бүтэлтэй хурдан гүйдэлтэй өөр нэгэн хөлөг онгоц энэхүү дээрэмчдийн үүргийг барьж аваад, түүний бичгийг, бидний хамт хамгийн өндөр шургийнхаа орой дээрээс дүүжилчих болноо! гэж яриаг дуусгав.

-Зүйтэй санал, Нед гэвч миний мэдэж байгаагаар бол одоо хүртэл энэ хөлгийн багт элсэхийг хэн ч гэсэн бидэнд хэлээгүй шүү дээ. Ийм учраас тэр тухайд хэрхэх яахаа, одоо ярихыг больё, давтан сануулахад хөдлөх цаг болоход цагийн байдлыг харгалзан хөдлөх тэр болтол ганцхан тэсвэрлэх л хэрэгтэй. Одоохондоо бид яасны ч хэрэгггүй, тэртээ тэргүй бидэнд хийх юм ч байх биш дээ гэлээ.

-Үгүй ээ хэмээн бууж өхийг үл хүссэн зөрүүд хүн ямар нэг юм хийх л

хэрэгтэй гэв.

-Юу хийх гэж Нед?

-Оргоно!

-Газар дээрх гяндангаас оргох гэдэг чинь маш их хүнд хэрэг, тэгвэл

усан доорох гяндангаас оргоно гэвэл бүр ч бүтэшгүй хэрэг хэмээн би хэлэв.

-За Нед, найз минь гээд Консель эзний хэлсний хариуд та юу гэсээр байна? Америкчууд үг эрж гүйдэггүй бэлэн үгтэй улс байдаг гэдгийг би мэднэ л дээ гэв.

Жад шидэгч, сандрахдаа дуу гарсангүй. Үнэндээ ч бидний байдлаар бол оргох гэдэг дэмий хэрэг байв. Гэвч канадын хаъяат нь хагас франц хүн билээ. Түүнийгээ ч Нед Ленд нотолж, зохистой хариулт өгсөн юм.

-Эрхэм профессор та, үмүүс ер нь шоронгоос оргох аргагүй бол чухам

яадгийг нь мэдэх үү? хэмээн тэр хэдэн минут бодолхийлсний дараа хэлэв.

-Үгүй ээ, хонгор минь.

-Хийж ядаад байх юм байхгүй! Тэгвэл тэд шорондоо тааламжтай

суухын тул аль болохоор төвхнөцгөөдөг юм.

-Яриад яахав! Уёан доорх шоронгийн дор нь буюу дээр нь байхаар,

дотор нь байсан дээр гээч гэж Консель хэллээ.

-Гэвч ахмгийн урьдаар тэндээс хуяг хаалгач, харгалзагч нарыг нь авч

хаях хэрэгтэй гэж Нед Ленд хэлэв.

-Яалаа гэнээ, Нед? Энэ онгоцыг гартаа авна гэж та нээрээн үнэнээсээ

бодож байна уу?

-Яах аргагүй үнэнээсээ гэж Нед хариулав.

-Энэ ч болшгүй хэрэг.

-Яагаад профессор? Хэрэв л аятай нөхцөл тохиолдвол энэ болноо. тэр

нөхцлийг ашиглахгүй байхын учир юу билээ. Миний бодоход онгоцон дээр хориос илүүгүй хүн байгаа биз. Энэ хэдхэн тооны хүн хоёр франц, нэг канад хүнийг ч айлгаж чадахгүй ээ!

Жад шидэгчтэй маргахын оронд түүний үгийг дуугүй өнгөрөөхөөс сайхан юм үгүй ажээ. Тийм учраас би :

-Бид зохистой нөхцөлийг харж байх болно. Нед минь! Харин тэг болтол тэсэж үзэхийг л танаас гуйж байна. Ийм төлөвлөгөөг зөвхөн залиар л шийдвэрлэх нь юу юм гэхээс биш таны цочмог уур тийм нөхцөлийг наашлуулахаас цаашлуулах нь халаг биз, тэр минутыг тачвядах юмгүй, тэсвэртэй хүлээхийг надад та амлах хэрэгтэй хэмээн хэлснээр энэ явдлыг дуусгавар болгоход :

-Би танд амлая, ноён профессор гэж Нед Ленд төдий л бардам бус

царайлан бидний хоолыг цагт нь, нягт нямбай зөөхгүй байлаа ч гэсэн та үүнээс хойш миний амнаас нэг ч бүдүүлэг үг гарахыг сонсохгүй, миний гар нэг ч удаа ширүүн загнахыг үзэхгүй гэлээ.

-Амласнаа л бүү мартаарай, Нед гэж би канад хүнд анхааруулж билээ.

Үүгээрээ яриа дуусвао болж, бид тус бүрдээ бодлогшрон гиюүрэв. Би Нед Лендийн итгүүлэхийг оролдсон бүх оролдлогыг харгалзахгүйгээр ямар нэгэн итгэл найдвараар сэтгэлээ хуурахыг бодсонгүйгээ шударга хүлээх ёстой. Нед Лендийн хэлж агсан завшаантай тохиолдолд би үл итгэж билээ. Усан доогуур явагч онгоцны баг маш олуул гэдэг нь эргэлзээгүй хэрэг бөгөөд тийм учраас тэдэнтэй тэмцэх хэрэг гарвал бид маш хүчирхэг давсантай мөргөлдөх байв.

Гэтэл бас Нед Лендийн төлөвлөгөөг биелүүлэхийн тул юуны өмнө бидэнд эрх чөлөө хэрэгтэй байсан бол бид олзлогдогсод байлаа. Бид энэхүү бин битүү төмөр савнаас хэрхэн яаж мултрахыг л мэдэхгүй байв. Гэтэл энэ усан доогуур явагч хачин хөлгийн хачин капитан ямар нэгэн нууцыг хадгалж буй нь харсаар байтал мэдээжийн хэрг тул биднийг хөлөг онгоцон дотуураа зоргоор маань явуулахгүй нь бас л илхэн байлаа.

Ер нь тэр бидэнтэй цаашдаа яахыг нь урьдчилан хэлэхийн аргагүй бөгөөл тэр эсхүл биднээс бушуухан салахын түүс болж биднийг үгүй хийнэ, аль эсвэл биднийг олон жил хорьж байгаад эцэст нь ямар нэг хүнгүй арал дээр цөлчих бол уу, бид түүний эрхэнд тэр чигээрээ орсон тул миний дээрх сэтгэмжүүд бараг үнэний хувьтай буйзаа. Бид хэрэв иймэрхүү нөхцөлд орох бол эрх чөлөөг балдан олохын тул Нед Ленд мэт баатарлаг зоригтой байх хэрэгтэй билээ. Би Нед Лендийн хоолойд хараал тээглэж гар зангах нь улам л сүртэй болж байгааг ажлаа. Тэр сараалжин дотор буй зэрлэг араатан шиг нааш цаашаа харайлж хөл гараараа хана балбаж байв.

Тэхэд, цаг явсаар л бөгөөд гэдэс хэдий өлсөх боловч зарц ирэх нь харагдахгүй л байлаа. Ийнхүү живж үхэхийн аюулд нэрвэгсдийн зүг анхаарал үл тавих нь сайныг зөгнөсөнгүй ээ.

Нед Ленд өлсөхийн эрхэнд улам бүр догширно.

Тэр уураа барихыг хэдий амалсан боловч онгоцны багийнхнаас хэн нэгнийг ирэхэд тэсвэр алдаж аюултай юм болох бий хэмээн би санаа зовж байв.

Дараагийн хоёр цагт Нед Лендийн хилэн бүр ч дэврэв. Канад хүн хэдий хашгирах, гуугалах боловч хана туурга дүлий мэт ажээ. Би энэхүү хөлгийн дотор өчүүхэн ч гэсэн дуу чимээ сонссонгүй нь энэ онгоц амьгүй мэт санагдаж байлаа. Тэр зогсож байснаас гарцаагүй. Хэрэв л явж агсан бол сэнснийиэргэлтэнд хөлөг онгоц доргих байдал мэдэгдэхсэн бизээ. Усны ёроолгүй гүнд живж орсон тэр газар дэлхийд дахин үл хамарагдаж билээ. Энэхүү авс мэт юман дотор чив чимээгүй байдал маш зэвүүн ажээ.

Энэ төмөр саванд бид хичнээн хоригдох гэж би бодохоосоо л айж билээ. Урьд над төрсөн найдвар онгоцны капитантнй учирснаас хойш улам бүр мохож ирлээ. Түүний элэгсэг харц, нүдэнд дулаан царай, шударга байдал нь миний санаанаас бүрэн арилав. Энэ нэг этгээд амьтан хүнийг өрөвдөх сэтгэлгүй хэрцгий хүн хэмээн бодвол яг онож байгаа буйзаа. Би түүнийг хүн төрөлхтнийг үүрд үзэн ядаж, тэдгээрийн эвлэршгүй дайсан болсон ингүүлсэн үзэхийн сайхан сэтгэл хэзээ ч үл төрөх хүний ёсноос гадуур амьтан гэж дотроо бодож билээ.

Үгүй ээ, нээрэн энэ хүн биднийг өлсгөлөнгийн гашуун зовлонгоор шаналган, энэхүү хавчиг шоронгийнхоомухарт гууриатуулж үхүлэх гэж үү? Энэ аймшигт бдол миний ой ухааныг бүрэн эзэлжээ. Намайг аюулын хар сүүдэр нөмөрлөө.

Энэ үед Консель урьдын адил амгалан ахуйд, Нед Ленд бүр ч галзуурч байв.

Яг энэ үед хананы цаан чимээ гарав. Төмөр шалан дээр хөлийн чимээ сонсдож цурга хоржигнон хаалга нээгдмэгц зарц орж ирлээ.

Намайг яах ийхийн зуургүй Нед Ленд үйлийн үртийг шалан дээр унагаад багалзуурдаж авав. Хөөрхий муу зарц түүний булиа гарт амь тэмцэн байлаа.

Консель тэр мууг, түүний гараас мултлахыг хичээж, би ч гэсэн туслахаар ухасхийтэл :

Нед та тайвширч үз! Та ч гэсэн мөн адил эрхэм профессор! Миний үгийг дуулцгаа! хэмээн францаар хэлсэн хэн нэгний үг биднийг зог тусгав.

ЁРООЛГҮЙ ГҮН ДАЛАЙН ХҮН

Энэ бол хөлөг онгоцны капитан байв.

Нед Ленд эгшин зуур босон харайхад, хөөрхий муу зарц эзнийхээ дохиогоор голтой голгүй юм өрөөнөөс гуйвсаар гарч одлоо. Канадын харьяатын өдүүлсэн хэргийн хариуд үзэн ядахын хорслоор буцалбал буцлах тэр хүн, гарын ганц ч хөдөлгөөнөөр ямар нэгэн хилэгнэлийн тэмдэг үзүүлсэнгүй нь капитаны эрх мэдэл хэр хичнээн болохыг илтгэсэн билээ. Консель бид хоёр энэхүү будлианы төгсгөлийг мэл гайхан хүлээж ахуйд капитан хоёр гараа цээжиндээ зөрүүлэн, биднийг маш анхааралтай ширтэж зогсов. Эсхүл тэр яриа үүсгэхийг төвдсөн болов уу? Аль эсхүл Францаар үг дуугарсандаа харамсаа юу? Энэ ч магад үнэн тал нь буйзаа. Бидний дундаас хэн ч эвдэхийг зүрхлээгүй хэдэн секундын нам гүм байдал шувтарч:

- Эрхмүүд ээ хэмээн капитан сая ам нээж, би франц, англи, немц, латин аль ч хэлээр чөлөөтэй ярьдаг юм. Ингэхээр би та нартай түрүүчийн уулзалтандаа ч ярьж болох байсан гэвч би та нарыг ажиж сайн бодож тунгаахыг чухалчилсан юм. Тэхэд та нар тус тусдаа, янз янзын хэлээр өөрсдийнхөө тухай нэг л адил зүйл ярьсан болохоор чухам л хэн болохоо надад дүүрэн итгүүлж чадсан. Иймээс би ер бусын тохиолдлоор эрдэм шинжилгээний ажилд хилийн цаана явсан байгалийн судлалын тухай түүх, парижийн музейн профессор ноён Пьер Аронакс болон түүний зарц Консель тэрчлэн Америкийн холбооны нэгдсэн улсын тэнгисийн цэргийн хөлгүүдийн бүрэлдэхүүнд багтах нь “Авраам Линкольн” онгоцны жадчин Нед Ленд нартай учирсан болохоо сая мэдлээ гэж хэлэв.

Би зөвшөөрснйи тэмдэг болгон мэхийн ёслов. Капитан надаас юм асуусангүй болохоор би хариу хэлэхийн шаардлагагүй буйзаа.

Энэ хүн францаар ямар ч өөгүй маш зөв ярьж байв. Түүний яриа тун цэвэрхэн, үг нь яахын аргагүй яг таг ажээ. Гэлээ ч гэсэн түүнийг би яриагаар нь нэг нутгийн хүн гэж хэлэхгүй билээ.

Тэр яриагаа үргэлжлүүлэн:

- Миний бие хоёрдахь удаагийнхаа уулзалтыг нилээд удаашруулсан болохыг эрхэм ноёд сайн мэдэж байгаа бизээ. Гэвч би, та нарыг хэн болохыг мэдмэгц, эрх биш цаашид хэрхэн яавал зохихыгоо бодож боловсруулах хэрэгтэй байсан. Би нилээд их эргэлзлээ. Та бүхнийг тун харамсалтай үйл лай хүн төрөлхтөнөөс хөндийрөн тасарсан над мэтийн хүнтэй золгуулсан ажээ. Та нар миний аглаг буйд амгалан байдлыг эвдлээ…

- Өөрийн эрхгүй хэмээн би хэллээ.

- Өөрийн эрхгүй ий? гэж үл танигч хүний дуу өндөрсөж тэгвэл “Авраам Линкольн” миний хойноос бүх далайгаар өөрийн эрхгүй мөрдөж явсан уу? Түүнчлэн та нарт:

Энэхүү онгоцон дээр өөрийн эрхгүй аялан жуулчлах санал төрсөн үү? Бас танай галт бөмбөг миний хөлгийн хуяг дээр өөрийн эрхгүй унасан уу? Тэрчлэн эрхэм Нед Ленд над уруу жад өөрийн эрхгүй шидсэн үү? Хэмээв.

Түүний энэхүү үгэнд би арай ядан барьж байгаа хилгэнэлийг нь олж танилаа.

Гэвч эдгээр зэмлэлд өх зүй ёсны хариу надад бэлэн байв.

- Эрхэм ээ бодвол та Америк, Европ хоёр тивд өөрийн дэгдээсэн их маргааныг өөрөө мэдэхгүй байгаа биз. Түүнчлэн таны хөлөгтэй мөргөлдсөн хэд хэдэн хөлөг онгоцны сүйрлийн улмаас бүтэн хоёр тивийн олон нийтийн санаа сэтгэлийг үймрүүлсэн хэсэг явдлыг та бас мэдэхгүй уул нууцыг тайлах түлхүүр нь ганцхан танд байгаа тэрхүү тааврыг тайлбарлахыг оролдсон тоо томшгүй олон таамаглалыг танд би тоочихыг больё. “Авраам Линкольн” Номхон далайн хамгийн зах хязгаар хүртэл таныг мөрдөн, хөөхдөө далайн ямар нэгэн хүчирхэг гайхал амьтныг мөрдөж байгаа хэмээн бат итгэж явсан болон түүнээс ямар боловч үнээр, тэнгис далайг цэвэрлэх ёстой гэж эрс шийдэж явсан болохыг та бас мэдэх хэрэгтэй гэж би хэлэв.

Капитаны царайд инээдээ барьж ядсан ямар нэгэн үл мэдэг тэмдэг тодров.

Гэвч тэр урьд урьдаас амгалан царайгаар:

- Ноён Аронакс та, тэр онгоц усан доогуур явагч хөлгийг далайн тэр л гайхал шигээ хөөж буудахгүйсэн гэж батлахыг зүрхлэх үү? гэж асуув.

Капитан Фарагут ямар ч л байсан гуйвах юмгүй хөөж буудах хүн тул энэхүү асуулт намайг тэвдүүлж билээ.

Тэр, усан доогуур явагч хөлгийг аварга нарвалын нэгэн адил устгахыг өөрийн үүрэг хэмээн үзэх агсан бизээ. Иймээс би юу ч хариулсангүй ээ.

Капитан цааш нь үргэлжлүүлэн:

- Ингэхээр би та нарыг дайснаа гэж үзэх бүрэн эрхтэй биз?

Би дахин дуугарсангүй, гэвч энэ удаа тэхээс тэх гэж хариу хэлсэнгүй ээ. Таны хамгийн ноттой баталгаа хүчинд автагдах ийм үед иймэрхүү асуудлыг маргахын хэрэггүй билээ.

- Та нарыг хэмээн капитан үргэлжлүүлэн, найрсаг зочломтгой хүлээн авахад намайг юу ч албадаагүй тул би нилээд удаан эргэлзсэн юм. Хэрэв л би та нараас хагацахын түүс болсон бол би энд дахин эргэж ирэхийн явдалгүй байсан.

Та нарыг би онгоцныхоо орой дээр гаргаж хаячаад л доошоо шумбаж, хэзээ нэгэн цагт амьд байсныг тань таг мартчихсан бол болох л байсан. Тэх эрх надад байгаагүй гэж үү?гэхэд нь

- Энэ ч боловсон хүний ёс бус, зэрлэг хүний л дүр байх байсан даа гэж би хариулав.

- Эрхэм профессор та “боловсон хүний ёс” гэж юуг хэлж байна? Би хүн нийгэмтэй, зөвхөн л би өөрөө зөвтгөх буруутгах эрхтэй, ганцхан л шалтгаанаар түнш тасарсан хүн шүү дээ. Би тэр нийгмийн чинь хуулийг хэрхэвч дагахгүй, тиймээс та миний дэргэд үүнээс хойш түүнийхээ тухай хэзээ ч үл дурсахыг танд сануулья хэмээн эрс эсэргүүцэж билээ.

Үүнийгээ онц ширүүн хэлсэн юм. Үл танигчийн нүд уур хилэн, хорсол жигшлээр бадарч байв. Энэ хүний өнгөрсөн үе ямар нэгэн аймшигт нууцыг хадгалсан бол уу гэсэн бодол миний толгойд зурс хийлээ. Тэр өөрийн биеийг хүн нийгмийн хууль ёсноос дээр тавьж, хүн үл хүрэх орчинд шингэж орсон нь дэмий хэрэг биш буйзаа.

Өөртэйгээ тэмцэлдэх өчүүхэн оролдлогыг усан дээр тийнхүү хялбархан няцааж байгаа юм чинь түүнийг далайн гүнд мөрдөхийг хэн зүрхлэх билээ дээ? усан доогуур явагч моторт завьтай өрсөлдөх ямар хөлөг байна аа? Түүний хөлгийн аймшигт зэвсгийн хурц үзүүрийг ямар бөх ган хуяг ч хариулж чадахгүй.

Далайн энэхүү эзнийг дэлхий дээр хэн ч гэсэн ямар ч хариуцлагад татан зэмлэх сачийгүй буйзаа.

Энэ бүх бдол миний толгойд эгшин зуур жирсхийн өнгөрөөд тэр хачин хүн өөрийн бодолд мөн л автагдан өрөөн дотуур алхалж байв.

Би түүнийг айх гайхах зэрэгцэн ажиглаж билээ.

Капитан нилээд удаан дуугүй байсны дараа :

-Ийнхүү миний бие эргэлзэж байсан хэдий боловч гээд үргэлжлүүж, хүн төрөлхтөн гэдэг хэзээд эдэлбэл зохих эрхийн дагуу холбогдох зүй ёсны нигүүслэлтэй. Би өөрийн сонирхлыг амтатгасанд миний эцсийн шийдвэр оршижболно. Одоо яая гэхэв, нэгэнтээ л та нар миний онгоцон дээр хаягдсанаас хойш эндээ л байхаас биш. Энд та бүхэн өүгд эрх чөлөөтэй байх болно. Гэвч би та нарт нилээд хүлцэнгүй ганцхан болзол тавьж гэмээнэ эрх чөлөөг тань хангаж болно. Тэрхүү болзлыг дагана гэсэн та бүхний амлалт л над хэрэгтэй.

-Хэл л дээ капитан, миний бодоход таны болзол шударга хүн хүлээж

авч болохуйц бизээ гэж найдаж банйа хэмээн би хэллээ.

-Яриад яахав! Энэ л байна. Миний бие санаандгүй ямар нэгэн явдлаас

та нарыг хэзээ ч магадгүй, хэд хэдэн цагаар, түүгээр ч барахгүй хэд хэдэн хоногоор хорьж хадгалахад хүрч болзошгүй. Тийм болохоор иймэрхүү үед ямар нэгэн хүч түрэмгийлэх явдалд хүрэхгүйн тулд миний бие та нараас уул болзлыг зайлшгүй дагана гэсэн амлалты тань авах хэрэгтэй байна. Үүнийг та бүхний таалалд толилуулж байгаа явдал бол та нарыг саваагүй юманд саатганаж явж санамсаргүй хэрэт орох вий хэмээн сэргийлж байгаа юм шүү. Тэгвэл энэхүү миний болзлыг хүлээн авах уу?

Үүнээс авч үзвэл энэхүү хөлөг онгоцон дээр хүн төрөлхтөний хууль дэглэмтэй хундага хагараагүй хүн мэдэж болохгүйн нууц явдал болдог ажээ? Алс нь намайг отож байсан гэнэтийн явдлууд дотроос, бодвол энэ явдал магадгүй хамгийн аягүй нь ч байж байсан,

-Бид хүлээн авъя аа, харин…капитан ганцхан юм асуухыг зөвшөөрнө

үү? гэлээ би,

-Асуу л даа.

-Биднийг өөрийн хөлгөн дээр таавараа бай гэв үү?

-Тийм ээ. Бүрэн чөлөөтэй байх болно.

-Энэ чинь юу гэсэн үг вэ, та ойлгуулж өгнө үү?

-Та нар бүх хөлөг онгоцон дотуур эрх дураараа сэлгүүцэж энд юу болж

байгааг зөвхөн ганц нэгээс бусды нь бүгдийг үзэж харж болно. Нэг үгээр хэлэхэд миний өөрийн болон миний хүмүүсийн нэгэн адил эрх эдлэх болно.

Бид харилцан бие биенээ ойлголцсонгүй нь мэдээжийн хэрэг билээ.

-Уучлаарай капитан, энэ эрх чөлөө тань зөвхөн өөрийн хоригдсон

өрөөн дотуураа л өөдөө сөөргөө холхих, ялтан хүний эрх чөлөө байна шүү дээ. Бид, үүний тань эдэлж чадашгүй нь ээ гэж би хэллээ.

-Тэглээ ч гэсэн эдлэх л болно доо.

-Үгүй ээ, энэ чинь бид эх орондоо, эхнэр хүүхдэдээ, нөхдөдөө эргэж

үүрд очихгүй гэсэн үг үү?

Тийм ээ, хүн нийгмийн хууль дэглэм гэж хүмүүс өрсдөө нэрлээд түүнийгээ эрх чөлөө эдлэж байна хэмээн таг сохроор дагадаг тэрхүү жигшүүрт мөлжлөгөөс салах явдал таны бодож байгаагаас тийм ч зүдгүүртэй биш байхаа.

-Миний хувьд бол ч гээд Нед Ленд би эндээс оргох оролдлого хийхгүй

гээ хэзээ ч амлахгүй гэж хэллээ.

-Битгий оргоорой гэж би гуйгаагүй шүү, Недээ! хэмээн капитан хүйтэн царайлж хариулав.

-Капитан та дэндүү хэтэрч байгаа юм биш биз. Энэ чинь тун хэрцгий

хэрэг гэж би биеэ барьж чадсангүй хашгирав.

-Үгүй ээ, эрхмүүд ээ. Энэ бол тун нигүүлсэнгүй сэтгэл! Та нар

тулалдааны дараа надад олзлогдсон үлс. Би та нарыг хэдийгээр далайд шидчихэж чадах боловч та нарт амьдарл заяаж байна. Та нар над руу довтолсон биз! Та нар нэг ч хү ннэвтэрч үл болох миний а жамьдралын нууцад нэвтэрсэн. Тэгвэл миний тухай хэн ч эс сэдэвлэвэл зохих байсаар байтал та нарыг би зүгээр тавьчихна гэж санаж байна уу? Хэрхэвч үгүй! Та нарыг усан доогуур явагч өөрийн хөлөг онгоцон дээр байлгах өөрийн сонирхлыг голчлохоос биш та нарынхыг голчлохгүй шүү дээ!

Капитаны дуу улам бүр аягүй шиоүүсч ирсэн болохоор би түүнийг ахин

итгүүлэх арга эрэлхийлсэнгүй.

-Тэгвэл капитан та биднийг үхэл, олз хоёрын нэгийг сонго гэж байгаа юм шив дээ?

-Яг тийм.

-За найз минь хэмээн би Консель, Нед Ленд хоёрт хандан, хэрэг нэгэнт ийм болохоор ярихын ч хэрэг алга. Гэвч энэ капитанд би юу ч гэж ам алдаагүй гэдгийг санах хэрэгтэй гэж хэлэв.

-За тэгвэл сайн байна, би нэг хэдэн юм хэлье. Ноён Аронакс би таныг мэднээ. Би танай нөхдийг ч мэдэхгүй байна, харин таныг надтай уулзуулсан энэ завшааныг та эрхбиш харамсахгүй биз. Миний хэрэглэдэг ном судрууд дотор та далайн нууцын тухай өөрийнхөө бүтээлийг ч олж үзэх болно. Би түүнийг үргэлж дахин дахин уншдаг юм.

Та өөрийнхөө тэр номд хуурай газрын шинжлэх ухаан л зөвхөн хүрч чадах хязгаарт хүрсэн юм байна. гэвч таны үзсэн бага болохоор тэр бүхнийг мэдэхгүй. Ингэхлээр энэ онгоцо ндээр өнгөрүүлсэн цагаа та харамсаж амаа барихгүй байх гэдгийг миний зүгээс баттай хэлэхийг зөвшөөрнө биз.

Та ид шидийн оронд жуулчлах болно. Гайхах, сонирхох, хөхөх, баярлах тэр бүхэн таны оюун ухааны ердийн илрэл болох биз таны нүдний өмнө тасралтгүй яралзан байх гайхамшгаас та төдий л амархан уйдахгүй байхаа. Би урьд өмнө хийсэн аяллуудынхаа дүгнэлтийг хийхийн тулд дэлхийг тойрох хамгийн эцсийн ч байж магадгүй аяллыг хийхээр шийдсэн юм. Энэ ажилд та туслалцаж болно. Өнөөдрөөс эхлэн та тэс өөр ертөнцөд орно гэж мэдэх хэрэгтэй. Та намайг болон миний хүмүүсийг тооцохгүйгээр урьд өмнө манай ертөнц сүүлчийнхээ нууцыг задлан дэлгэх болно! гэж ярьж билээ.

Капитаны энэ яриа над маш их сэтгэгдэл төрүүлсэн гэдгийг би хүлээхгүй байж болшгүй ээ. Тэр миний сэтгэлийн хамгийн эмзэг судсыг хөндсөн тул эдгээр гайхамшиг зүйлсийг дүрслэн бодсон миний бясалгал алдагдсан эрх чөлөөг минь орлож чадахгүй гэдгийг би хэсэг зуур мартжээ.

Гэвч би эрх чөлөөний тухай энэ чухал асуудалд сүүлд дахин эргэж болно гэж үзэж байсан тул :

-Капитан та хэдий хүн төрөлхтөнтэй эв муудсан боловч хүн ёсны

сэтгэхүйгээс холдож хөндийрээгүй санжээ. Бид бол далайд сүйдсэн улс, та биднийг өөрийнхөө онгоцон дээр энэрэнгүй сэтгэлээр хүлээн авлаа. Үүний тань миний биен миний нөхөд хэзээ чмартахгүй, харин шинжлэх ухаанд хүчин зүтгэх энэ бололцооалдагдсан эрх чөлөөний минь хариуд хэр хэмжээндээ тохирсон шагнал болно гэдгийг би өөрийн хувьд хүлцэнгүй хүлээх байнам гэсэн хариу өгч өөрийн үгийг би хязгаарласан билээ.

Бидний энэ хэлэлцээрийг батжуулахын тул капитан миний зүг гар сунгах байх хэмээн би бодож байсан авч тэр тэгсэнгүй учраас би гол зүрхнээсээ гомдож билээ.

-Бас нэг асуулт байна хэмээн би хачин хүнийг гарахын даваан дээр

асуулаа.

-За юу байна, эрхэм профессор?

-Таныг бид хэн гэж нэрлэх ёстой байнам?

-Та нарт би зөвхөн капитан Немо бас таны бие болоод таны

дагалдагчид бол надад зөвхөн “Наутилус” онгоцны дээр зорчигчид гэлээ.

Капитан Немо ямар нэг юм хашгирмагц зарц орж ирлээ. Капитан түүнд үл ойлгогдох өнөө л хэлээрээ тушаал өгөөд Консель бас канад хүн хоёрт хандаж :

-Та нар өөрсдийнхөө өрөөнд өглөөнийхөө зууш хүртэх болно. Энэ

хүнийг дагаад яв даа гэв.

-Үгүй л гэхгүй хэмээн жадач маань хэллээ.

-Ийнхүү бидний гуч шахам цаг хоригдсон өрөөнөөс Консель тэр хоёр гарч одлоо.

-Харин одоо профессор минь бидний ээлж өглөөний зууш биднийг л хүлээж байгаа. Танд газарчлахыг зөвшөөрнө үү ? гэлээ.

-Таны л мэдэлд байна, капитан гээд би капитан Немог дагалдав. Бид цахигаанаар гэрэлтүүлсэн ердийн гудамж өрөө мэт нарийхан чөлөөнд гарч арваад метр яваад хаалганд тулж очлоо.

Капитан хаалгыг нээгээд над зам тавин дотогш оруулахад би маш тохилог тавлаг суудалтай зооглох өрөөнд орсон билээ. Өрөөний хаалганы эсрэг талд хар зандангаар бүрсэн өндөр тавиур харагдлаа. Түүний дэвсэнгүүд дээр маш их үнэтэй уран нарийн хийц бүхий шаазан ба мөнгөн болор сав суулга солонгорон гялалзаж байв. Өнгө ялгаж тун нямбай будсан хананы будаг адраас буух гялбам хурц гэрлийг зөөлрүүлэх ажээ.

Тасалгааны голд идээ зассан ширээ байна.

Капитан Немл миний суух байрыг гараар дохиж заагаад :

-Суу та хоол зоогло. Та бодвол их өлсөж байгаа биз гэлээ.

Би ч өөрийгөө дахин шаардуулсангүй.

Энэ өглөөний зуушин дээр хэд хэдэн төрлийн загас, миний л үл мэдэх юмаар хийсэн ямар ч юм бэ дээ, амттаны зүйлс өглөө.

Энэ бүхэн нилээд аятайхан санагдавч нэгл хачин амттай байсан, гэвч түүнд амархан дасч болох байв. Миний л бодсоноор бол эдгээр хүнсний зүйлс фосфор ихтэй байсан тул тэднийг тэнгис далайгаас авснаас зайлсангүй ээ.

Капитан Немо надаас нүд салгахгүй байв. Би түүнээс юу ч асуусангүй, гэтэл тэр миний хэл ам татлан байгаа түмэн асуудалд хариулахыг яаравчлан байлаа.

Энэ зоогуудын ихэнхийг та мээхгүй биз, гэлээ ч гэсэн та айх юмгүй ид. Эд бүгдээрээ тэжээлтэй амт шимттэй зүйлс.

Би өөрөө аль эрт хуурай газрын хоол хүнснээс эрс татгалзчихсан хүн. Гэлээ ч гэсэн үүнийг харгалзахгүйгээр би эрүүл мэнд л байна. Түүгээр ч барахгүй яг над шиг л хооллодог манай багийнхан бүгд л атаархам чийрэг эрүүл мэнд улс гээч гэж ярив.

-Тэгвэл энэ амттан бүхэн далайнх болх нь ээ?

-Тиймээ профессор минь. Далай миний бүх л хэрэгцээг хангадаг юм.

Заримдаа би далайд тор хаядаг. Тэхэд миний тор хоосон байсан удаа байгаагүй шүү. Бас заримдаа хүн хүч хүрч үл чадах орчлонд ан гөрөө хийж усан доорхи өөрийн ой шугуйд оршдог ан амьтантай хөөцөлдддөг хүн дээ. Миний сүргүүд өвгөн малчин Нейптуны мал сүрэг мэт өргөн дэлгэр тэнгис далайнхаа уудам талд эрх дураараа билчдэг юм. Миний эзэмшил эцэс хязгааргүй уудам, түүнийг би л ганцаараа өвлөдөг.

Би капитан Немо руу гайхан ширтэж :

-Би ойлгож байна, капитан минь таны тор таны тавганд амттай загас

авчирдаг юм байна. Харин таны усан доорх өөрийн ой шугуйд ан гөрөө хийдэг гэдгийг чинь ойлгохгүй байна. Та хэдий хичнээн ч бага хэрэглэлээ гэсэн таны ширээн дээр мах хаанаас бий болж байна. Үүний чинь л ойлгохгүй байна гэлээ.

Би хуурай газрын амьтны мах хэзээ ч иддэгүй шүү хэмээн капитан татгалзлаа.

-Тэгвэл энэ юу вэ гэж би таваг дээр байсан хэсэг гол мах руу хуруугараа заав.

-Хуурай газрын амьтны мах гэж эндүүрсэн энэ зоог бол далайн яст

мэлхийний гол мах байгаагаас биш өөр юуных ч биш. Энэ нэг сүмс: үүнийг далайн гахайн элгээр хийсэн юм. Танд бол амтаараа тэжээвэр гахайн рагутай адилхан санагдах байх. Миний тогооч их мэргэжилтэй хүн тул далайн загас ба амьтдаар хоол хүнс хийхдээ хэнийг ч дагуулахгүй. Энэ бол хясаагаар хийсэн консерв, үүнийг ямар ч малай угсаатан ертөнцөд хосгүй хэмээн үзэх бий, бас энэ бол халимын дэлэнгээс гарсан уургаар хийсэн цөцгий, энэ бол ёотон, үүнийг умарт тэнгийсийн замгаар хийсэн юм. Ингээд хамгийн сүүлд энэ бол анаменээр хийсэн чанасан жимс.

Энэ бүхнийг би ховдоглосондоо биш ганцхан л капитан Немогийн ярианд гайхан сонирхсондоо бүгдээс нь амталлаа.

-Далай намайг зөвхөн хооллож байгаа ч юм биш бас хувцаслаж байгаа юм. Таны өмссөн энэ хувцсыг нэхсэн эд бол далайн зарим нэг хясаа, шандас байгаа юм. Наадах чинь хүрэн ягаан өнгөөр будагдаж газрын дундад далайн Аплизин гэдэг эртний зөөлөн биетний биеэс гаргаж авсан бодисоор ягаан туяа суулгасан юм. Танд бэлтгэсэн өрөөнд таны ннүрийн заслын ширээн дээр байгаа үнэртэй ус бол далайн зарим ургамлыг хуурай нэрэх замаар гаргасан юм. Таны орны жинтүү бол далайн сайн чанарын өвсөөр нэхсэн. Таны бичих үзгийг халимын сахлаар, бэхийг каракатицын булчирхайны шүүсээр хийсэн юм. Миний хэрэглэж байгаа юм бүхнийг далай өгч байгаа тул энэ бүхэн нэгэн цагт далайдаа эргэж очих болно гэж ярилаа.

-Далайд та дуртай юу капитан аа?

-Эш яриад яахав, дуртайгаар барах уу. Далай гэдэг чинь дэлхий.

Далай бол дэлхийн бөмбөрцгийн аравны долоон хувийг эзэлдэг юм.түүний ууршилт хичнээн сэрүүн, амьдруулах их чадалтайг яана. Түүний асар уудам хязгаарт эргэн тойрны амьдралын энэхшш бүлээн амьсгалын дунд хүн ганцаардахгүй. Үнэндээ далайд байгаль бодисын гурван ертөнц бий бус уу? Ургамал амьтан, эрдсийн, амьтны аймгийн түг түмэн амьтад, үе хөлтний хоёр анги, зөөлөн биетний тавананги, сээр нуруутны гурван анги, сүүгээр бойжигчид, мөлхөгчид ба загасны гэх мэт үй олон тоонд хүрнэ. Амьтдын энэхүү асар том анги арван гурван мянга гаруй бага дүрс байдаг бол зөвхөн аравны нэг хувь нь цэнгэг уснаа маьдардаг юм. Далай бол байгалийн асар том хөнөг. Дэлхийн бөмбөрцөг дээр амьдрал анх далай дээр бий болсон юм бол далайд л дуусгавар болохыг хэн байг гэдэг юм. Далай тэнгис бол хамгийн энх түвшин нутаг…далай тэнгис дарангуйлан захирагчдад үл хамаарагдана. Зөвхөн далайн гадаргуу дээр л тэд бие биенийгээ хүйс тэмтэрч, алалдан тулалдан, хуурай газрын амьдралын хамгийн булай бузрыг үзүүлж болно, тэгвэл тэдний эзэмшил гучин футын гүнд л дуусгавар боолдог юм. Ай даа, профессор минь далай тэнгисийн гүнд та амьдраач! Зөвхөн энд л бүрэн дүүрэн эрхчөлөө зөвхөн энд л бүрэн дүүрэн тусгаар тогтнол, зөвхөн энд хэн нь ч хэнийгээ дарлахгүй шүү дээ. ахмад Немо энэхүү халуун үгийг гэнэт таслалаа. Тэр өөрийн ердийн тогтуун зангаа алдсандаа гэмшив үү? Аль эсхүл илүү юм хэлчихлээ гэж айв уу?

Хэдэн минут хир тэр гуанзан дотор нэг л сэтгэл хөдөлсөн аястай алхлаа. Дараа нь тэр өөрийн ердийн хүйтэн сүрлэг царай гаргаж, бие барин тайвширмагц :

-За одоо эрхэм профессор та хэрэв “Наутилус” хөлгийг сонирхох дуртай агсан бол би таны тусын тул бэлэн байнам хэмээн тэр миний зүг хандаж билээ.

“НАУТИЛУС”

-Капитан Немо үүд чиглэхэд би дагалдан одов. Гуанзны голын яшил

хаалга нээгдэхэд би зэргэлдээ өрөөнд орсон байлаа. Энэ нь нмоын сан ажээ. Хэмжээгээрээ гуанзнаас багагүй байв. Таазанд тулсан алт шармал, үнэт модон өндөр шүүгээнүүд адил хавтастай асар олон боть ном дүүрэн хадгалагдаж байв. Шүүгээнүд тасалгааны бүх хананы дагуу тавигджээ. Хүрэн ширээр ширлэсэн өргөн сайхан зөөлөн сандлууд амарч суухаыг урих мэт байлаа.

Тэдгээрийн дэргэд номын хөнгөхөн зөөвөр тавиур харагдана. Тасалгааны голыг ном овоолсон том ширээ эзэлжээ. Мөн тэнд хуучин сонины хэд хэдэн дугаар байв.

Энэ сайхан танхим таазанд нь шигтгэж тавьсан дөрвөн бөмбөгөр цахилгаан дэнгээр гэрэлтүүлэгджээ.

Би энэхүү өрөөг бахархан харж байв. Энд аргагүй л тохитой үзэмжтэй ажээ.

-Капитан аа, таны энэ номын хадгаламж хуурай газрын ямар ч орд

шилтгээнд ховор байх зүйл бус уу? Ийм сайхан номын сан таныг далайн ёроолд дагалдан явна гэдэг ганцхан бодол намайг бүр донсолгочихлоо гэж би хэллээ.

-Ажиллахад үүнээс тааламж тохиромжтой газар хаанас та олох вэ дээ, профессор минь! хэмээн капитан хэлээд,

-Парижийн музей дахь таны тасалгаа юунд ч үл үймрэх тийм тааламжтай байдаг гэж үү? Гэж татгалзлаа.

-Үгүй л дээ, мэдээж хэрэг… таны энэ өрөөний дэргэд миний тэр муу тасалгаа ч тун хөөрхий харагдаж байгааг би хүлээх ёстой. Таны энд зургаа, долоон мянгаас доошгүй ном бий дэг ээ?

-Хорин мянга, эрхэм Аронакс. Энэ бол намайг хуурай газартай холбож байгаа цорын ганц зүйл. “Наутиулс” хамгийн анхан усанд живж орсон тэр өдөр ертнөц миний хувьд байхгүй болсон юм. Тэр өдөр би хамгийнхаа сүүлчийн ном, хамгийнхаа сүүлчийн сонин сэтгүүлийг худалдан авсан. Тэр цагаас хойш хүн төрөлхтөн миний хувьд бол бодож сэтгэх, бичиж нийтлэхээ зогссон. Энэ номууд бүгд таны эрхэнд байх болно, тэхээр та хэзээ л хэрэгтэй цагтаа ашигла. Таны таалал л мэдэж, эрхэм профессор гэхэд би капитан Немод талархаад номын тавиурт очло. Би тэнд утга зохиол, гүн ухаан, шинжлэх ухааны бүх салбар мөчирт холбогдох номуудыг ямар хэл дээр бичигдсэнийг харгалзахгүйгээр үсэглэлийн дарааллаар байсан сонини зохиол миний нүдэнд шууд туссан бүлгээ. Энэ бол капитан Немо бүх хэл бичиг тэгш мэддэгийг харуулж байлаа.

Энд би Раблегээс Жорж занд, КсенофонтоосМишле, Гомероос Виктор Гюго хүртэлх яруу найргийн ба үргэлжилсэн үгийн уран утга зохиол, шинжлэх ухааны эртний ба орчин үеийн хүн төрөлхтөний эрдэмтэн мэргэдийн шилдэг бүтээлүүдийг олж үзлээ. Гэвч энэ ноомын санд эрдэм шинжилгээний ботиуд дийлэнх нь байгаагаас механик, баллистик, усан судлал цаг уурын шинжилгээ, газар зүйн, газар судлал гэх мэтчилэн ухааны ботиуд миний бодсоноор Немогийн эрдэм шинжилгээний ажлын гол болсон байгалиын хөгжлийн түүхийн ботиудаас цөөнгүй байлаа. Энд Гумбольдтын бүх боть, Арагогийн бүх боть, Фукогийн бүтээлүүд, Анри Сен-Клер-Девиль Шасль, Секки лам, Мори, Мильн-Эдвардс, Катрфаж, Тиндаль Фараде, Бертелю, Агассиц, академийн “Жил тутмын сэтгүүл” газар зүйн олон нийгэмлэгийн мэдээ гэх мэт номууд тавиур дээх жирийж байлаа. Эдгээрийн зэргэлдээ, энэхүү нэрт нийгэмлэгийн дунд капитан болон хүндэт зочин миний хоёр боть энд буй харагдав. Гэтэл 1865 оны дундуур нийтлэгдэж гарсан гэж миний мэдэх “Одон орны судлалын үндэс” гэдэг Жозеф Бертраныном нэгэн чухал өдөр тогтооход надад тус болсон нь “Наутилус” онгоцыг 1865 оноос арай хойхно усна тавьжээ гэдгийг мэдэхэд оршино.

Иймээс капитан Немо усан доорхи даяанч болсоор гурван жилээс хэтэрсэнгүй ээ!

Хэрэв үүнээс арай шинэ тутам гарсан өөр ном олдох бол энэхүү хөлгийн уснаа шумбаж орсон хугацааг нилээд ойролцоо олохсон гэж би бодлоо. Гэвч надад одоо үүнийг мэдэх өдий төдий зав чөлөө байсан тул “Наутилус”-ын гайхамшигтай танилцахаа хойшлуулахыг би хүссэнгүй билээ.

-Номынхоо санг ашиглах зөвшөөрөл өгсөнд тань баярлалаа, капитан.

Энэ тань шинжлэх ухааны ёстой эрдэнийн сансанж. Би ашиглана ч гэлээ.

-Энэ өрөө зөвхөн номын сангаар ч барахгүй, тамхины ч өрөө юм шүү.

-Тамхиных аа? “Наутилус” дээр тамхи татдаг юм гэж үү! хэмээн би би

бараг бархирчихлаа.

-Тэгэлгүй яахав.

-Тийм л бол би нэгэн зүйлийн таамаглал хэлэх ёстой. Та Гаваньтай

холбоо барьдаг байх нь ээ.

-Ямар ч холбоо байхгүй хэмээн капитан хэлээд та энэ энг янжуур

татаад үз л дээ. Энэ хэдийгээр Гаванийх биш ч гэсэн, хэрэв л та тамхины чанар мэддэг бол таны сэтгэлд эрх биш нийцэх л байх гэж хариулав.

Би алтлаг навчаар ороосон, хэлбэрээрээ Гавань нутгийг шилдэг чанарын янжуурархуу, тэрэнд орвол арай цайвар өнгийн янжуур авч том хүрэл тавиур дээр байсан зулнаас асааж бүтэн хоёр хоног тамхиар тасарч зовсон шунахай тамхичин шиг ховдоглон сорж билээ.

-Гойд янжуур санж… гэвч энэ чинь тамхи биш биз?

-Тамхи аа, далайн никотин элбэгтэй нэгэн дүрсийн замаг. Тэгвэл та

одоо Гаваний янжуур байхгүйд их харамсаж байна уу?

-Би энэ минутаас хойш жишлээ.

-Тийм бол та чухам ямар гаралтайг нь асуулгүй хичнээн л бол хичнээн

тат даа. Энэ тамхинаас тамхины ямар ч монополь гааль түрээс хураагаагүй юм шүү. Тэгвэл, татвар хураагдаагүй гэж тамхины чанар муудахгүй байгаа биз дээ.

-Бяцхан ч муудсангүй ээ.

Энэ минутанд капитан Немо энд номын санд бидний орж ирдэг хаалганы харалдаа өөр нэгэн үүд нээхэд би цэлийтэл сайхан гэрэлтүүлсэн асар том өргөөнд орлоо.

Энэ бол өндрөөшөө тав, өргөөшөө зургаа, уртаашаа арван метр эмжээтэй, мухарласан булангууд бүхий уужим байлаа. Угалзлан хээнцэрлэж чимсэн таазанд нь шигтгэж тавьсан чийдэнгийн гэрэл хурц боловч энэхүү үзэсгэлэнд хуримтлуулсан гайхамшгуудыг зөөлнөөр гэрэлтүүлж байлаа. Ай даа ёстой л музей гэдэг энэ байв. Энэ байв. Чадварлаг болоод нямбай хүний гар, байгаль ба урлагийн хамаг баялгийг энэхүү үзэсгэлэнд уран зураачийн шилтгээнд байгаа энэ амьд байдлаар нь тун цэгцтэй өрсөн ажээ. Агуу их зураачдын яг ижилхэн гуутай гучин ширхэг хөрөг төв сайхан хээтэй, гоёмсог эдээр бүрсэн ханыг чимэглэн байв. Хөргүүдийн хооронд эр цэргийн бүрэн зэвсэгтэй баатрын хөшөө босгож элгэвч бамбай дээр сэлэм хутга зөрүүлдэн дүүжилжээ.

Би европ газар хувийн болон нийтийн зургийн үзэсгэлэнд л сонирхож асан асар их үнэ цэнэтэй хөргүүд олж үзлээ. Зургийн хуучны мастеруудын бүтээлээс энд : Рафаэлийн “Авхай”, Леонардо Да Винчийн “Дагина”, Корреджогийн “Хэлгүй”, Тицианы “Эмэгтэй”, Веронезийн зураг, Мурильогийн “Аргамжилсан нь” Гольбейн “Хөрөг, Веласкесийн “Лам”, Риберагийн “Зовлон эдлэгч”, Теньрсын “Яармаг”, Робенсын Фламанд нутгийн хоёр байгальч Жерар Доу, Метсу Толь Поттер нарын маягаар гурван жижиг хөрөг, Жерико, Прюдон хоёрын оёр хөрөг, Бакюйзен ба Вене хоёрын тэнгисийн хэд хэдэн байдал зэрэг хөрөг байлаа. Орчин үеийн зураг урлалын бүтээлүүдийн дунд би Делакруа, Энгро, Декан, Труа, Мейссонье, Добиньи ба бусад зураачийн гарын үсэгтэй зургууд олж харлаа.

Түүнчлэн энэ музейн булангуудад өндөр өндөр суурин дээр эртний баримлын хэд хэдэн гайхамшиг сайхан гантиг ба хүрэл баримал байх ажээ.

Капитан Немогийн урьдчилан хэлсэн үг хэрэг дээрээ харагдаж “Наутилус”-ыг үзэж эхэлсэн анхны алхмаас эхлээд би гайхаж гөлрөхийн туйлд хүрч билээ.

-Энэ тасалгаанд тун эмх замбараагүй байгаа хэдий боловч таны

биеийг ямар ч эрээ цээргүй хүлээн авсан явдалд эрхэм профессор та эрхбиш намайг өршөөх болов уу хэмээн би найдаж байнам гэж хачин хүн хэлэхэд би :

-Капитан та ер нь нилээн сайн жүжигчин юмаа! хэмээн хэллээ.

-Үгүй ээ, би зөвхөн л сонирхогч хүн гэж тэр татгалзан :

-Хүн төрөлхтөний эдгээр бүтээлийг цуглуулах явдал надад маш их

бахтай байсан юм. Би эдгээрийг эрэхдээ цуцашгүй, авахдаа шунахай байснаас үнэхээр ч асар их үнэтэй хэд хэдэн ховор зүйл олж авсан юм шүү. Энэ бол миний хувьд үхэж үгүй болсон хуурай газрын сүүлчийн дурсгал болж үлдсэн юм. Миний нүдэнд одоо танай орчин үеийн зураачид ч гэсэн балар эртний мастерууд мэт санагддаг болсон их хүмүүсийн нас тоогүй юм.

-Аа энэ хөгжимчид? хэмээн би үзэсгэлэнгийн нэг талын ханыг бүхлээр

нь эзэлсэн бадралт баг бишгүүрийн таг дээр тарааж хаясан Вебер, Россини, Моцарт, Бетховен, Гайдн, Мейербер, Вагнер, Обер, Гуно ба бусад хөгжимчдийн хөгжмийн зохиолыг хуруугаараа зааж асуув.

Энэ хөгжимчид миний хувьд бол Орфейн үеийнхэн. Цаг үеийн ялгаа үхэгсдийн ой ухаанд байдаггүй юм болохоор профессор гуай одд газарт нойрсож байгаа танай тэр нөхдийн чинь нэгэн адил би талийгаач болсон хүн юм шүү… гэлээ.

Капитан Немо таг дуугүй болж бодлогоширлоо. Би түүний царайг чимээгүй шинжин түүнийг тун их сонирхон харж зогсов. Тэр үнэ цэнтэй нэгэн ширээн дээр тохойлдон зогсож, над руу үл харах нь энд намайг байгаа гэдгийг таг чиг мартчихсан мэт байв. Би түүний бодолд саад хийхгүйг хичээж энэхүү үзэсгэлэнд цуглуулсан гайхамшигуудыг сонирхон орлоо.

Энд урлагийн бүтээлүүдтэй зэрэгцэн байгаль бодисын ховор эрдсүүд мэдэгдэхүйц суурь эзэлсэн ажээ. Эдгээр нь төлөв далайн амьтан ба ургамлын зүйлс болон далайн бусад эрдсүүд байсан нь капитан Немогийн өөрийн нь гараар цуглуулагдсан буйзаа. Өрөөний голд дороос нь цахилгаан гэрэл тусгасан усан оргил дээш годгодож, тридана хэмээх асар том хясааны дун дотор дорогш эргэн бууж байлаа. Тридана гэдэг энэхүү хясаа хөндлөнгөөрөө гурван метр том юмаа. Тэгвэл энэ хясаа нэгдүгээр Ван Францискт Венец улсаас бэлэглэсэн асар том алдарт хясаанаас том ажээ.

Усан оргилын сав аварга хясааг тойрон зэсээр тоноглосон гоё сайхан шилэн авдруудад хэзээ нэгэн цагт байсан ч хүн олж үзэхэд бэрхтэй далайн хамгийн үнэтэй ховор зүйлс тавьсан байв. Эдгээрийг үзмэгц миний хэр зэрэг хөхөж баярласныг дүрслэн бодож болноо.

Энд хөндий хэвэлтний хэсэг болцруу ба өргөс биетнээр бүрэлджээ. Хөндий хэвэлтний дотор дэвүүр хэлбэрт горгонин далайн органикууд, сирийн хөвөн биетэн, молуккийн шүр, альционы гойд нэгэн дүрс, сэтгэл бахдам дэвүүр навчтан, Реюньён арлын глазчатза, мадлропорын төрлийн хөндий хэвэлтний бүхэл бүтэн цуглуулга, тэдгээрийн дотроос ялангуяа Антилийн арлын “Далайн вангийн тэрэг” анхаарал их татаж байлаа. Энд мөн ахмгийн олон дүрсийн шүр сувд цуглуулагдсан бөгөөд эдгээрийн далагнал бөөгнөрөн бөөгнөрсөөр бүхэл бүтэн арал хойг ч үүсгэх явдал буй ба зарим тивч тогтоож болно. хурц хурцөргөс зүүгээр хучигдсан, хуягаар өвчилсөн өргөс биетэн далайн од, далайн бортого, далайн зараа, могой сүүлт гэх мэт хэд хэдэн дүрсээс бүрэлджээ.

Энд хэрэв л миний оронд надаас арай л мэдрэл муутай эрдэмтэн Конхиолог байсан бол зөөлөн биетний цуглуулга хадгалагдсан дараах хайрцгийг үзээд муурч унах байсан буйзаа. Эдгээр дээжүүдийг төдий гэж үнэлэхийн аргагүйгээс гадна тэдгээрийг тодорхойлж бичихэд бүтэн боть ном бичих хэрэгтэй байв. Тиймээс би зөвхөн л хамгийн сонирхолтойгоос нь тооцоод зогсъё. Капитан Немогийн зөлөн биетний энэхүү цуглуулганд Энэтхэгийн гадаад далайд орших жигд цагаан толбо бүхий улаан хүрэн өнгийн гоёмсог загалмай аварга загас, түүнчлэн “Эзэн хааны спондили” хэмээн нэрлэгдэх тод гялбам өнгөтэй нэгэн дүрс зөөлөн биетэн байх бөгөөд үүнийг европын ямар ч музей, хорин мянган франкаар дуугүй авах байлаа. Мөн эрж олоход тун бэрх Австралийн загалмай аварга загас, өчүүхэн үлээх төдий болоход бутран унах үүрмэг тийм эмзэг, цагаан өнгийн, хоёр талаасаа хавтас хуягтай Сингаль нутгийн сердцевик , түүнчлэн сонирхогсод нэн их үнэлэн үзэх үрчгэр ирмэг бүхий шохойлог гуурс хэлбэрийн Ява газрын далайн леек, америк орчны уснаа тохиолдох шар ногоон өнгийн болон шинэ Зеланд арлын эрэг орчим ба Мексикийн буланд орших ваарын дээвэр маягийн дунгаараа бусдаас ялгарах хар хүрэн өнгийн гэдэс ба хөлтэй мөн бас хүхэрлэг төрлийн хэмээгдэх гайхамшигт амьтан цитер ба венусын ховор нэгэн дүрс, тана эрдэнийн толботой гантиг мэт гангамсаг кубарна, цааш нь Энэтхэг нутагт мөнгөний оронд хэрэглэх упсовкийн төрлийн бүх дүрс, бас дорнот Энэтхэгт хамгийн үнэтэй гэгдэх “Далайн алуар” хэмээх дун зэрэг хэвэл хөлтний бүхэл бүтэн аймаг цуглуулагдсанаас гадна башейк, янтин, митр, каск, бачрец, арф, тритон, ттероцер, пателла, гиалеи, клеодар гэх мэтээр эрдэмтэд шилэн сонгож өгсөн сайхан сайхан нэртэй бөх ба хэврэг хуяг бүрхүүлт зөөлөн биетэд байлаа.

Тус тус шилэн авдарт урьд өмнө үзэгдэж харагдаагүй үзэмж төгөлдөр сувд эрдэнийн хэлхээ, цахилгаан гэрэлд солонгорон байхын дунд : Улаан далайн ёроолоос авсан ягаан өнгийн сувд шүүдэс болон бусад бараг бүх далай тэнгист тохиолдох янз бүрийн зөөлөн биетний хясаан дотор торж ургадаг ногоон, шар цэнхэр хар өнгийн эмзэг ур буву сувдууд байлаа.

Эдгээр сувдын зарим нь тагтааны өндөгнөөс том ажээ. Тэдгээр нь жуулчин Таверны Белгийн хаанд гурван саяар худалдсан тэр том сувднаас үнэтэй бөгөөд дэлхий дээр хамгийн гоё хэмээн миний үзэж байсан Маскат хааны сувднаас илүү үзэмжтэй байлаа.

Тийм болохоор энэхүү цуглуулгын үнийг тогтоох аргагүй ажээ. Эдгээрийг худалдаж авъя гэвэл капитан Немо хэд хэдэн саяыг зарцуулах хэрэгтэй байсан буй заа.

Энэхүү дуулдаж сонсогдоогүй их баялгийн эх булаг нь хаана байдаг бол хэмээн би өөрөө өөртөө асуулт тавьж зогстол капитан Немо гэнэт миний зүг хандан :

-Миний цуглуулгыг үзэж байна уу? профессор гуай? Тэд үнэхээр ч

байгальч хүний дур сонирхлыг татах ёстой юмдаг. Миний хувьд бол эдгээрийг өөрийн гараар түүж цуглуулсанд л эдгээрийн үнэ нь байдаг юм. Ер нь энэ үзвэрт байгаа зүйлсийн аль нэгийг надад өгөөгүй далай тэнгис гэж бөмбөрцөг дээр байхгүй гэлээ.

-Ийм их баялгийг нүдээрээ үзээд таны баярлан хөхөгүй байж чадахгүйг би сайн ойлгож байна. капитан минь Европын нэг ч музейд ийм цуглуулга байхгүй. Гэвч би өөрийнхөө хамаг байдаг баяр хөөрийг ганцхан музей үзвэрт л зарцуулчихвал хөлөг онгоцыг үзэхэд надад юу үлдэх билээ? Би таны нууцыг танихын тулд төдий л нэрэлхэхгүйдэг шүү гэхээс гадна миний энэхүү их дур сонирхлыг ийм их хурдтайгаар ямар нэгэн этгээд оньсны хүчээр явдаг “Наутилус” хөлөг өөрөө их өдөөж байгаа юм шүү. Таны энэхүү өргөөний ханан дээр надад үл ойлгогдох хэмжих багажууд дүүжлээстэй байхыг би харж байна. тэгвэл би танаас ингэж асууя… гэтэл капитан миний яриаг тасалж :

-Эрхэм Аронакс таныг би энэхүү онгоцон дээр бүрэн эрх чөлөөтэй

байхыг тань дээр хэлсэн тул “Наутилус” онгоцонд таны орж нэвтэрч болохгүй өнцөг булан гэж байхгүй. Хөлөг онгоцыг хичнээн л бол хичнээн сонирхож болно. би таны газарчаар үйлчлэхэд дуртайяа бэлэн байнам гэлээ.

-Мэдэхгүй чухам ахмад минь таныг яаж би талархдаг юм байгаа юм.

Таны хайр хандлагыг хөсөрдүүлэхгүйг л хичээе. Физикийн зөвхөн эдгээр багажийн үүрэг юу болохыг л хэлж өгнө үү?

-Яг л ийм багаж миний өрөөнд байгаа. Тэнд ороод би танд хэлж өгье.

Харин урвдаар танд зориулж бэлдсэн өрөөнд оръё.

“Наутилус” онгоцон дээр ямар нөхцөлд байхаа та мэдвэл зохих биш үү. Би капитаны хойноос дагалдсаар нарийхан гудамд гарлаа. Онгоцны хошуу хавьд хүрэлцэн очоод капитан Немо намайг нэгэн өрөөнд, үгүй ээ зөөлөн сандал ширээ ор зэргийг тавьж сайхан төхөөрсний нь яана, нэгэн саруул тасалгаанд орууллаа. Би гэдэг баяр талархал болж ахуйд :

-Таны тасалгаа минийхтэй харьцаж минийх саяын бидний байсан

танхимтай нийлдэг юм хэмээн капитан Немо үүд нээх зуураа өгүүлэв.

Дараа нь бид капитаны тасалгаанд орж очлоо. Энд төмөр ор, ажлын ширээ, хэдэн сандал, нүүр гарын тосгуур, ердөө энэхэн байв. Зөвхөн л гарцаагүй шаардагдах зүйлс л байхаас биш өөр ямар ч тохилог хэрэглэл үгүй ажээ.

Өрөөнд бүдэг гэрэлтэй байв.

Капитан Немо :

-Сууна уу та хэмээн надад сандал заалаа.

Би ч суулаа. Тэр жаахан дуугүй байснаа дараа нь яриагаа эхлэв.

“БҮГД ЦАХИЛГААН ХҮЧЭЭР”

-Профессор та хар! хэмээн капитан Немо ханан дээр дүүжлээстэй

багажуудыг заан яриагаа эхлэж “Наутилус” онгоцыг хөтөлдөг бүх багаж энэ дээ. Энд эдгээр багаж яг л тэр үзэсгэлэнд байгаачлан үргэлж миний нүдний өмнө байж “Наутилус” далайд чухам хаана байгаа ба хаашаа явж байгааг зааж байдаг юм. Эдгээр багажийн заримы нь ч та мэднэ. Энэ бол халуун хүйтний хэмжүүр : “Наутилус” дээрх агаарын дулааныг хэмждэг юм. Энэ бол брометр, үүгээр агаарын даралтыг хэмжиж, цаг агаарын өөрчлөлтийг урьдчилан тодорхойлдог, энэ бол агаар чийг хэмжигч, үүгээр агаарын чийгийн их багыг тодорхойлно. Энэ бол луужин, үүгээр хөлөг онгоц чиглэлээ авна. Энэ бол өргөдөг хэмжүүр гэдэг багаж, үүгээр нарны хөөрөлтөөр оршиж байгаа орчныхоо өргөргийг гаргана. Энэ бол нарийн цаг гэгч. Үүний тусламжтайгаар бид бөмбөрцгийн уртрагийг олно. Ингээд хамгийн сүүлд өдрийн ба шөнийн дуран. Үүгээр би “Наутилус” усан дээр хөвж гарахад далайн орчныг хардаг юм даа гэлээ.

-Эдгээр багаж ч ихэвчлэн далайн дадмаг ажилд л хэрэглэгддэг багаж

даа. Би эдгээрийг сайн мэднэ. Харин энд л нэг надад үл мэдэгдэх багаж байна. бодвол энэ л Наутилусыг хөдөлгөчихдөг онцлогтой болов уу. Энэ нэг зүүтэй тоотой том цагираг чинь даралт хэмжигч үү дээ?

-Тиймээ наадах чинь онгоцны хажуу ханаар дамжиж устай харьцсаны

улмаас “Наутилус” живж ороход усны даралтыг заадаг юм.

-Энэ? Халуун хүйтний хэмжүүр үү?

-Тиймээ зөвхөн л шинэ хийцтэй. Энэ бол усны янз бүрийн давхаргын

температур заагч халуун хүйтний хэмжүүр.

-Тэгвэл энэ ямар багажууд вэ? Ямар юманд хэрэглэж болохы нь би

мэдэхгүй байна.

-Энд танд, эрхэм профессор жаахан тайлбар үг хэлэхгүй бол горьгүй

нь хэмээн капитан Немо хариуллаа.

-Тэр хэсэг зуур дуугүй байсны дараа нь :

-Байгаль дээр эдлэхэд хялбар хөнгөн, хурдан, дуулгавартай нэгэн хүч

байдаг юм. Тэр хүч миний онгоцыг гэрэлтүүж, дулаацуулж, хөдөлгөж юм бүхнийг хийж явдаг. Энэ хүч бол цахилгаан гэлээ.

-Цахилгаан гэнэ ээ? хэмээн би дуу алдав.

-Тиймээ.

-Тэгвэл капитан минь таны хөлөг ер бусын хурдтай шүү дээ. Энэ нь

цахилгааны тухай бидэнд мэдэгдсэнтэй төдий л нэг уялдахгүй байх чинь юу билээ. Түүний механик хүч одоо хүртэл тун хягаарлалтай биш билүү!

-Харж байна уу, эрхэм профессор! хэмээн капитан Немо хэлээд

цахилгаан энергийг ашиглах миний арга нийтийн тогтсон аргаас арай өөр юм шүү. Зөвхөн л энэхүү тайлбараар дуусвар болгохыг эрхбиш зөвшөөрөх биз гэв.

-Хэдийгээр би таны энэхүү мэдэгдэлд тун их сэтгэл хөдөлсөн боловч

шалгаахыг байя капитан минь. хэрэв л татун эвгүй гэж үзэхгүй бол ганцхан асуултанд минь хариулж өгнө үү. Энэ гайхамшигт хүчийг гарган авдаг эх булгийн бүх элемент, ялангуяацайр маш хялбархан барагддаг бишсэн билүү. Хэрэв л та газартай харьцдаггүй юм бол ямар аргаар түүний нөөцийг нөхдөг хүн бэ?

-Дуртай хариулъя хэмээн капитан Немо хэлээд юуны өмнө далайн

ёроолд цайр, төмөр, алт мөнгөний ба бусад металлын хүдрүүд бишгүй байдаг бөгөөд тэдгээрийг боловсруулан авахад төвөг их ордоггүй гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Гэвч би газрын баялгийг ашигладагүй. Би хичнээн энерги хэрэгтэй бол төчнөөнийг л далайгаас гарган авдаг хүн дээ гэж хэллээ.

-Далайгаас ий?

-Тиймээ профессор минь далайгаас. Далайн уснаас цахилгаан гүйдэл

гарган авах арга олон бий. Жишээлбэл би харилцан адилгүй гүнзгийд оруулсан дамжуулагчдыг тойрч байгаа далайн усны давхаргын температурын ялгавраас цахилгаан гүйдэл гарган авч чадахсан билээ. Гэвч би арай өөр дадлагжсан арга хэрэглэхийг бодсон юм.

-Ямар?

-Та далайн усны найрлагыг мэднэ биз? Далайн усны ерэн зургаан

хувийг цэвэр ус эзэлдэг бөшөөд барагцаалбал түүний хоёр ба гуравны хоёр хувьд натрийн хлорлог давс буюу хоолны ердийн давс ууссан байдаг болон хлорлог магни, хлорлог кальци, бромот магни, хүхэрлэг нелийн магний хүхрийн хүчил, нүүрс кальцын даьс зэрэг бага багаар холилдосн байдаг, хлорлог натри далайн усанд их хэмжээгээр холилдсоныг та үзээ биз дээ. за тэгвэл яг л энэ хлорлог натраар чинь би тэжээлээ хийдэг юм даа.

-Хлорлог натраар ий?

-Тиймээ, хлорлог натри чинь мөнгөн устай нэгдэж бунзений тэжээлд

цайрыг орлон амальгамыг үүсгэдэг юм даа. Тэгвэл тэжээлийн мөнгөн ус урвалд задардаггүй, задардагаас зөвхөн натри байгаа юм. Натрийг далай надад өгдөг шүү дээ. түүнчлэн натрийн тэжээл бол цайрын тэжээлээс хоёр дахин хүчтэй гэдгийг танд хэлбэл зохино.

-Таны оршиж байгаа орчинд натрийг хэдий ашигтай болохыг капитан

минь би ойлгож байна. далайд тэр хичнээн л бол хичнээн, за тэр ч сайн. Гэвч натрийг чинь түүний хлорлог кальциас цэвэрлэх хэрэгтэй шүү дээ. та үүний тул яадаг вэ? жич таны батрейгаар хлорлог натийг шууд задлах шингэн тэжээл хийж болох боловч хэрэв би эндүүрээгүй бол шингэн тэжээл буй болгохын тул зарцуулж байгаа натрийнхэмжээ шинээр гарган авах гэж байгаа натриас хамаагүй их шаардагдана шүү дээ. тиймээс та байхгүй натрийг гарган авахаасаа өмнө байгаа натрийгаа зарцуулж гүйцэх юм биш үү!

-Тийм л болохоор эрхэм профессор минь би натрийг цахилгааны

аргаар гаргаж авдаггүй, үүний тул харин чулуун нүүрсний шаталтын энергийг ашигладаг юм шүү дээ.

-Чулуун нүүрсий? Тэхээрээ та яаж ийсхийгээд л газартай харьцаатай

хүн байх нь ээ?

-Үгүй ээ, харьцаа байхгүй. Хэрэв та хүсвэл далайн чулуун нүүрс гээд

нэрлэчихье л дээ.

-Тэгвэл та далайн ёроолын давхаргын чулуун нүүрс гарган авах арга

олсон хүн үү?

-Та үүнийг гайгүй нүдээрээ үзэх болно профессор минь. би танаас

жаахан тэсвэртэй байхыг хүсэж байна, түүгээр ч барахгүй цаг хугацаа таны тэсвэртэйхэн байхы тань дүүрэн хангажбайгаашүү дээ. би юм бүхнээ ганцхан л далайгаас авдаг гэдгийг бүү март та, Далай надад цахилгаан өгдөг бол цахилгаан “Наутилус”-ыг дулаацуулдаг, гэрэлтүүлдэг, хөдөлгөдөг. Ганц үгээр хэлэхэд амьдруулдаг юм даа.

-Гэвч амьсгалах агаар танд өгддөггүй байх аа?

-Ай хэрэв над хэрэгтэйсэн бол шаардагдах хэмжээнийхээ агаарыг

өөрөө гарган авахсан билээ. Гэвч би хэзээ л дуртай цагтаа далай дээр хөвж гардаг болохоор тэгэхийн хэрэг алга. Жич би цахилгааны хүчээр агаарын хүчирхэг шахууруудыг ажиллуулж онгоцныхоо тусгай багтамжуудад хий дүүргээд хэрэгтэй цагтаа удаан хугацаагаар живж ордог юм.

-Капитан таны өмнө би зөвхөн л мэхийн ёслохоос өөр юм алга. Бодвол цахилгаан механикийн аварга хүчийг та бусад хүмүүс нээхээс хамаагүй эрт нээж чадсан бололтой гэж хэллээ.

-Тэд түүнийг хэзээ нэгэн цагт нээх ч юм уу, үгүй ч юм уу, бүү мэд гэж

капитан хүйтэн царайлж тэд нээж чадлаа ч гэсэн чадаагүй ч гэсэн энэхүү гайхамшигт хүчийг би юунд хэрэглэснийг та өөрөө мэдлээ шүү дээ. Энэ хүч нь хөлөг онгоцыг тасралтгүй бөгөөд тогтмол гэрэлтүүлж чадаж байна, тэхэд тийм чадал наранд байхгүй шүү дээ. Тэгвэл эдгээр цагийг хар! Эд бүгд цахилгаанаар ажиллаж явцаараа ямар ч нарийн цагаас дутахгүй. Би цагийнхаа нүүрийг итали цаг шиг хорин дөрөв хуваасан юм. Учир нь миний хувьд бол нар сар өдөр шөнө гэж байдаггүй харин би өөрөө далайн хөлгүй гүнд авч ордог тэр хиймэл гэрэл над бий. Одоо хар л даа, өглөөний арван цаг болж байна гэлээ.

-Яг тийм.

-Бас энэ нэг багаж бол цахилгааныг өөрөөр ашигласны нэг баталгаа.

Таны нүдий өмнө өглөөтэй байгаа тоотой энэ нэг дэвсгэр бол “Наутилус”-ын хурдыг заадаг юм. Лаг хэмээх хол ойр хурд хэмжих багажийн сэнсийг энэ дэвсгэртэй холбосон утсаар дамжуулж үүний зүү миний онгоц хичнээн хурдтай явааг над хэлдэг юм. За харж байна уу, энэн минутанд бид жигдэрсэн хурдтай, цагт арван таван милль явж байна.

-Тун гайхалтай!Капитан та байгалийн энэ нэгэн хүчийг ашиглаж таны

онгоц уурын хүчийг цахилгаанаар сольсон нь тун их хожоотой болж таныг нэн их зөв юм хийснийг тань би одоо харж байна гэж би өгүүллээ.

-Бид онгоцоо үзэж бас л дуусаагүй шүү, профессор гуай! Хэмээн

капитан сандлаас босох зуураа өгүүлээд : Хэрэв та ядраагүй бол онгоцны хитэг рүү очъё л доо гэлээ.

Үнэндээ ч би усан доогуур явагч онгоцны хошууны бүх хэсэгтэй танилцсан билээ. Онгоцны тэн голоосхоншоорын мөргүүл хүртэл байх зүйлийг дараалан тоочвол : Уртаашаа таван метр тасалгаатай гуанзан, номын сангаас ус үл нэвтрэх ханаар тусгаарлагджээ. Мөн уртаашаа таван метр тасалгаатай номын сан, арван метр том үзэсгэлэн, капитаны өрөөнөөс ус үл нэвтрэх хоёр дахь ханаар тусгаарлагджээ. Мөн капитаны уртаашаа таван метр өрөө, миний хоёр метр хагас өрөө хамгийн сүүлд жинхэнэ форштевен хүртэл үргэлжилсэн уртаашаа долоон метр хагас хийн багтаамж сав тус тус байлаа.

Ерөнхийдөө онгоцны энэ хэсгийн урт нь гучин таван метр ажээ. Ус үл нэвтрэх ханануудын бин битүү хаагддаг хаалгуудаар хангагдсан нь онгоцны ямар нэгэн хэсэгт ус орж эхэлбэл “Наутилус”-ыг живэх аюулаас хамгаалах ёстой байлаа.

Би капитан Немог дагалдан гудам өрөөгөөр явсаар онгоцны тэг дунд хүрлээ. Тэнд ус үл нэвтрэх халхавч хоёр хананы хооронд нарийхан худаг байх бөгөөд хананд нь эргэдэж бэхэлсэн төмөр шат тааз өөд одсон байв. Энэхүү худаг чухам ямар хэрэгтэй болохыг би капитанаас асуувал :

-Дээшээ завинд хүрдэг юм гэлээ.

-Юу? та бас завьтай гэж үү? хэмээн гайхаж хоцорсон би магадлан

асуухад :

-Тэгэлгүй яахав. Хөнгөн болж ирээд живдэггүй сайхан завь бий. Загас

барихад хэрэглэдэг юм.

-Тэгвэл завиа усан дээр тавихын тул таны онгоц хөвж гарах ёстой биз?

-Яасан ч үгүй. Миний завь “Наутилус”-ын их биенд байдаг тусгай хөнөгт далд байдаг юм. Тэр өөртөө бин битүү хаагддаг ус үл нэвтрэх тусгайбөмбөгөр хавхагтайгаас гадна өөрийнхөө хөнөгт боолтоор бэхлэгддэг юм. Энэ шат “Наутилус”-ын дээд тавцанд байдаг жижиг таганд хүргэдэг бол тэр завины ёроолд мөн тагтай жижиг нүх хоорондоо харьцдаг учир би түүгээр дамжиж завиндааорохо миний хойноос “Наутилус”-ын нүхний тагийг хааж би өөрөө завины ёроолын тагийг хаадаг юм. Тэгээд би завиныхаа бэхэлгээ эргийг мулталмагцминий завь дээшээ хар хурдаараа ойж далан дээр гардаг даа. Дараа нь би завиныхаа хураадаг тагий нь эвхэж аваад шураг босгож далбаа тавих буюу сэлүүр барихгүй юу.

-Тэгээд та яаж онгоцондоо эргэж ирдэг юм бэ?

-Би буцаж ирдэггүй. “Наутилус” миний хойноос ирдэг.

-Таны тушаалаар уу?

-Тиймээ миний тушаалаар, би онгоцтойгоо цахилгаан утсаар

холбоотой явдаг, би онгоцондоо буцах гэвэл цахилгаан утас цохичихдог юм.

-Нээрэн үүнээс хялбар юм гэж юу байхав гэж энэ бүх гайхамшигт

мангуурчихсан би дуу алдав.

Бид цаашаа онгоцны тавцан дээр гарах шатны орчинг өнгөрөөд өглөөнийхөө амтат зуушаа хоёр завжиндаа бувайтал чихэж байсан Нед Ленд, Консель хоёрын хоёр метр уртөрөөний дэргэдүүр гарлаа. Тэдний өрөөний зэргэлдээ гурван метр урт гал зуухны өрөө байлаа. Мөн тэнд хүнс агуулах нилээд зайтай тасалгаа байв.

Гал зуух нь цахилгаанаар ажилладаг ажээ. Цаган алтан хавтганд цахилгаан утас гагнан залгаж цав цайтал улайтгаад л зууханд шарах, чанах, жигнэх, халуун хүйтнийг тааруулдаг байв. Нэрлэгний цахилгаан аппарат далайн усыг нэрж цэвэр сайхан усаар хөлөг онгоцыг хичнээн л бол хичнээн хангадаг ажээ.

Гал зуухны дэргэд халуун устай байлаа.

Түүнээс цааш онгоцны баг суудаг таван метр урт өрөө үргэлжилнэ. Түүний хаалга түгжээтэй байсан тул би тавилгаар нь “Наутилус”-ыг үйлчлэгч хүмүүсийн тоог мэднэ гэж найдаж байсан боловч мэдэж чадсангүй.

Энд багийнхан суудаг өрөөг машины тасгаас тусгаарласан ус орохгүй дөрөв дэх хана байв. Тэрхүү халхавч хананд буй хаалгаар цааш ормогц бид “Наутилус”-ыг хөдөлгөгч машинуудыг тэргүүн зэргийн инженер капитан Немогийн гараар суурилуулсан их танхимд оров.

Цэлийтэл гэрэлтүүлсэн энэхүү их тасалгаа уртаашаа хориос доошгүй метр байв. Тэр тасалгаа хоёр хэсэгт хуваагдаж нэгд нь цахилгаан энерги гаргагч тэжээл, нөгөөд нь онгоцны сэлүүр сэнсийг эргүүлэгч машин тавьжээ.

Энэ тасалгаанд ханхалжагсан нэгэн хачин үнэр над гайхагдсан бүлгээ.

Капитан Немо ч миний эвгүйрхсэн байдлыг ажжээ.

Энэ бол натийг гарган авахад ялгарагч хийн үнэр. Гэвч энэ ердөө л нэг эвгүй үнэр шүү дээ. Тэгээд ч бид өглөө бүр бүх онгоцондоо сайтар салхи оруулдаг юм гэж тэр ярилаа.

Би “Наутилус”-ын машинуудыг тун их сонирхон үзлээ.

Би Румкорфын тэжээлийг бус бунзейний тэжээлийг ашиглаж буйг та харж байгаа биз дээ хэмээн капитан Немо Румкорфын тэжээл над хэрэгтэй хүч өгч чадахгүй байхсан билүү. Бунзейний батарей ч надад цөөн л дөө. Гэвч тус бүрдээ их хүчтэй юм шүү. Батарейгээс гарч байгаа цахилгаан гүйдэл энэ танхимын нөгөөталд буй аварга цахилгаан моторуудад нөлөөлж тэр моторууд дандаадамжлагын төвөгтэй системээр сэлүүр сэнсийн голд эргэлдэх хөдөлгөөн олгодог юм. Тэр голын бүдүүн нь жаран сантиметр урт нь долоон метр хагас. Гол энэхүү нүсэр байдлыг харгалзахгүйгээр секундэд зуун хоёр эргэдэг юм.

Тэгвэл таны хурд …хэмээн би хэлэх гэтэл :

Цагт тавин миль хүрдэг юм гэлээ.

Энд ямар нэгэн онцгой нууц байсан боловч би түүнийг тайлбарлаж аль гэж хэлж зүрхэлсэнгүй. Яахаараа цахилгаан ийм асар их энерги өгччадах вэ? Энэхүү урьд өмнө сонсогдоогүй бараг хэмжээ хязгааргүй их хүч чадлын эх булаг нь хаана байна? энэ өндөр хүчдэл буй болгодог шинэ хэлбэрийн ороомогтоо буюу эсхүл дамжлага системд нь энэхүү нууц байна уу? Үүнийг би мэдэж чадсангүй.

Капитан Немо таны үр бүтээлт ажлын өмнө би сөгдөж, чухам үүнд та яаж хүрсэн болохыг тань ойлгохыг ч оролдохоо больё хэмээн би хэлээд “Наутилус”, “Авраам Линкольн”-ыг тойрон явж байхыг би нүдээрээүзсэн болохоор ямар их гайхамшигтай хурдалж чадахыг нь ч мэднэ. Гэвч ердөө ганцхан хурдан яваад ч газар авахгүй шүү дээ. тэхээрээ чухам хаашаа явж байгаагаа харах хэрэгтэй биз. Түүнчлэн онгоцоо дээш доош, баруун зүүн тийш нь залах хэрэгтэй. Энэ бүхнийг та далайн гүнд хэд хэдэн зуун атмосферын их даралтанд яаж үйлддэг вэ? Бас далай дээр яаж хөвж гардаг вэ? Ингээд хамгийн эцэст нь өөрийн сонгосон давхаргад та ямар аргаар шулуун шугамын хөдөлгөөнийг баримталдаг вэ? Танд би өдий олон асуулт тавьсан минь эвгүй юм болсон биш биз гэж асуулаа.

-Юуны эвгүй байхав профессор минв хэмээн тэр хсэг зуур эргэлзэн

байснаа :

Та энэхүү усан доорххөлөгнөөс хэзээ ч зайлж одохгүй шүү дээ. хоёулаа миний өрөөнд оръё. Тэнд л та “Наутилус”-ын тухай юу л мэдэхийг хүссэнээ мэдэх болно.

ХЭДЭН ТОО БАРИМТ

Хэдхэн минутын дараа бид үзэсгэлэнгийн өргөөний сандал дээр амандаа янжуур зуучихсан сууцгааж билээ.

Капитан Немо над нэгэн зураг өгсөн нь “Наутилус”-ыг уртааш нь ба хөндлөөш нь зүсэж үзүүлсэн байлаа. Дараа нь тэр тайлбарлаж эхэллээ.

- Энэ дээ ноён Аронакс одоо таны морилж яваа хөлгийн зураг. Энэ хөлөг бол хоёр тийшээ шувтан янзаараа янжууртай адилхан цилиндр хэлбэрийн онгоц байгаа юм. Жич, янжуур хэлбэрийн хийций чинь Лондонд энэ талын хөлөг үйлдвэрлэгээний шилдэг маягийн хийц гэж үздэг юм шүү. Энэхүү цилиндрийн урт нь нэг үзүүрээсээ нөгөө үзүүрээ хүртэл далан метр, бүдүүн нь тэн голдоо хамгийн их газраа найман метр. Би хурд ихтэй хөлөг онгоц хийхэд нэгийг аравтай харьцуулахын жишээтэй, өргөний нь хийхэд урттай нь харьцуулдаг ердийн заншлыг баримтлаагүй боловч энэхүү өгөгдсөн харьцаанд ч магнай талын эсэргүүцэл тиймих биш гэхээс гадна хөлөг онгоц өөрийн эзэлхүүний хэмжээгээр түрж гаргаж буй ус явцанд саад болдоггүй юм. Тэгвэл энэхүү түрэгдсэн усны хэмжээ “Наутилус”-ын гадаргууны талбай багтаамж хоёрыг бодоход дөхөм болно биз. Тэгвэл түүний гадаргуу мянга арван нэгэн метр шоо дөрвөлжин зай эзэлдэг юм. Тэхээрээ усны тэр гүнд живж орсон цагтаа мянга таван зуун метр шоо дөрвөлжин ус буюу нэг тонн ус түрж гаргадаг юм.

Усан доогуур явахад зарцуулагдсан энэхүү хөлгийн төлөвлөгөөг би хийхдээ түүнийг усанд оруулж тавихад түүний багтаамжийн аравны есөн хувь нь далайд далд орж, аравнынэг хувь нь ил гарч байх зорилго урдаа тавьсан. Иймэрхүү нөхцөлд хөлөг онгоц өөрийнхөө багтаамжийн аравны есөн хувийг буву мянга гурван зуун тавин метр шоо дөрвөлжин ус түрж гаргаад мөн төдийчинээ тонн жинтэй болох ёстой байсаан. Тийм болохоорби энэ жингээс хэтрүүлж хүндрүүлэхийн хэрггүй байв. “Наутилус” гадуур ба дотуур гэж хоёр давхар торхтой нь хоорондоо доогуураа залгагдсан дармал “т” үсгийн хэлбэртэй хөндлөн огтлол бүхий төмөр хөндлөөр холбогдсон тул түүний улмаас ер бусын бөх чанарыг олсон юм. Үнэндээ ч”Наутилус” иймэрхүү давхар торхтой хийгдсэн нь нэн их бэхжиж цул цутгамал байхаас ч дутсангүй. Түүний өвч хуяг үл хотойхоос гаднахийсэн материал нэг төрөл бэхэлгээбат учраас далайн ямар ч шуурганд зад үсэрнэ гэж айх явдалгүй. Энэхүү давхар торхыг нимгэн төмрөөр хийсэн юм. Дотоод торхны зузаан нь таван сантиметр орчим гурван зуун ерэн тонн хүнд юм. Түүнчлэн өндрөөшөө тавь, өргөөшөө хорин таван сантиметр гадаад торх килийн хамт жаран тонн, машинууд, бусад тоноглол дотоод халхавч хана тавилга, тулгуур энэ бүхэн бүгд есөн зууг тонн ингээд дотоод торхны гурван зуун ерэн тоннтой хамт нийт бидэнд хэрэгтэй мянга гурван зуун тавин тонн болдог юм. Та ойлгов уу?

-Ойлголоо.

-За тэгвэл “Наутилус” далайн усны гадаргуу дээр хөвж байхдаа аравны нэг хувь нь ил гарч байдаг гэсэн биз. Тэгвэл энэ хөлгөн дээр тэрхүү аравны нэг хувьтай тэнцүү багтаамж сав байгаад түүнийг усаар дүүргэвэл мянга таван зуун метр шоо дөрвөлжин эзэлхүүнийг буюу эсхүл ямар ялгаа байх вэ, мянга таван зуун тонн ус түрж гаргадаг “Наутилус” онгоц маань усанд бүхлээрээ живж, орчих ёстой болох нь ээ. за тэгвэл яг энэ чинь л хэрэг дээрээ биелж байгаа юм аа. Тэгвэл “Наутилус” дээр түүний доод хэсэгт тусгай багтаамж сав бий. Ганцхан кран эргүүлчихлээр л тэр сав усаар дүүрч “Наутилус” далайн уснаа далд живж ордог юм.

-Аргагүй л агуу байна, капитан минь. гэлээ ч гэсэн минийхээр бол яг

энд л хамгийн гол саад учирч байгаа мю биш үү.

-”Наутилус” нэг ч сантиметр цухуйхгүй гээд усанд живж орохыг би ойлголоо. Гэтэл гүнзгийрэх тутам таны хөлөгт хэтэрхий их даралт учирдаггүй гэж үү? Энэхүү даралт таны онгоцыг доороос нь дээш нь усны гучин хоёр фут давхарга тус бүрд барагцаалбал нэг сантиметр атмосфертэй тэнцэх хүчээр буюу өөрөөр хэлбэл нэг сантиметр шоо дөрвөлжин хавтгай дээр энг килограммын хүчээр түлхдэггүй гэж үү.

-Тун зүйтэй эрхэм профессор хэмээн капитан Немо хэлээд

статистикийг динамиктэй хутгаж болохгүй, тэгвэл үүний улмаас ноцтой алдаа гарах болно. далайн их гүнзгийд хүрэхийн тул их хүч гаргахын хэрэг ер байхгүй. Тэгвэл та миний яриаг анхааралтай бодож чагна л даа? гэлээ.

-Таны ярьж байгааг би хичээнгүйлэн сонсож байна.

-”Наутилус”-ыг далайн гүнд живүүлэхэд тэрний жинг хэд хичнээн

хэмжээгээр ихэсгэх хэрэгтэй вэ гэдгийг олохын тул би далайн янз бүрийн гүнд дээрх давхаргуудын хүндийн жин, даралтын доор далайн ус, эзэлхүүнээ хэд хичнээн багасгадгийг бодож гаргах хэрэгтэй болсон.

-Тэр мэдээжийн хэрэг.

-Гэвч ус нягтардаг чадвартайг нягтрахдаа маш бага хэмжээгээр

нягтарч эзэлхүүнээ багасгадгийг үгүйсгэж болохгүй ээ. Үнэндээ ч хамгийн сүүлийн мэдээгээр авч үзвэл далайн ус гучин футын гүнд даралтын хэмжээ нэг атмоёферээр өсөхөд өрвөн саяны дөрвөн зуун гучин зургаан хувиар нягтардаг байна. тэгвэл мянган метрийн гүнд живж ороход мянган метр өнөдр усан баганын даралтаас буюу зуун атмосферийн даралтаас далайн усны эзэлхүүн хэд хичнээн багасах нь вэ гэдгийг авч үзэх хэрэгтэй. Тэгвэл тэрхүү эзэлхүүний багасалт нь тэг бүхэл зуун мянганы дөрвөн зуун гучин зургаа болно. Үүний улмаас хөлөг онгоцны жин мянга таван зуун тонн байхаас таван зуун зургаан бүхэл зууны тавин дөрвөн тонн болж өсөх ёстой. Үүнээс авч үзвэл шаардагдах жингийн өсөлт зөвхөн зургаан бүхэл зууны тавин дөрвөн тонн болжээ.

-Ердөөн үү?

-Ердөө л тэр эрхэм Аронакс, үүнийг шалгахад ч хялбархан. Түүний

зэрэгцээ надад зуун тоннын багтаамж савууд байдаг юм. Түүний ачаар их хэмжээний гүнд орж чаддаг юм. Усан дээр хөвж гарахын тул би энэхүү нэгдэл багтаамжуудыг л хоосолчихвол гүйцэх нь тэр. Хэрэв “Наутилус” өөрийн эзэлхүүний аравны нэгэн хувийг усан дээр ил гарган өх хэрэгтэй бол би бүх л усны багтаамж савыг хоослох хэрэгтэй болно.

Эдгээр тоо баримтууд дээр тулгуурласан энэхүү ярианы эсрэг маргах ямар ч тал надад алга байна.

Капитан таны эдгээр тоо баримтыг би хүлээн авах байнам. Нээрээ ч тэдний эргэлзээгүй зөв болох нь өдөр бүр хэрэг дээрээ нотлогдож байгаа юм чинь маргах гэхэд инээдтэй хэрэг болох буйзаа. Гэлээ ч гэсэн надад бас нэг эргэлзэх тал байна гэж би хэлбэл :

-Ямар гэж асуулаа.

-Та мянган метрийн гүнд ороход “Наутилус”-ын их бие зуун

атмосферийн даралтыг үздэг биз. Тиймээ, хэрэв та иймэрхүү гүнзгийд багтаамж саваа суллаж онгоцоо хөнгөтгөөд дээшээ хөвж гарахыг бодвол багтаамж савнуудаас уё юүлэх шахуургаар энг сантиметр шоо дөрвөлжин хавтгай тус бүр дээр зуун килограмм нэмэгдэл эсэргүүцлийг давж гэмээ нь саваа суллах хэрэгтэй боло бий. Тэгвэл энэ чинь шахуургаас их чадлыг …

-Тэр их чадлыг зөвхөн л цахилгаан өгч чадна хэмээн капитан Немо

миний үгийг таслан хэллээ.

Миний машины чадал бараг хязгаргүй гэдгийг давтаж хэлве, эрхэм профессор. “Наутилус”-ын шахуургууд ер бус чадалтай “Авраам Линкольн”-ны тавцан дээр түүний шахсан усан оргил хүрхрээ мэт нэвсийн бууж байсныг та мэдэх л ёстой. Жич, би цахилгаан тэжээлээ хэт ажиллуулахгүйн тул мянга таван зуугаас хоёр мянган метр хүртэл гүнзгийд живэх үедээ хийннэмэгдэл багажууд хэрэглэдэг. Хэрвээ миний толгойд далайн хамгийн гүн хэсэгт түүний гадаргуугаас наймаас арван мянган метрт жуулчлах дон шүгэлбэл би дээрхээс арай өөр боловч мөн л адил найдвартай өөр арга хэрэглэдэг юм.

-Ямар арга байх билээ, капитан?

-Түүнийг танд сайн ойлгуулахын тул би эхлээд “Наутилус”-ыг хэрхэн жолооддог тухай ярьж өх хэрэгтэй.

- Би дуулах юмсан гэж хорхой хүрээд байна.

-Энэхүү хөлгийг баруун буюу эсхүл зүүн тийш нь өөрөөр хэлбэл хэвтээ

хавтгайд эргүүлэхийн тул би хитгэн доор бэхлэгдсэн ердийн залуур хэрэглэдэг юм. Энэ залуурыг тусгай жолоо ба жолоо татуургаар хөдөлгөдөг. Түүнчлэн бас “Наутилус”-ыг босоо хавтгайд дээрээс нь доош доороос нь дээш нь залж болох ба үүнийг ол шугам дээр хөлөгний хоёр бөөрөнд сул бэхэлсэн хоёр хавтгайн тусламжтай гүйцэтгэнэ. Энэ хоёр хавтгай хөлгийн өрцтэй зэрэгцээ шугаманд байгаа цагт “Наутилус” түвшин шугамаар хөдөлнө. Хэрэв тэдгээрийг хазайлгавал сэнсний эргэлтэнд хөөгдөж буй “Наутилус” хазайлтын өнцгөөс шалтгаалж диагнолоор эсхүл өгсөнө, эсхүл уруудана. Тэхдээ энэхүү диагнолийн урт хичнээн байх нь миний эрх. Хэрэв би эгц өөдөө гаръя гэвэл сэнснийхээ эргэлтийг зогсооход усны доороос түлхэх түлхэлт “Наутилус”-ыг босоошугамаар устөрөгчөөр цэнэглэсэн бөмбөг шиг хөөж гаргадаг юм.

-Догь хэрэгээ, капитан хэмээн би дуун алдаж орхиод усан доор яваа

“Наутилус”-ыг сохроор жолооддог байх нь ээ? гэж асуулаа.

-Ердөө ч тийм биш. “Наутилус”-ын урд хэсэгт байгаа бөмбөгөрт жолоо

байдаг юм. Тэр бөмбөгөрийн гэггвч хавтгай зузаан шил байдаг.

-Шил тэгээд ийм их даралтыг даана гэж үү?

-Даана аа. Унагахад буюу доргихдоо үйрчихмээр мөртөө болор гэдэг

чинь нэн их бөх чанартай байдаг. 1864 онд умарт далайд цахилгаанаар гэрэлтүүлэн загас барих ажил зохиож байх үед долоон миллиметр зузаан хавтгай болор арван зургаан атмосфер даралт дааж байсан юм шүү. Тэгвэл миний хэрэглэж буй шил голдоо хорин нэгэн сантиметр буюу миний саын ярьсан хавтгай болроос гуч дахин зузаан юмдаг.

-Би ойлголоо. Гэвч замаа харахын тул нүдгүй харанхуйг чинь

гэрэлтүүлэх хэрэгтэй бол би бодохдоо яаж энэхүү гүнзгий харанхуй дтор чинь… гэхэд капитан миний үгийг тасалж

-Залуурын бөмбөлбгний ард нэн их гайхалтай цахилгаан дэн бий

хэмээн хэлээд түүний цацраг урагшаа хагас миль газар ус нэвт гийгүүлдэг юм.

-Гайхалтай юм капитан минв, тун гайхалтай байна. эрэдмтдийг тэгж их

төөрөгдүүлсэн, тэрхүү гайхал нарвалын цацаргасан гэрэл цахилган наран чухам ямар учиртай нь одоо л надад ойлгогдлоо. Гэвч дэлхий дахиныг тэгж их шуугиулсан “Наутилус”, “Шотланд” хоёрын мөргөлдөөн ердийннэг тохиолдол уу, үүнийг мэдэхийг хүсвэл болохсон болов уу?

-Ёстой санамсаргүй тохиолдол болсон юм шүү, профессор гуай!

Мөргөлдөхөөс өмнө би хоёр метрийн гүнд явсан юм, гэвч ямар ч гай болоогүй би тэр даруйхан харсан л даа.

Тийм ээ тийм ямар ч гай болоогүй. “Шотланд” онгоц ч зогсоолдоо мэнд хүрсэн л дээ. тэгвэл “Авраам Линкольн” –той дайралдсаныг тань юуг эж тайлбарлах вэ?

-Эрхэм профессор, тэр бол америкийн далайн эрэлхэг цэргийн шилдэг хөлөг гэдгийг би аргагүй хүлээх боловч над руу довтолсон шүү дээ. Тиймээс би биеэ хамгаалах хэрэгтэй байсан. Үүний дашрамд хэлэхэд би зөвхөн л түүний над руу дайрах бололцоог нь үгүйсгэснээр л хязгаарласан шүү дээ.Тэхээр тэр хамгийн ойролцоо буй зогсоолд хүрч гэмтлээ засварлахад төдий л их бэрхтэй биш ээ.

-Ай капитан “Наутилус” гэдэг үнэхээр гайхамшиг хөлөг санж хэмээн

миний бахархал:

-Тиймээ профессор гэж тэр мэдэгдэхүйц сэтгэл хөдөлсөн

байдалтайгаар хэлээд :

-Би түүндээ төрсөн үр шигээ хайртай, хэрэв далай дээгүүр хөвдөг

хөлөг онгоцонд мянга мянган аюул заналхийлж ямар нэгэн санамсаргүй гэнэтийн тохиолдол гай болдог юм бол энд, далайнэнэхүү гүнд хүн юунаас ч айх юм алга. Далайн ус бяц дарчихна гэж айх юм алга, тэгвэл энэ хөлгийн их бие төмрөөс ч бөх, үүнд далайн сэгсрэлтээс болж суларчих, ганхчих, төхөөрөмж алга, салхи хуу татаад явчих далбаа алга, тэсэрчинэ гэж айх уурын тогоо алга, онгоцон дээр модон хэсэг байхгүй тул түймэр гарахгүй, түүнчлэн далайн гүнд ганцаар тэнүүчлэх учраас мөргөлдөхийн аюул байхгүй энх амгалан налайж байдаг тул далайн шуурга ч аюултай бус. Тэхээр аргагүй л гойд хөлөг байгаа биз дээ, профессор гуай! Хэрвээл хөлөг онгоц сэдэвлэгч хүн уул онгоцыг хийгч хүнээс өөрийнхөө бүтээлд хол илүү итгэдэг гэдэг үнэн бол түүнчлэн тэрхүү хөлгөндөө мөн илүү итгэдэг болби энэхүү хөлгийг сэдэвлэгч нь ч, хийгч нь ч жолоодогч нь ч болох учраас онгоцондоо “Наутилус”-даа хичнээн хайртай хичнээн гүн итгэдэг болох нь танд аяндаа ойлгогдох буйзаа гэж ярилаа.

Энэ бүхнийг капитан Немо сэтгэл их лхөдөлсөн байртай ярьж байв.

Түүний нүдэнд бадарч байсан гал, түүний биеийн эрс хөдөлгөөн түүнийгшал өөр болгожээ. Тэгээд ч би тэсч чадсангүй. Түүнд :

-Тэхээрээ та инженерийн мэргэжил олсон хүн юмаа? гэсэн арай

эвгүйдүүхэн болов уу гэмээр нэг асуулт тавьчихад :

-Тиймээ. Би хуурай газрын оршин суугч байхдаа Лондон, Париж, Нью

Йоркт суралцаж байсан гэж хариулав.

-Тэгвэл та энэ усан доогуур явдаг гайхамшиг хөлөг онгоц барих ажлыг

яаж нууц байлгасан юм бэ?

-Түүний хэсэг тус бүр нь эрхэм профессор бөмбөрцгийн янз бүрийн

өнцөг буланд, тэхдээ хуурамч зохиол үүрэг зорилготой хийгдсэн юм. “Наутилус”-ын килийг Францад Крезогийн заводод, сэлүүр голыг Лондонгийн Бэн ба К-гийн үйлдвэрт, сэнсий нь Глазгод Сеотын заводод, багтаамж савуудыг Парижид, Кайл ба К-гийнд, хөдөлгүүрийг Германы Круппын заводод, мөргүүлийг Шв?йцэд Мотаны фабрикт, шалган хэмжих багажуудыг Нью-Йоркт ах дүү Гарт нарын үйлдвэрт гэх мэтчилэн хийлгэсэн юм даа. Эдгээрийг үйлдвэрлэгчид өөр нэрээр нэрлэсэн миний зургуудыг авч хийсэн.

-Гэлээ ч гэсэн хэсэг хэсгээр нь хийлгэх ч бага хэрэг шүү дээ. тэдгээрий чинь нийлүүэх угсрах хэрэгтэй биз гэж би хэлэв.

-Би далайн дунд орхигдсон нэгэн зэлүүд арал дээр өөртөө хөлөг

онгоцны үйлдвэр босгосон юм. Тэнд миний сургасан ажилчид, үнэнч нөхөд, миний хяналтын доор “Наутилус”-ыг угсарсан юм. Хөлөг онгоцны угсралт дууссаны дараа арал дээр байсан бидний мөрийг түймэр аваачсан юм. Миний хүч хүрдэгсэн бол арлы нь ч тэр чигээр нь дэлбэлчих байсан.

-Ердийн төмрөөр хийсэн хөлөг онгоцны тонн тус бүр мянга нэг зуун

хорин таван франкийн үнэтэй. Тэгвэл миний “Наутилус” мянга таван зуун тонн жинтэй. Үүнээс үзвэл хэрэв л үүний бүх дотоод тавилга төхөөрөмжийн үнийг оролцуулбал хоёр сая франкаас доошгүй болохоос гадна энд хадгалагдаж байгаа урлагийн үнэт бүтээлүүд, цуглуулгуудыг бодож үзвэл дөрөв таван саяас наашгүй дээ.

-Танд хамгийн сүүлчийн ганц асуулт тавьж болох уу?

-Тэг л дээ профессор

-Та их баян хүн үү?

-Би хэмжээгүй баян, францын арван миллиардын улсын өрийг хоосрол

зүдрэлгүй төлчих чадал байна.

Би тэр этгээд хачин хүнийг нүд салгалгүй ширтэж билээ.

Тэр миний итгэмжлэлээр элэг барьж байв уу? Аль яах вэ?

-Гэвч энэ бүхнийг ирээдүй л харуулах болно доо.

“ХАР МӨРӨН”

Дэлхийн бөмбөрцгийн гурван зуун жаран нэгэн сая хавтгай дөрвөлжин метр талбайг ус эзэлнэ. Энэ их усны нийт эзэлхүүн нь нэг мянга гурван зуун далан сая шоо дөрвөлжин метртэй тэнцэнэ. Үүнээс үзвэл дэлхийн бөмбөрцөг дээр байгаа усны хүндийн жин мянга гурван зуун далан квинтиллион тонн хүрдэг байна.

Энэ тоог ойлгох гэвэл нэгжтэй нэг миллиард хэрхэн харьцдагчлан миллиардтай нэг квитиллион мөн адил харьцдаг гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл нэг миллиардад хичнээн нэгж байдагчлан нэг квитиллионд төчнөөн миллиард байдаг.

Газар дэлхийн идэр залуу үед гал халуун галав юүлж усан галав залгажээ. Тэнгис далай эхлээд бөмбөрцгийг буйгаар нь хучиж байгаад Силурийн үед уул үүсэх хөдөлгөөн эхэлж бага багаар далай татарсаар тэнгис далайгаар уулсын орой шовойн гарч арал хойгууд нэг ил гаран зарим үе далд орон, сүүлдээ бүхлээрээ тив болон бэхжээд одоогийн бидний харж байгаа хуурай газрын хэлбэрийг олжээ. Ингээд хуурай газар далайгаас зуун дөчин сая зургаан зуун мянга долоон хавтгай дөрвөлжин метр газар булаан авчээ.

Тивүүдийн хэлбэр дэлхийн бөмбөрцгийг таван том хэсэгт хуваах боломжийг өгдөг. Үүнд :

Умарт мөсөн далай

Өмнөт мөсөн далай

Энэтхэгийн гадаад далай

Атлантын гадаад далай

Номхон дөлгөөн гадаад далай эдгээр болно. Номхон дөлгөөн гадаад далай умраас өмнө зүгт туйлын хоёр бүслүүр өрнөөс дорно зүгт Ази, Америк хоёр тивийн хооронд бөмбөрцгийн зуун дөчин таван хуваарийг тууш эзлэн оршино. Энэ бол бүх далайнуудын дундаас хамгийн дөлгөөн тогтуухан өргөн урсгалтай таталт түлхэлт багатай, бороо хур ихтэй тэнгис билээ.

Миний ер бусын жуулчлалаа эхэлсэн тэнгис иймэрхүүсэн билээ.

-Хэрэв та хүсэхсэн бол эрхэм профессор хэмээн капитан Немо надад

хэлээд манай шинэ жуулчлалын эхлэх цэгийг одоо бидний байгаа орчин яг олчихъё. Одоо арван хоёрт арван таван минут дутуу байна. Би “Наутилус”-д дээш гарах тушаал өгөөдөхье гэж хэллээ.

Үүнийг хэлэхийн хамт капитан цахилгаан хонхны товрууг гурван удаа дарлаа. Усны шахуургууд багтаамж савуудаас ус юүлэн эхэлж, тэдгээр савын даралтыг хэмжих багажийн зүү даралт улам бүр багасаж буйг заан дээшил дээшилсээр тэг дээр очмогцоо яг зогсов.

-Бид хөвж гар­­аа гэж капитан Немл хэлэхэд би гол шат руу одож,

төмөр гишгүүрээр нь дамжсаар таг бүхий онгорхойгоор дээш гарч ирвэл “Наутилус”-ын тавцан дээр гарсан байлаа.

“Наутилус”-ын тавцан уснаас наян сантиметрээс илүүгүй цухуйжээ. Түүний ээрүүл хэлбэрийн их бие яах аргагүй янжуур маягтай ажээ. Түүний төмөр өвч хуурай газрын мөлхөгч аварга амьтны арьс мэт болохыг би ажиглалаа. Одоо л надад яагаад бусад онгоц “Наутилус”-ыг амьтан гэж ойлгож эндүүрч байсан нь ойлгогдов.

“Наутилус”-ын их биед хагас далдлагдсан хөнгөн завь хөлгийн тавцангийн дунд хэр их бус овгор үүсгэсэн ажээ. Түүний хоншоор ба хитгэ хоёрт зузаан болроор шиллэсэн гэгээвч бүхий налуу бүхээг нижгээд байв.

Урд талын бүхээгт жолооч байрлах бөгөөд ар талынхад нь замаа гэрэлтүүлэгч нүд гялбам хурц цацралтай цахилгаан дэн байх ажээ.

Далай амгалан, тэнгэр цэлмэг байхын зэрэгцээ тэгисийн хавтгайрсан долгион дунд хөлөг онгоц үл мэдэг халбилзан, дорно зүгийн зөөлөн салхи усны өнгийг бэржилзүүлэн байлаа. Юунд ч үл бүдгэрэх тод ялгаран харагдагч далайн түвшний зурвас шугам ажиглалт хийх дүүрэн бололцоог хангаж өглөө.

Далайд арал, хад, энэ тэр юм юу ч харагдахгүн зэрэгцээ “Авраам Линкольн” ч үзэгдэхгүй ажээ.

Биднийг эрэг хашлагагүй агуу сүрлэг зэлүүд цөл бүсэлсэн байв.

Капитан Немо жин үд болохыг хүлээж байгаад секстант хэмээх багаж нүдэндээ аван дурандсаар нарны хөөрөлтийн өндрийг тодорхойлсон нь түүнд энэхүү орчны өргөргийг бодож гаргахад хэрэгтэй ажээ.

- Үд болжээ. Профессор та доошоо бууж орохгүй юу? гэж хэллээ.

Би Японы эрэг газар ойртсон болохын баталгаа, шаравтар өнгө орсон далайн ус руу сүүлчийнхээ удаа хараад капитаны араас дагалдан үзэсгэлэнт танхимд орж очлоо.

Капитан Немо тэнд нарийн цагийн тусламжаар тэрхүү орчны уртрагийг бодож олоод, дүнгий нь урьд өмнийн өнцөг хэмжилтийн ажиглалттай тулган шалгаж “Наутилус”-ын байгаа цэгийг зураг дээр тэмдэглэв.

-Эрхэм Аронакс бид одоо уртрагийн 1370 15’-талд байна гэж тэр хэлэхэд би,

-Ямар уртрагаас тоолоод тэр билээ? хэмээн түүний хариултаар нь чухам ямар үндэсний хүн болохы нь мэдэх горьдлоготой асуучихлаа.

-Надад Париж, Гринвич, Вашингтон аль алины нь цагаар тавьсан янз янзын нарийн цаг бий. Гэвч би таны энд морилон байгаад зориулан өнөөдөртөө Парижийн уртрагийг ашиглалаа гэж хариулав.

Энэ хариултаас би юу ч олж авсангүй. Би баярласны тэмдэг болгож зөвхөн л мэхийн ёслов.

-Бид Парижийн меридианаас өрнөт уртрагийн 1370 15’ умарт өргөргийн 300 7’-нд явж байна. Өөрөөр хэлбэл бид Японы эргээс гурван зуун миль зайтай байна. Ингэхлээр чинь өнөөдөр, арван нэгдүгээр сарын найман, одоо яг үд дунд усан доогуур дэлхий тойрох эрдэм шинжилгээний жуулчлалаа эхэллээ. За тэгээд эрхэм профессор, одоо танд би ажиллахад тань саад хийхийг больё. Би дорнот умарт дорнот зүгт чиглэл авч тавин метрийн гүнд живж орох тушаал өгсөн. Газрын энэ том зураг дээр өдөр тутмын аялсан зам тэмдэглэгдэж байх болно. Үзэсгэлэнгийн танхим таны таалалд бүрмөсөн үлдлээ гэж капитан немо хэлээд мэхийн ёсолсны дараа гарч одов.

Үзэсгэлэнгийн танхимд би өөрийн бодолд “Наутилус”-ын капитан байсхийгээд л орж ирэх ажээ.

Өөртөө эх орон байхгүй гэж бардам загнаж байгаа энэ хүний үндсэн угсааг мэдэх цаг надад байдаг болов у? Юунаас болж, хэнээс болж энэ хүн төрөлхтөнийг үзэн ядах болов оо? Эсвэл тэр Конселийн хэлдгээр орчин үеийн Галилей буюу эсвэл эх орноосоо хөөгдсөн хувьсгалч эрдэмтэн байгаад эрдэмтэн гэж үзэгдээгүй “Энэ ертөнц гомдоочихсон” тэдгээр эрдэмтдийн нэг байв уу? Үүнийг би тайлбарлаж мэдэхгүй байв.

Хөлөг онгоцныхоо тавцан дээр санамсаргүй шигдчихсэн намайг найрсгаар хүлээн авсан боловч түүний хүйтэн царайлах тэр байдал миний амьдрал түүний гарт гэдгийг мартагдуулахгүй байв. Тэр урдаас нь сунгасан миний гарыг нэг ч удаа атгаагүй бөгөөд гараа над руу нэг ч удаа сунгаагүй билээ.

Энэ хүний сэтгэл догдлуулан буй нууцад нэвтрэн орохыг оролдож бүтэн цагийн турш би бодолд нэрвэгдэж суулаа.

Дараа нь миний хараа ширээн дээр байгаа газрын зураг руу хандаж капитан Немогийн гаргасан уртраг өргөрөг хоёрын огтлолцол дээр би хуруугаар дарав. Тэнгис далай, тивүүдийн нэгэн адил өөрөө урсгал голуудтай байдаг билээ. энэхүү урсгал бусад урсгалаас өнгө болоод халуун хүйтнээрээ ялгаварлагдана. Тэнгисийн хамгийн нэртэй том урсгал бол Гольфстримын дулаан урсгал юм.

Газрын зураг дээр шинжлэх ухаан гол таван урсгал чиглэлийг тэмдэглэсэн юм. Үүнд : Нэгийг нь Атланиын далайн умарт хэсэгт, нөгөөг нь өмнөт хэсэгт нь, гуравдахий нь Номхон далайн өмнөт хэсэгт, дөрөв дэхий нь умарт хэсэгт, тавдахий нь Энэтхэгийн далайн өмнөт хэсэгт тус тус тэмдэглэжээ. Эрт дээр үед Арал, Каспийн тэнгис, Азийн том хуурууд хамтдаа усны нэгэн том сав болж Энэтхэгийн тэнгисийн умарт хэсэгт зургаа дахь том урсгал байсан ч юм билүү яаж мэдэхэв.

Газрын зураг дээр цэгээр тэмдэглэсэн “Наутилус”-ын зогсож байсан тэр орчинд тэдгээр урсгалын нэгэн Куро Сиво буюу Япон хэлнээс орчуулбал “хар мөрөн” хэмээх урсгал дайрч өнгөрсөн байв. Энэхүү урсгал халуун орны шатаам халуун нарны эгц тусгалд халж Бенгалийн булангаас гарч, Малаккийн хоолойгоор өнгөрөөд, Ази тивийн эргийг дагаж явсаар Алеутийн арлуудыг хүртэл Номхон далайн умарт хэсэгт дугуйрч ургана.

Энэ урсгал гаврын мод ба халуун орны бусад модны гол, үе гишүү урсган аваачихаас гадна тод цэнхэр өнгө, өндөр температураараа далайн хүйтэн хар ногоон уснаас ялгагдана.

“Наутилус”-ын зам энэ урсгалыг дагах байв. Би урсгалын хойноос зураг дээр хөөн харж зах хязгааргүй тэрхүү орчинд хэрхэн замхран одохыг нь санаандаа дүрслэн бодож, үнэн бодит байдлаас хэтэрхий холдон одсон тул, Нед Ленд, Консель хоёр өрөөнд орж ирэхийг мэдсэнгүй ээ.

Намайг даган яваа хоёр хүн өөрсдийн нүдний өмнө буй эрдэнийн санг хараад бараг хөшилдчихсөн билээ.

-Энэ чинь бид хаана орчих нь энэ вэ? Арай Квебекийн музейд биш байгаа? Хэмээн канадын харъяат дуу алдлаа.

-Эзэн хэрвээ зөвшөөрөхсөн бол би Сомерар буудалд байна хэмээн бодохсон байнам гэж Консель хэллээ.

-Миний найз нараа! Та нар Канадад ч биш, Францад ч биш харин “Наутилус” онгоцон дотор далайн түвшнээс доош тавин метрийн гүнд байна гэж миний хэлэхэд :

-Эзэн хэлж байгаагаас хойш үнэмшихээс биш яахав, гэвч үнэнийг хэлэхэд, энэ музей над мэтийн фламанд хүнийг ч гайхуулж чадах ажээ гэж Консель хариу өчив.

-Миний найз бахаа ханатал гайхаж болно. түүнийхээ зэрэгцээ шилэн гүнгэрвээтай зүйлийг ч үз. Тэнд чам шиг ангилан хуваарилагч хүнд хийх ажил мундахгүй гэв.

Амьтдын хүрээлэнг ангилан хуваарилахад Конселийг дахин шаардах ч явдалгүй билээ. шилэн гүнгэрваанууд дээрээс тэр тонгойж байгальч хүний хэлээр анги, отряд, доод отряд, баг, төрөл, дүрс … гээд шулганаж сонслоо.

Тэр завшаанаар конхиологийн ухаанаар төдий л их оролддоггүй Нед Ленд капитан Немотой миний учирсан тухай шалгааж түүнийг хаанахын хэн болох, хаашаа явж байгаа, бид бүхнийг аль хэр гүнзгий рүү аваачиж буй зэргийг асууж орхилоо.

Канад хүн намайг өчнөөн төчнөөн асуултаар булж ганцад нь хариулах бололцоо өгснгүй ээ.

Түүний дуугүй болсны дараа би өөрөө юу л мэдэж байсан бүхнээ түүнд уламжлаад, мөн энэ хугацаанд тэр юу үзэж юу дуулсныг нь асуув.

-Юу ч үзэж, юу ч дуулсангүй. Түүгээр ч барахгүй би энэ хөлгийн багийнхнаас нэг ч хүн олж харсангүй. Багийнхан нь ч бас цахилгаан хүмүүс байдаг байх аа гэж канад эр хэллээ.

-Цахилгаан?

-Бүр үнэн үг, үүнд итгэж бараг болно шүү… за тэр ч яахав, эрхэм профессорминь хэл, та, энэ онгоцны баг бүгд хэдэн хүн байгаа вэ? арав уу, хорь уу, тавь уу, зуу юу? хэмээн мөн л өнөө үзэлдээ автагдсан Нед Ленд маань асууж билээ.

-Танд би юу ч хэлж чадахгүй нь Недээ “Наутилус”-ыг гартаа оруулах

буюу эндээс оргох гэсэн бодлоо та наад толгойноосоо хая. Энэ хөлөг бол одоо үеийн техникийн хамгийн гайхамшиг. Хэрэв би үүнтэй аль болохоор сайн танилцаж чадаагүйсэн бол бүх насандаа гэмшихсэн билээ. та бидний энэ байдалд, ядаж энэхүү гайхамшигуудын дунд жуулчлахын тул олон хүн бидэнд атаархахсан буйзаа. Ингэхэд та номхорч үз, тэгээд бидний эргэн тойрон болж буй энэ бүхнийгажиглая.

-Ажиглая аа? хэмээн жадчин маань хэлээд, үгүй ээ, энэ төмөр гянданд чинь юугаа үзэх юм бэ? Бид чинь таг сохор явж байхад гэж бархирав.

Нед Ленд үгээ дуусаагүй байтал үзэсгэлэн танхим пид харанхуйн дунд шингэлээ. Гэрэлтэж байсан тааз гэв гэнэт унтрахад миний нүд өвдсөн бөгөөд хэрэв би харанхуйд байгаад хурц гэрэл гэнэт харсан бол миний нүд мөн л өвдөх байсан биз.

Бид айх гайхах зэрэгцэн, хөдөлж ч чадахгүй хөшилдөн зогсоцгоож, сайн муу алин болохыг мэдэхгүй байтал “Наутилус”-ын төмөр хуяг гулсах мэт чимээ гарч, сүрчигнэх хөдөлгөөн мэдэгдлээ.

Нед Ленд :

-Өнгөрөх нь тэр ээ гэлээ.

Гэвч үзэсгэлэн гэв гэнэт гэрэлтэв. Гэрэл онгоцны хоёр талын хананд буй зуйван цонхоор гаднаас нэвтэрч байлаа. Усны гүн цахилгаан чийдэнгээр тод гэрэлтүүлэгдсэн ажээ. Эхлээд би энэхүү хэврэг халхавч бяц үсэрнэ гэсэн бодолдоо дав хийж асан боловч гэгээвчний зузаан зэс жаазыг хараад санаа амарлаа. Тэр жааз гэгээвчинд ер бусын үзэгдэл гэж санана. Усны тунгалаг давхаргыг нэвт туссан цахилгаан цацралын гайхамшиг өнгө гэрлээс сүүдэр рүү бүдгэрсэн зөөлөн хувиралт, бичиж болшгүй баялаг солонгоорол зэргийг хэн зурж чадах билээ.

Далайн ус булгийн хамгийн цэвэр уснаас тунгалаг чанартайг бүгд мэднэ. Далайн усанд хөвсөн ба ууссан давсууд түүний тунгалаг чанарыг улам өсгөдөг юм. Далайн зарим хэсэгт жишээлбэл Антилийн арлуудын дэргэд далайн хэд хэдэн арван метр зузаан усыг нэвт ёроолын элсний ширхэг тус бүр тод харагддаг биш үү.

Далайн гүнд бадарсан цахилгаан гэрэл “Наутилус” тойрон буй шингэн орчинг галын шингэн дөлийн урсгал болгон хувиргасан мэт байв.

Хэрэв усны гүнзгий давхаргууд өөрөө гэрэлтдэг гэсэн Эрэмберийн таамаглалыг зөв гэж үзэх юм бол байгаль гүн уснаа оршин суугчдад үзэгдэж харагдаагүй гоё сайхан үзэгдлийг хүртээсэн ажээ.Би “Наутилус”-ын гэгээвчээр харж усан дотор бүжиглэх гэрлийн наадмыг үзээд үүнд үнэмшиж болох байв.

Үзэсгэлэнгийн хоёр тал руу үл мэдэгдэж, үл шинжлэгдсэн Ертенцийн зүг нижгээд цонх нээгдсэн ажээ. Үзэсгэлэнд хүглийж буй харанхуй гадаахийг гэрэлд тодосгох тул бид аврага том (аквариумын) шил сав нэвт харж буй мэт байв. Энэ хэр “Наутилус” хэдий хурдалж агсан боловч зогсож байгаа юм шиг санагдана. Үүний учир нь юу гэвэл бидний цонхны харалдаа онгоцны явж буйг илтгэх үл хөдлөх, юм байсангуй тул билээ. Гэвч усан доогуур явагчийн хушуугаар ярагдсан усны хөврөл бидний нүдний урдуур асар их хурдтай жирэлзэн өнгөрч байв. Гайхаж гөлөрчихсөн бид гэгээвчний шилэнд наалдан ширтэж өөрсдийн сэтгэгдлийг илэрхийлэх үг эс олсон бүлгээ. Гэтэл Консель ашгүй нэг:

-За найз. Нед Ленд та юм харах гэлүү? За хараад байгаарай! гэж дуун гарлаа.

-Сонин л юм. Сайхан л юм. Энэхүү гайхамшиг орчлонг сонирхох гэж алс холоос ирэхэд ч аргагүй л болох байна! хэмээн Канад хүн маань энэхүү гойд үзэсгэлэнт үзэгдэлд автан оргох бодол, уур хилэнгээ таг мартаж хариу өгүүлэв.

-Капитан Немогийн амьдрал одоо л надад ойлгомжтой боллоо. Тэр өөртөө тэс өөр ертөнцийг бий болгоод түүнийхээ гуа жавхлангаар сэтгэлээ тэжээж яваа хүн санж.

-Үгүй ээ, тэгээд загас хаанаа байнаа. Бид загас олж харахгүй байна гэж канадын харъяат асуулт тавилаа.

-Тэртэй тэргүй та тэднийг мэдэх биш дээ,байсан байгаагуй ямар ялгаа байсан юм? хэмээн Консель хариулахад, Нед Ленд бачимдан:

- Яалаа гэнээ? Нөхөр минь би загасчин хүн шүү гэж хашгарлаа.

Хоёр нөхрийн хооронд маргаан дэгдсэн бөгөөд загасыг тэр хоёр дор дороо өөрийнхөөрөө л мэддэг билээ. Ер загасны аймаг сээр нуруутны хүрээний түрүүчийн анги үүсгэдгийг хэн бүхэн мэднээ. Тэдэнд шинжлэх ухаан “усанд зохицсон заламгайгаар амьсгалдаг, хүйтэн цустай,сээр нуруутан” хэмээн яг тохирсон тодорхойлолт өгсөн ажээ. Загас, хоёр доод анги болон хуваагддагийн нэг нь яслаг эдэзс тогтох ба нөгөө нь мөгөөрслөг загас болох бөгөөд эдгээрийн сээр нуруу мөгөөрслөг эдээс бүрэлдэнэ.

Загасыг иймэрхүү хувиарладаг тухай Канад хүн сонссон ч байж магад, харин Консель ч энэ тухай түүнээс аамаагүй илүү мэдэж байсан нь маргаангүй.ээ. Недтэй нөхөрлөөд түүнийг гэгээрүүлэхийг Консель сайн санаанаасаа хүсэж байсан тул:

- Нед, найз минь, та бол аргагүй л загасны аянга, цахилгаан,авхаалж, зоригтой загасчин. Өөрийнхөө насанд та, далайн их бага амьтан бишгүй л барьсан хүн. Гэлээ ч гэсэн тэднийг хэрхэн ангилан хувиарладаг тухай таныг юу ч төсөөлөхгүй гэдэг талаар би тантай ана мана үзэлцсэн ч бэлэн байнам хэмээн хэлэхэд:

-Ердөө ч тийм биш гэж Нед Ленд ер ажрах шинжгүй загасыг иддэг ба иддэггүй гэж хоёр хуваадаг юм гэв.

- Энэ бол хэнхгүүдийн ангилалт хэмээн Консель инээд алдаж - За тэгвэл яст ба мөгөөрст загас хоёрын хооронд ямар ялгаатайг мэдэх үү та, хэлдээ?

- Мэдэж болно.

- Тэгвэл эдгээр ангийг хэрхэн хувиарладаг вэ?

-Үгүй ээ, үүнийг ч гадарлахгүй

-За тэгвэл аан гэж бай Нед минь, харин тогтоогоорой. Яст загас зургаан баг болон хувиарлагддаг юм.Нэгдүгээр багт өргөс сэлүүртэн, энд сам хэлбэрийн заламгай бүхий, хөдөлгөөнт, үргэлж дээд эрүүтэй загаснууд багтдаг юм. Энэ баг арван таван язгуур багтаадаг буюу бидэнд мэдэгдсэн бүх загасны гуравны хоёр хувийг хамаардаг юм. Багийн төлөөлөгч нь ердийн алгана.

- Овоо амттай загас даа гэж Нед Ленд нэмэрлэв.

- Хоёрдугаар багт сүв цуухтан эдгээрийн элгэн доорх сэлүүр ястайгаа үргэлж биш, эгэм цээжнийхээ сэлүүрийн ард гэдсэн доороо байна. Энэ багт таван язгуур багтахаас ихэнх нь цэнгэг усны загас хамаарагдана.Төлөөлөгч нь мөрөг цурхай хоёр.

Түй! хэмээн Канад хүн тоомсорлохгүй янзтай цэнгэг усны загасанд миний дургүй гэдэг нь гэв.

Гуравдугаар багт зөөлөн сэлүүртэй, элгэн доорхи сэлүүр нь эгэм ястайгаа шууд үргэлжилж цээжний сэлүүр доороо байна. Энэ багт дөрвөн язгуур багтана.Төлөөлөгч нь хальпий загас.

- Айдаа, энэ ч сайхан загас даа! хэмээн жадчин маань загасыг уушинд бэлтгэх онолын үүднээс дүгнэх үзлээ баримтлан өгүүлэв.

- Дөрөвдүгээр багт хэмээн Консель түүний үгийг анзааралгүй, могой загасны ганцхан язгуур байдаг юм. Нялцгар нягт хайрстай, гэдэсний сэлүүргүй, урт шувтан бие бүхий амьтан,

-Амтгүй дээ гэж жадчин нэмэрлэв.

-Тав дугаар багт багц заламгайтан; энд заламгайны нумын дагуу хос хосоороо байрласан багц заламгай бүхий хөдөлгөөнт, үргэлж эрүүтэй загас багтана. Энэ багт өргөс амтны ганцхан язгуур хамаарагдана. Төлөөлөгч нь далайн морь гэхэд, Нед :

-Түй! Ойгоргүй амьтан гэлээ.

-Сүүлчийн зургаадугаар багт үргэлж эрүүтэн, энд хамаарагдах загасны эрууний яс, эрүү хоорондын ястай бат холболдож тагнайн доод хонхор ясны гавал ястайгаа авцалдан байдаг .Энэ багт хатуу арьстан ба салаа шүдтэний хоёр язгуур багтана.Төлөлөгч нь саран загас.

Энэ цагаан сав л балиартуулж чадна даа гэж Нед өгүүлэв.

-За,найз тэгээд миний хэлснийг ойлгов уу? хэмээн эрдэмтэн Консель асуухад:

-Юу ч ойлгосонгүй гэж жадчин хариулаад, гэвч та цааш нь ярь л даа, таны яриа маш сонин байна гэв.

-За тэгвэл мөгөрст загасны доод анги өөртөө дөнгөж гурван баг багтаадаг юм гэж Консель ажиг ч үгүй үргэлжлүүлэн ярихад :

-Хичнээн л цөөн бол төчнөөн сайн гэв.

-Нэгдүгээрх нь дугуй амтан; эдгээрийн эрүү нь нэгэн цагираг болон нийлж, заламгай нь, самалдаг мэт байна. Энэ баг бол дөнгөж нэг язгууртай. Төлөөлөгч нь Миного.

- Муу ч загас бишээ гэж Нед Ленд хэлэв.

- Хоёрдугаар багт аврага загас ба скат багтана.Эдгээрийн заламгай нь дугуй амтнуудынх шиг мөртлөө доод эрүү нь хөдөлгөөнтэй юм гэхэд :

-Юу? Аврага загас ба скат хоёр нэг багт багтана гэж үү ? Үгүй ээ, нөхөр минь, Консель та хэрвээ л хөөрхий скатуудыг хөнөөж дуусгах гээгүй юм бол аврага загастай нэг багт багтаасны хэрэггүй байх аа хэмээн Нед Ленд бархирав.

Гуравдугаар баг гэж Консель ажиг ч үгүй үргэлжлүүлж хилэм загасны баг.

Эдгээрййн заламгай нэгэн нарийхан завсар болон нээгдэж тусгай таглаагаар хаагдана. Энэ баг дөрвөн язгууртай. Төлөөлөгч нь хилэм.

-Консель та, хамгийн сайн загасыг нь сүүлд нь хэлэх гээд л хадгалаад байжээ. Та гүйцэв үү?

-Гүйцлээ, Нед. Гэлээ ч гэсэн энэ бүхнийг дуулснаараа та төдий л их дуулсан болохгүй. Учир нь баг чинь цаашаа доод баг язгуур доод язгуур, төрөл, дүрс, бага дүрс...гэх мэтчилэн жижиглэн хуваагдана гээч.

-За тэр, Консель ёстой л нэг хэдэн төрөл хөвж явна даа хэмээн Нед Ленд цонх руу хандан өгүүлэхэд Консель :

-Ай даа, аргагүй л нэг загас байна даа. Бид ёстой загас үржүүлдэг шилэн саван дотор байгаа мэт юм биш үү гэлээ.

-Үгүй ээ, хэмээн би татгалзаж шилэн сав гэдэг чинь мөн л тор шүү дээ. Тэгвэл энэ загас гэдэг амьтад шувуу агаарт ямаршуу л зоргоороо байдаг вэ, яг тэрүүн шиг л чөлөөтэй амьтан гэв.

-Алив хө Консель энэ ямар гэгч загаснууд вэ? хэлээд орхиоч над гэж Нед Ленд гуйв.

-Энэ ч миний мэддэг дангийн жаа биш дэг ээ, Эзнээс асуу гэлээ.

Үнэндээ ч энэ ангилахын өвчин болсон хүн, байгальч биш байсан болохоор ердийн нэг тунцааг пузанкаас ялгаж чадав гэж үү, бүү мэдээ? Тэр энэ талаар, ямар нэгэн загасыг нэг хараад л нэрлэдэг, дадлага ажииллагаан дээр мэргэжсэн канад хүнээс шал өөр байлаа.

-Энэ бол эвэр нуруут гэж би хэлэв.

-Хятадын эвэр нуруут гэгч гэж Нед Ленд нэмэрлэлээ.

-Эвэр нуруутны төрөл,хатуу арьстны язгуур, үргэлж эрүүтний баг хэмээн Консель шивнэв.

Нээрээч Нед Ленд, Консель хоёрыг нэгтгэчихвэл нэг сайн байгальч болохсон билээ.

Канад хүн сая эндүүрсэнгүй ээ. Учир нь сүүлэндээ байгаа дөрвөн эгнээ өргөсөө арвагануулан, нуруун дээрээ хурц хурц эвэр шивүүр бүхий сэлүүр,ширүүн барзгар хайрстай хавчиг зууван биелсэн олон тооны эвэр нуруут “Наутилус”-ыг тойрон бүжиглэж байлаа.

Элэг цээж нь цагаан мөртлөө, нуруу нь бор, үүнээс гуа сайхан хосолсон жигд өнгө бодож олоход ч хэцүү бизээ. Эвэр нуруутны дэргэдүүр цахилгаан скатууд салхинд хийсч яваа эд мэт далбайсан, далбайсан юмс хөвж явав. Тэдгээрийн дунд би нүднийхээ дээхнэ гурван сэвэлзүүртэй зөөлөн ягаан гэдэс, шаравтар нуруу бүхий хятад скат байхыг харлаа. Энэ бол маш ховор тохиолддог нэгэн бага дүрс билээ.

Хятад скат байгаад Ласепед ерөөсөө үнэмшээгүй бөгөөд түүнийг японы нэгэн зураг дээр л олж үзсэн билээ.

Хоёр цагийн турш “Наутилус”-ыг усан доор оршигчдын бүхэл бүтэн арми дагалдлаа. Энэхүү өөр хоорондоо өнгө зүс, хурдан шаламгайгаараа өрсөлдөж буй загасан дунд би ар голоороо хоёр хар судалтай сонивтор загас, хөх бие, мөнгөн толгойтой японы макрель, ганц зөвхөн нэр нь л зөндөө их намтар болох цэнхэр ногоон хоёр туяа хослон солонгорсон сэлүүр бүхий судалт спар,сүүлээ тойрсон хар цагирагтай спар, мөн зургаан бүслүүрт спар зарим нэг нь уртаараа метр хүрэх бекас загас, нэг ам сэргэлэн нүдтэй, зургаан фут урт Мурей зэргийг ялгаж танилаа.

Бид бахдан баясч ханахгүй л байлаа.Загаснуудыг Нед Ленд нэрлээд л, Консель тэр даруйхан ангилаад л, би тэдгээрийн гол хэлбэр, хурдан хөдөлгөөнийг харж хөөрч байв. Би амьд загасыг байгаль орчинд нь хэзээ ч олж үзээгүй билээ.

Хятад, Японы далайн энэхүү амьд цуглуулга бидний нүдний өмнүүр жирэлзэн өнгөрч байсан бүх дүрсийг бүгдийг тоочихыг больё. Тэд бодвол цахилгаан дэнгийн гэрэлд татагдаж “Наутлус” руу сүрэг сүргээрээ цувж байсан буйзаа.

Гэтэл үзэсгэлэн танхим гэв гэнэт гэрэлтлээ. Гэгээвчийн төмөр халхавчууд хаагдаж, дур булаасан тэр бүх үзэгдэл алга болсон боловч би өөрийн бодолд бас л их удаан автагдан суулаа.

Үзэсгэлэнгийн хананд дүүжлээстэй багажуудыг би харахад луужингийн зүү мөн л дорно умар дорно зүгийг заасаар бөгөөд даралт хэмжүүр таван метрийн гүнд харгалзах таван атмосфер, хурдны цахилгаан хэмжүүр цагт арван таван милийн хурдыг зааж байв.

Би капитан Немог хүлээж авсан боловч тэр орж ирсэнгүй. Хананы цагаар өдрийн тав болж байв.

Нед Ленд, Консель хоёр өөрсдийнхөө өрөөнд явж одлоо. Би ч гэсэн бас л тасалгаа руугаа явав. Миний өдрийн хоол ширээн дээр минь хүлээж ахуйг үзвэл яст мэлхийн шөл, соновтор загасны тусгайлан бэлдсэн халуухан элэг байсан нь тун ч хосгүй амттай бөгөөд яргай загасны зөөлөн махтай бондгор толгойт загасны гол мах байв. Үдшийн цагийг би ном уншиж өнгөрөөв. Намайг нойр дийлж орондоо орж нам унтаж өгсөн үед “Наутилус” онгоц *Хар мөрний” урсгалыг даган хөвж байлаа.
УРИЛГА БИЧИГ

Би дараагийн нь өдөр,арван нэг дүгээр сарын есөнд бүтэн арван хоёр цаг унтаад сэрлээ. Консель ердийнхөө заншлаар “Эзэн хэрхэн нойрссон” тухай лавлаж өөрийнхөө зүтгэлийг үзүүлэхээр хүрч ирлээ. Тэр бүх насаараа унтахаас өөр юу ч хийдэггүй юм шиг л хухирчихсан өөрийн Канад найзыг унтаагаар нь орхичоод иржээ.

Би, өөрийнхөө сайн зарцад хичнээн л бол төчнөөн донгосох бүрэн эрхий нь олгож, асуултанд нь хайш яайш, заримдаа ч буруу зөруу хариулж байв. Өчигдрийн тэр сонин юм болоход капитанНемо байгаагүй явдал намайг эвгүйр хүүлж байсан бөгөөд түүнтэй би өнөөдөр уулзана байх гэж горьдож байлаа.

Би шандаслаг эдээр хийсэн өөрийнхөө шинэ хувцсыг өмсөв. Энэ хувцасны янзыг Консель хэд хэдэн талаар нь өөлөв. Зарим нэгэн дун хорхой хад чулуунд биеэ барьж бэхэлдэг торгомсог мяндас эдээс энэхүү эдийг нэхсэн юм гэж би түүнд хэлэв. Энэхуу шандсаар маш дулаан зөөлөн сайхан эд хийж болно. Иймээс “Наутилус” хөлгийн багийг далай өөрөө хувцасладаг учраас тэрхүү онгоц ямар нэгэн хөвөн эд хонины ноос, торгоны хорхой зэргийг хэрэглэдэггүй ажээ.

Би хувцаслаад үзэсгэлэнт танхимд орж очвол тэнд хэн ч алгаа.

Би шилэн савнуудад цуглуулсан үнэт зүйлийг үзэж эхэллээ. Би хатааж хавчуулсан хэдий боловч ер бусын өнгө үзэмжээ алдаагүй хадгалагдаж байгаа далайн хамгийн олон төрлийн ургамлаар дүүрэн ургамлын цуглуулга олж үзлээ. Иймэрхүүгээр бүтэн өдөр өнгөрлөө. Капитан Немо байдаггүй ээ. Гэгээвчний төмөр халхавч нээгдсэн ч үгүй. Тэрхүү гайхамшиг зүйлийг үзэж ханачихна гэж биднээс хямгадсан ч байж болно.

“Наутилус” мөн л түрүүчийнхээрээ дорно умар дорно чигийг барьж, тавь жаран метрийн гүнд цагт арван хоёр милийн хурдтай явж байв.

Дараагийн өдөр, арван нэгдүгээр сарын арван, мөн л иймэрхүү ганцаардмал байдлаар өнгөрлөө. Би “Наутилус”-ын багаас нэг ч хүн олж харсангүй. Нед Ленд, Консель ;хоёр өдрийн ихэнхийг надтай хамт өнгөрөөлөө. Капитан үгүй байгаа явдлыг эд надаас ч илүү гайхаж байв. Тэр хачин хүн өвдчихөө юу? Эсвэл бидэнтэй харьцах шийдвэрээ өөрчилчихөө юу?

Эцсийн эцэст Конселийн хэлснээр, бид ямар ч талаар гомдол гаргах

хэрэггүй байв. Биднийг сайн хооллож байсан болохоор гэдэс цатгалан, бас эрх чөлөө дүүрэн. Манай эзэн гэрээнийхээ болзлуудыг хатуу баримталж байв. Түүнчлэн бидний тэрхүү ер бусын байдал бидэнд иймэрхүү сэтгэл хангамжтай явдалд хүргэсэн болохоор бид хувь заяандаа гомдох талгүй бүлгээ.

Энэ өдрөөс эхлэн би болж өнгөрсөн явдлуудын тухай тусгай тэмдэглэл хөтлөх болсон минь тэр бүхнийг одоо яг үнэнээр нь нарийвчлан тоочих боломж өгч байгаа билээ. Сонирхолтой зүйл гэвэл би өдрийнхөө тэмдэглэлийг далайн замгаар хийсэн цаасан дээр эхэлж бичлээ...

Арван нэгдүгээр сарын арван нэгэнд өглөө эрт,цэвэр агаар сэнгэнэн орж ирсэн нь бид хүчилтөрөгчийнхөө нөөцийг нөхөхөөр далайн мандал дээр хөвж гарчээ. Би шат руу очиж “Наутилус”-ын тавцан дээр гарлаа.

Өглөөний зургаан цаг болж, цаг агаар бүүдгэр. Далай бүрзийх боловч

амгалан. Түүний өнгөн дээгүүр хөнгөн атриа бэржийж байв.

Капитан Немо дээшээ гарч ирэх нь үү, үгүй юу? гэдэг асуудал надаас салахгуй байлаа. Одоохондоо тавцан дээр, жолоодлогынхоо бөмбөгөр дотор харагдаж буй залуурчаас өөр хэн ч үл үзэгдэнэ.

Онгоцны их биенд нуусан завийн ёроолд овойсон товгор дээр сууж би давс нэвширсэн далайн агаар салхи хомхой амьсгалж байв.

Нарны гэрэлд далай дээрх манан бага багаар замхарч эхлэв. Бадралт наран алс дорно зүгээс алгуур мандаж.да- лайн уудам хязгаар түүний туяанд дарь тэсрэх мэт цацран гэрэлтлээ.Салхит өдрийн шинжийг илтгэсэн салбагар уулс этгээд гоёмсог зөөлөн өнгөөр туяаран харагдав.

Ямар ч догшин шуурганаас айдаггүй “Наутилус”-т салхитай өдөр ер юу болох вэ дээ?

Миний ард хөлийн чимээ гарах хүртэл нарны энэхүү баясгалант мандалтыг би сонирхон зогслоо. Хэн нэгэн, онгоцны тавцан өөд гарч байх шиг санагдав.

Би капитан Немод мэхийн ёслохоор зэхэж байтал харин түүний туслагч гарч ирлээ. Түүнийг би капитантай анх уулзсан тэр үед харсан билээ. Тэр намайг хараагүй юм шиг гарч ирээд, нүдэндээ хүчит дуран авай ойртуулж орчин тойрныг асар анхааралтай дурандаж байв. Дурандаж гүйцсэнийхээ дараа нээлттэй Люкэнд ойртож очоод... Nautron respoc orui virch! гэж хэллээ. Сүүлд иймэрхүү юм болоход тэгж хэлж байхыг нь олон удаа дуулсан учир би энэ үгийг яг тогтоож авсан юм. Гэвч, энэ нь юу гэсэн үг болохыг бүү мэд. Энэ үгийг хэлчихээд туслагч, шатаар бууж одлоо. Би “Наутилус”-ыг одоо доошоо живж орох гэж байгаа юм байх гэж бодоод яаран буулаа.

Иймэрхүүгээр, ямар ч өөрчлөлт гарсангүй, таван хоног өнгөрлөө. Өглөө бүхэн би, тавцан дээр гардагсан. Тэхэд, өнөө хүн өнөө л үгээ давтаж хэлдэг байв. Гэвч капитан Немо үзэгдсэнгүй ээ.

Арван нэгдүгээр сарын 16-нд Консель, Нед Ленд хоёрым хамт өрөөндөө орж ирээд өөртөө хаягласан захидал ширээн дээр байхыг үзэх хүртэл би түүнтэй дахин уулзахгүй нь юм байх гэж бодож байлаа.

Би дугтуйг яаран задалж үзтэл францаар тод сайхан бичсэн бичиг байсан бөгөөд бичгийн хэлбэр нь немц үсгийн шовгор хэлбэртэй төсөөтэй ажээ. Энэ захидлын агуулга нь...

“Наутилус” хөлгөн дээр морилон

буй эрхэм профессор

АРОНАКС танаа

1867 оны 11-р сарын 16.

Капитан Немо эрхэм профессор Аронакс таны биеийг маргааш өглөө Креспо арлын ойд хийх ан авд өөрийн биеэр орролцохыг урьж байна. Энэхүү жуулчлалд эрхэм профессор таныг дагалдагсад оролцохыг таалахсан бол капитан Немо би нэн их баярлахсан байнам

“Наутилус” онгоцны капитан Немо гэжээ.

- Ан хийх ий! хэмээн Нед дуу алдав.

-Тэхдээ Кресло арлын ойд гээч! гэж Консель өгүүлэв.

-Тэгвэл энэ хүн зарим хуурай газраар гардаг байх нь ээ? хэмээн Нед асуулаа.

-Бодвол, захидлаас ойлгомжтой биш үү гэж би захидлыг дахин уншаад хариулав.

-За яахав, хэрэг тийм болсон бол энэ урилгыг хүлээн авах хэрэгтэй хэмээн Канад хүн өгүүлээд хуурай газар гараад бид, цаг үеийн байдлыг харгалзаж, цаашид хөдлөх төлөвлөгөө боловсруулъя. Түүнээс гадна би үмх шинэ мах идчихээсээ буцахгүйсэн байнам гэлээ.

Капитан Немо арал буюу тив дээр гарахаас жигшдэг тухай үг болон ойд ан хийх энэхүү урилга хоёрын хоорондох этгээд зөрчлийг би эвлэрүүлэхийг оролдолгүйгээр:

- Аль вэ, эхлээд Кресло арал гэдэг юу болохыг зураг дээр үзчихье гэсэн хариултаар өөрсдийн маргааныг төгсгөл болгов.

Би зураг дээр эрж байгаад энэхүүу арлыг умарт өргөргийн 32 хоног 40хувь, өрнөт уртрагийн 167 хоног 50хувь дээр оллоо. Тэр арлыг 1801 онд капитан Креспо нээсэн юм. Испаны хуучин зураг дээр туунийг Рекка де ла Пиат гэж нэрлэдэг нь орчуулбал:

“Мөнгөн хад” гэсэн уг. Энэ арал бидний анх хөдөлсөн газраас барагцаалбал мянга найман зуун миль зайтай 6айлаа. Үүгээр бол “Наутилус» анхныхаа чиглэлийг өөрчилж, одоо өмнө дорно зүгийг барьж явав.

Би Номхон далайн умарт хэсгийн уудам хязгаарт төөрөлдсөн тэрхүү бяцхан цэгийг зураг дээр өөрийн нөхдөд зааж өглөө.

- Хэрэв капитан Немо заримдаа, хуурай газар гарах бол хүн амьтангуй эл хуль арал Сайгон авдаг нь ойлгомжтой боллоо.

Нед Ленд хариу дуугарсангуй толгой сэгсрээд, Консель тэр хоёр гарч одов.

Хэлгүй мэт санагдах, онгоцны хэнэггүй зарцын авчирсан оройн зоогийг идээд би, нилээд сэтгэл хөдлөнгүй хэвтэртээ орлоо.

Маргааш өглөө нь арван нэгдүгээр сарын 17-нд би нойрноос сэрвэл “Наутилус” хөдлөхгүй зогсож байхыг мэдлээ. Би яаралгүй хувцаслаад үзэсгэлэнт танхимд орж очтол тэнд капитан Немо байлаа.

Тэр намайг угтан босч ирээд мэхийн ёсолж мэндлэлцсэний дараа би түүнийг дагалдах эсэхийг лавлан асуув.

Тэр өөрийнхөө найм хоногийн эзгүйдлийг тайлбарлах ямар нэгэн сэдэв мэдэгдээгүй болохоор би тэртухай нь ч асуухыг зүрхэлсэнгүй зөвхөн л миний бие болон миний нөхөд түүнийг дагалдахад бэлэн байгааг уламжлаад:

- Капитан танаас юм асууж болох уу? хэмээн нэмж өгүүлбэл :

- Асуу л даа та, хариулж л чадах бол би хариулъя гэж тэр хэллээ.

- Хуурай газартай та ямар нэгэн талын харьцаагаа тасалчихсан хэр нь Креспо арал дээр өөрийн эдлэн газар, ой модтой байдаг тань яаж таарч байна даа, ингэхэд? гэж би асууж орхилоо.

- Эрхэм профессор та хэмээн капитан надад хэлээд, мэдэж байна уу, үгүй юу. Миний мэдэлд байдаг тэр ой мод нарнаас илч, гэрэл авах явдал байдаггүй юм. Тэнд арслан, бар, ирвэс, ер нь дөрвөн хөлт амьтан байхгүй. Тийм ой тэнд байдгийг ганцхан би л мэднэ. Тэдгээр мод ганцхан миний тулд л ургаж байдаг юм. Энэ бол газар дээрх ой биш усан доорхи ой гэж хариуллаа.

- Усан доорхи ий!? хэмээн би хашгарчихад ;

- Тиймээ, профессор гуай гэлээ.

- Та тэгээд намайг тийшээ явъя гэж байгаа юм уу?

- Яг, зүйтэй.

- Явган уу?

- Гутлаач норгохгүй гээч. Тэгээд бас ан хийнэ гэнэ ээ?

- Тиймээ, ан хийнэ.

- Буутай юу?

- Буутай гэв.

Би капитан руу бахархсан нүдээр харсан боловч миний харц зусардсан шинж байгаагүй билээ.

“Энэ хүн ер нь хийтэй байх аа. Мань хүний тэр өвчин сая найм хоног үргэлжилсэн дэг ээ; магадгүй ер нь одоо ч гэсэн үргэлжилсээр байж. Xайран хүн дээ! Энэ хүнийг би, солиотой байхаасаа этгээд хачин хүн байсан бол дээрсэн гэж үзэхсэн” хэмээн дотроо бодлоо.

Миний энэхүү бодлыг царайн дээрээс минь магад амархан мэдэж болох байсан даг. Капитан Немо надад юу ч хэлсэнгуй, зөвхөн өөрийн хойноос дагалдах дохио өгөхөд би, түүний хойноос ер нь ямар нэгэн аягүй юм болоход хүлцэн хүлээх хүний байртай дагаж явав.

Би гуанзанд орж очвол өглөөний хоол бэлэн болсон байлаа.

- Эрхэм Аронакс та сууж айлд хэмээн капитан хэлээд, ганцхан нэрлэхэлгүй шиг л зооглоорой. Би танд усан доорхи ресторан амлаагүй боловч усан доорхи зугаалаг амласан. Тийм учраас, би танд нилээд сайн идэж явахыг зөвлөх байнам. Бид зөвхөн үдэш орой болсон хойно хоол иднэ шүү гэлээ.

Би тэрхүү зөвлөлгөөг нь дуулгавартай хүлээн авч өглөөний зууш хэр чинээгээрээ л идэв. Өглөөний зуушийг далайн замгаар амт оруулж янз бүрийн загасаар хийжээ. Идсэн зуушаа бид, цэвэр усаар даруулсан бөгөөд би түүн дээр капитаныг дууриаж “Хальслаг родомений» хэмээх замгийн эсгэсэн ханд хэд хэдэн дусал нэмэрлэлээ.

Капитан Немо эхлээд уг дуугүй зуушилж байснаа:

- Би бодвол, эрхэм профессор. Кресло арлын ойд ан хийх урилга аваад намайг та туйлбаргүй амьтан гэж үзсэн. Дараа нь таны биеийг усан доорхи ойд би урьсан тухай мэдмэгцээ, намайг ухаан солиорсон гэж бодсон. Ноён профессор, ер иь хүмүүсийг хэзээ ч тэгж гэж өнгөцхөн дүгнэж болохгуй шүү дээ!

- Үгүй капитан минь та итгэж...

- Хэрвээ хүн өөртөө хүрэлцэхүйц хэмжээний амьсгалах агаар аваад усан доогуур орвол удаан хугацаагаар тэнд байж чаддаг гэдгийг та надаас дутуугүй мэдэж байгаа байх. Усан доор ажилладаг ажилчид ус үл нэвтрэх хувцас, тол- гой хамгаалагч төмөр дуулгатай доошоо орж тусгайлан зориулагдсан урт хоолойгоор агаар авч амьсгалдаг биз.

Тиймээ тэр хувцсыг скафандр гэдэг юм.

-Зүйтэй. Гэвч тийм баг өмсчихсөн ажилчин хүн чөлөөтэй хөдөлж

чаддаггүй юм. Түүнийг.тусгай шахуургаар амьсгалах агаар дамждаг урт хоолой аргамжаатай байдаг. Тэр ёстой л газартай нь хадчихсан гинж мэт яршигтай.

Хэрэв бид “Наутилус”-тай тийм хоолойгоор холбогдох юм бол явж гавихгүйсэн билээ.

- Тэгвэл энэ явдлыг яаж үгүйсгэх вэ? гэж би асуув.

- Руквейроль-Денейрузийн багажийг хэрэглэдэг юм. Энэ багажийг, эрхэм профессор тантай нэг нутгийн хоёр хүн хийсэн. Харин би цааш нь улам сайжруулж ашигласан тул та өөрийн эрүүл мэндэд өчүүхэн ч гэм учруулахгүйгээр, физиологийн шал өөр нөхцөл бүхий орчинд, усан доогуур хэрэглэж болно. Энэ бол агаар тавин атмосферийн даралттайгаар шахаж оруулсан зузаан хавтгай төмөр сав хэлбэрийн аппарат юм.Уул савыг усан доор орогчийн нуруунд яг л цэрэг хүний үүрэвч шиг бэхэлдэг. Доторхи агаарын да- ралтыг жирийн байдалд хүргэж, тусгай клапанаар цааш нь уушгинд дамжуулдаг төмөрчний хөөрөг шиг нэг тийм хэсэг түүний дээд талд байдаг. Руквейроль-Денейруз хоёрын ердийн багажинд, усанд шумбагч хүний хамар ам хоёр дээр тавигддаг хийн савтай залгаатай хоёр резин хоолой бий, нэг нь агаар амьсгалахад, нөгөө нь амьсгалсан агаар гаргахад зориулагдаж байсан. Түүнийг өмссөн хүн амьсгалаа авах буюу гаргахаас шалтгаалж уул хоёр гуурсны нүхийг хэлээрээ таглах буюу нээдэг байв. Тэгвэл би усны дээд давхаргуудын даралтыг далайн тзр гүнд давахын тул дээрх багажийн резин багийг зэс дуулгаар сольж түүнд сая агаар амьсгалах, гарах гуурсаа бэхэлсэн юм даа.

- Их сайн байна, капитан. Гэвч таны өөртөө авч явсан агаар дуусч, түүний хүчилтөрөгчийн найрлага арван таван хувиас доош орвол тэр амьсгалах аргагүй болно шүү дээ.

- Тэр үнээн, профессор. Гэсэн ч би “ Наутилус » онгонцны шахуурга тэр саванд агаар хий асар их даралттай шахдаг гэж хэлсэн биз дээ. Тэгвэл энэхүү шахаж оруулсан амьсгалах агаар есөөс арван цаг аажуу уужуу хүрэлцдэг юм.

- Дахиад надад эргэлзэх юм алга даа хэмээн би хэлээд далайн гүнд та өөрийн замыг хэрхэн гэрэлтүүлдгийг капитанаас асуучихвал болох уу? Бодвол тэнд нүдгүй, пад харанхуй буйзаа гэв.

- Румкорфын аппаратаар гэрэлтүүлдэг юм, профессор Шахсан агаартай амьсгалах саваа ар нуруундаа үүрдэг бол үүнийг бүсэндээ зүүчихдэг юм. Тэр аппарат Бунзений элементээс бүрддэг. Түүнийг би ердийн аппаратын нэгэн адил калий хлорын давхар ислээр цэнэглээгүй, харин натриар цэнэглэсэн. Аппаратын нөлөөлөх ороомог цахилгаан гүйдэл хуралдуулсан байж цааш нь тусгай хийцтэй чийдэнд дамжуулна. Энэ чийдэн бол нүүрс хүчлийн хийгээр дүүргэгдсэн могой хэлбэрийн хөндий гуурс байдаг юм. Аппарат цахилгаан гүйдэл гаргахад уул хий цайвар өнгөөр хурц гэрэлтдэг юм. Ингэж л би усан доорхи замаа харж амьсгалж явдаг хүн дээ.

-Капитан та, миний тавьсан асуулт бүрд ийм хангалттай хариу өгсөн газар надад одоо эргэлзэх зүйл өчүүхэн ч алга, Руквейроль, Румкорф хоёрын аппаратын талаар дийлдсэн гэж би өөрийгөө хүлээж байна. Гэвч усан доогуур ан хийхэд биднийг та буугаар зэвсэглэнэ гэсэнд тань маргаан үүсгэвэл өчүүхэн боловч зүйл хожно гэж би итгэж байна.

- Тэгвэл миний буу дариар цэнэглэдэг, галт зэвсэг биш гэж капитан хэллээ.

- Таны буу тэгвэл шахсан хийгээр ажилладаг байх нь ээ?

- Тэгэлгүй яахав. Үгүй та, өөрөө бод л доо, хүхэр, шүү, нүүрс зэргийн аль аль нь ч байхгүй, “Наутилус” онгоцны дээр байгаа би яаж дарины тухай дурсах вэ дээ.

- Тэдний зэрэгцээ агаараас мянга найман зуун тавь дахин нягт орчинд, усан дотор буудахад чинь сум гэдэг асар их эсэргүүцэл туулах хэрэгтэй болно.

- Энэ миний бууны буудалтанд саад болохгүй. Жич хэлэхэд Фультоны дараа Филипп Кольс, Берлей гэдэг хоёр анчин хүн, фурси гэгч Франц хүн, Ланди гэгч Итали хүнд тус тус сайжруулж хийсэн мөн иймэрхүү нөхцөлд буудах буу бий шүү. Ингээд давтан хэлэхэд би хэдийгээр дарьгүй боловч хийгээр цэнэглэсэн буутай гэдгийг анхааруулахаас гадна миний бууны цэнэг шахсан хийн нөөц “Наутилус”-ын цахилгаан шахуургын агаар хязгааргүй юмдаг гэдгийг сонсох ёстой.

- Гэвч цэнэгийнхээ нөөцийг буудах бүрдээ нөхөх хэрэгтэй биз?

-Тэгээд яагаа вэ. Бууг дахин цэнэглэхэд, миний ард үүрээстэй

байгаа Руквейролийн сав ямар хэрэгтэй билээ? Үүний тул ганцхан кран мушгих л хэрэгтэй. Гэсэн ч эрхэм профессор та, усан доогуур ан хийхэд шахсан хий, сум хоёр ялихгуй шаардагддагийг өөрөө үзэж болно.

-Тэглээ ч гэсэн далайн ёроолын тэр бүрэг бараг гэрэлтүүлэгдсэн

харанхуйд тийм нягтрал ихтэй шингэн орчинд буудаад; буудаад хол тусахгүй, оноод оноод алж чадахгүй мэт л санагдах юм даа.

- Тийм бишээ, профессор. Миний бууны буудалт тус бүр заавал алж тусдаг юм. Хэрвээ л миний бууны сум хүрсэн байвал түүгээр ч барахгүй ядаж дөнгөж шүргэсэн л байвал аянга ниргэсэн мэт унадаг гээч.

-Яагаад?

-Яагаад гэвэл, миний буу жирийн сумаар бууддаггүй харин Австри улсын химич Лёнибрек бий болгосон тусгай цэнэгээр бууддаг юм. Энэ бол дотроо хар тугалган цом бүхий ган бүрхүүлтэй маш жижигхэн шилэн үрлүүд байдаг юм.

Үнэн хэрэг дээрээ энэхүү Лёнибрекийн сум гэгч бол өөртөө тун өндөр

хүчдэл бүхий цахилгаан гүйдэл хадгалсан Лейдений өчүүхэн сав байгаа юм. Тэр сав үл мэдэг хөндөгдмөгц л цэнэгээ задалж, хүрсэн амьтнаа ямар ч том биетэй байсан хөнөөдөг юм. Ингээд нэмж хэлэхэд энэ шилэн үрлүүд, дөрвөн номерийн үрэл сумнаас ялихгуй том, бууны хүхээ хайрцагт арваас доошгүй сум ордог юм даа.

-- Бууж егье хэмээн би хэлээд,

--Та миний бүх л талын эргэлзээг бүр мөсөн няцаалаа. Иймээс би зөвхөн тэр буугий тань аваад л таны хаа хүрсэн газар хүртэл дагалдахаас өөр арга алгаа гэлээ.

-Капитан Немо намайг “Наутилус”-ын хитгэ рүү дагуулан орж Нед Ленд, Консоль хоёрын өрөөний дэргэдүүр гарахдаа тэднийг мөн дуудахад тэд ч мөн эгшин зуур бид хоёртой нийлэн цаашиллаа.

-Бид машины танхимын цаадтай байх нэгэн багахан өрөөнд орвол, энд усан доогуур зугаалахад өмсдөг өнөөх скафандр гэдэг өмсгөлий нь өмсөх хэрэгтэй болжээ.
ТЭНГИСИЙН ЁРООЛООР ЗУГААЛСАН НЬ

Энэхүү өрөө “Наутилус” онгоцонд зэвсгийн болон хувцасны өрөө аль аль нь болдог ажээ. Арав гаруй өмсгөл анчдыг хүлээж хананд өлгөөстэй байв.

Нед Ленд уул өмсгөлүүдийг үзмэгц дур гутсан янзтай ярвайж байсан нь бодвол, энэхүү нүсэр хүнд хувцсанд чихэлдэж орох гэдэг тэр эрд төдий л таалагдсангүй буйзаа.

- Эрхэм Нед та хэмээн би канадын эрэлхэг эрд зориуд анхааруулан Креспо арлын ой гэдэг усан доорхи ой шүү! гэж хэлмэгц үмх шинэ мах олж үмхэнэ хэмээн найдаж байсан түүний хүсэл талаар болсонд гол нь горойсон канад хүн :

- За мөндөө! хэмээн дуу алдаж тэгвэл эрхэм профессор та энэ хударганд чихэлдэж орохоор завдан байна уу? гэж надаас асуулаа.

-Яриад яахав, хонгор минь.

-Юу сайхан, дур сайхан. Хэрэв л намайг үүнд хүч түрэмгийлж чихэхгүй бол би ч ордоггүй дээ! гэж Нед Ленд мөрөө хавчив.

-Таныг хэн ч албадахгүй эрхэм ээ гэж капитан Немо, Нед Лендэд хүйтнээр хариулахад, Нед :

-Консель чи яах вэ? гэв.

-Консель эзнийхээ хойноос зөвхөн усанд битгий хэл галд ч орно! гэж Консель хариу өчив.

Капитаны тушаалаар хоёр далайчин хүрэлцэн ирж, энэхүү үргэлж резинээр хийсэн ус үл нэвтрэх хүнд хувцас өмсөхөд бидэнд туслалцлаа.Усны их даралтанд тохируулан хийсэн энэхүү хүнд өмсгөлүүд гадаад байдлаараа дундат зууны үеийн баатрын өвч хуяг шиг харагдах боловч түүнээс уян хатнаа- раа ялгагдаж байв.

Уул хувцас үргэлж хийцтэй өмд, цамц, гутал гурваас бүрэлдэх бөгөөд гутлы нь хар тугалгаар улласан байлаа. Цамцны эдийг зэс цагирганд тэлж угласан тул цээжин биеийг усны даралтаас хамгаалж, амьсгалахад чөлөөтэй болгожээ. Цамцны ханцуйд гарын хурууны хөдөлгөөнд саад үл болох резин бээлий залгасан байлаа.

Капитан Немо бодвол асар их чадалтай боловуу гэмээр, гадаад байдлаараа ёстой Геркулес мэт сүрлэг нэгэн далайчин Консель бид дөрөв уул өмсгөлийг даруйхан өмсч бэлэн болоход зөвхөн толгойгоо л төмөр дуулганд шургуулах ажил үлдсэн байлаа.

Гэвч би үүнийг өмсөхөөсөө өмнө өөртөө зориулагдсан буутай танилцах зөвшөөрөл капитанаас авахад тэнд байсан далайчдын нэг нь надад ердийн л нэг буу шиг буу авч өгснийг үзвэл : мөрлөгч нь энгийн бууныхаас арай том болуу гэмээр, гангаар хийсэн хөндий голтой байв. Тэхнээ нь мөрлөгч нь шахсан агаар хуралдуулах сав болж өгдөг бөгөөд гох дарахаар уул савнаас шахсан хий тусгай клапанаар дамжиж гол төмөртөө очдог ажээ. Хүхээ хайрцганд хорь орчим цахилгаан сум байсан нь тусгай автомат пүршээр гол руугаа гүйдэг байлаа. Бууны амнаас нэгэн сум үсрэн гармагц л түүний оронд дараачийн сум орж бэлэн болсон байдаг ажээ.

- Энэ мөн сайхан зэвсэг юмаа хэмээн би магтаад, тэхдээ бас тун хялбар хийцтэй юм байна.Би ч ер нь доошоо буух хүртэл тэсэхгүй нь шиг байна. Гэтэл бид яаж ёроол руу ордог билээ? гэж асуувал :

-”Наутилус” одоо арван метрийн гүнд ёроолын элсэн дээр зогсож байна. Бид явахад бэлэн болжээ, профессор.

- Үгүй, бид онгоцноосоо яаж гарах билээ?

- Одоо үзнэ ээ, та.

Тэгтэл ч капитан Немо зэс дуулгаа өмслөө. Консель бид хоёр түүнийг мөн дуурайн үйлдсэн бөгөөд Нед Ленд салахын өмнө бидэнд анд сайн явахын ерөөл тавьж үгээр үдсэн билээ. Цамцны зах дотроо эрэгтэй зэс цагираг бүхий тул зэс дуулгаа түүнд эрэгдэж суулгадаг ажээ. Дуулганы зузаан шил бүхий гурван цонхоор толгойгоо эргүүлэн урагшаа буюу хажуу тийшээ харж болох байлаа.

Би Руквейролийн аппаратын краныг нээгээд, Румкорфын дэнг бүсэндээ дүүжлээд гартаа буугаа барилаа. Өмсгел хүнд хувцас, ялангуяа хар тугалагаар улласан гутал намайг бараг шалтай хадаж байлаа. Би нэг ч алхаж үл чадах мэт санаж байв.

Гэвч энэ ч зүйн хэрэг байсан юм байлгүй. Намайг хувцасны өлгүүрийн дэргэдэх бяцхан бүхээг дотор чирч аваачлаа. Миний бусад нөхдийг ч мөн л миний нэгэн адил араас түлхлэн оруулчихдаг байна шүү. Бидний араас хаалга хэрхэн хаагдсан чимээг би үл мэдэг сонссон бөгөөд энэ хэр пад харанхуй байлаа.

Хэдэн минутын дараа миний чихэнд юм шуугих дуулдахад би, ямар нэгэн хүйтэн юм дороос дээшээ, цээж өөд өгсөөд байхыг мэдэрлээ. Бодвол машины танхимд нэг кран нээчихсэн бололтой. Тэгээд л бидний зогсож буй бүхээгийг далайн усаар дүүргэж байгаа байлгүй, Ус уул бүхээгийг бүрмөсөн дүүргэсний дараа “Наутилус» онгоцонд хоёр дахь хаалга нээгдэж, бид бүдэг цайвар гэрэл олж үзлээ. Ингээд л секундийн дараахан бид далайн ёроолоор алхаж гарав.

Далайн ёроолоор зугаалсан сэтгэгдлээ би одоо ер нь яасхийгээд бичижхэе дээ? Би өөрийн үзсэн гайхамшгийг тэр байтугай уран зураачийн бийр урлаж үл чадах усан доорхи тэр сайхан өнгө үзэсгэлэнг яавал үгээр дамжуулж чадах вэ?

Энэ үед капитан Немо түрүүнд, бидэнтэй явсан далайч сүүл барьж явлаа. Консель бид хоёр дунд нь төмөр дуулга нэвт ярьж болох шиг бас зэрэгцэн алхаж билээ. Би өнөө хүнд емсгөл шахсан хий цахилгаан цэнэг бүхий сав, тугалаган ултай гутал, самрын ясан доторхи идээ шиг, саяын бөндгөр багана дотор бөндөгнөж явсан толгой дээрээ байгаа төмөр дуулга зэргийн хүндийн жинг мэдрэхгүй байв. Миний энэхүү хэрэглэж явсан эдлэлүүд усан дотор орохдоо, хэд хичнээн хэмжээний ус түрж гаргасан бол тэрхүү түрсэн усныхаа жингээр хүнд нь хорогдсон бүлгээ. Аль хаа байсан тэр дээр үед Архимед анх нээж олсон физикийн энэхүү хууль надад хөдлөх бүрэн бололцоо өгсөн тул би уул хуулийг магтаж мандуулахад бэлэн байлаа.

Гучин фут зузаан усыг харгалзахгүйгээр далайн ёроолд гялбам хурц гэрэлтэй байсан нь намайг тун их гайхуулж билээ. Усны энэхүү зузаан давхаргыг нарны туяа саадгүй нэвт тусч, далайн ёроолыг гэрэлтүүлсэн тул би хэдэн зуун метрийн цаадах өчүүхэн жижиг зүйлсийг ялган таньж байв. Нүдэнд харагдах газраас цааш гэрэл бүдэгрэн, бүдэг нь өтгөрөн харласаар, яваа яваандаа үл мэдэгдэм өнгөөр хөх цэнхэртэн замхарч харагдлаа. Намайг тойрон буй орчин мөн л өнөө агаар мэт санагдсан бөгөөд зөвхөн хуурай газрын агаараас нилээд нягт балов уу гэмээр тэхдээ түүнээс ч багагуй тунгалаг байв. Миний чанх дээр далайн төвшин налайж байхыг би харлаа.

Бид далайн эрэг орчны элстэй адил үрчлээ атриагүй тов толигор, нарийн ширхэгтэй торгон элсэн дээгүүр явж байв. Энэхүү нүд гялбам хурц өнгөтэй торгомсог хивс ёстой л нарны тусгал толь болсон ажээ. Хэсэг тус бүр нь гэрэл туяагаар цацарч агсан усны давхарга чухам яагаад тийнхүү хурц гэрэлтэж агсан учир нь энэ байв. Хэрэв би, усан дотор гучин фут гүнд, яг л усны гадаа, нартай өдөр мэт тийм цэлмэг. Тунгалаг байсан гэж хэлбэл хүмүүс надад үнэмших болов уу?

Арван таван минутын турш бид хэнд ч мэдэгдэшгуй тийм бяцхан амьтад буюу хэд хэдэн миллиард хясааны тоосонд дарагдсан элсэн хивсэн дээгүүр туучин явав. “Наутилус”-ын бараа бүдгэр бүдгэрсээр аяндаа үгүй боллоо. Түүний алсаас харагдах хүчирхэг цахилгаан чийдэн өөрийн хурц гэрлээр шөнө биднийг эргэж ирэхэд тус болох ёстой байв.

Бид хэдий яваад л байвч, асар өргөн элсэн цөл зах хязгааргүй мэт ажээ. Би өөрийн өмнөх шингэн хөшгийг гараар ярж хаяхад, тэр миний ард эгшин зуур дахин хаагдаж элсэн дээр гарсан бидний мөр дээрх усны давхаргын даралтын хүчинд дахин тэгшлэгдэж байлаа.

Ийнхүү явтал ашгүй нэг алс тэртээ ямар нэгэн харлах бараа харагдаж билээ. Түүнд ойртон очоод ажиглавал ургаа амьтнаар өтгөн хучигдсан усан доорхи хадан цохио ажээ. Тэнд л би шингэн орчинд, этгээд онцгой гэрлийн гоёмсог цацралыг олж үзээд нүд дальдарч бүлгээ.

Энэ хэр өглөөний арван цаг билээ. Нарны гэрэл хурц өнгөөр ташуу тусч, гурвалжин призмийн дундуур гарч задрахын нэгэн адил хугарч ургамал, амьтан, хад, бут зэргийг гэрэлтүүлэн долоон өнгөөр солонгорч байлаа. Уран зураачийн будаг нийлэх модон дээр нялсан өнгө өнгийн будаг мэт усан доторхи ягаан, цэнхэр, хөх, ногоон, шар улбар, улаан өнгөе тод ялгаран туяарах гэдэг ёстой л нүдэнд чимэгтэй ажээ.

Миний сэтгэлийг донсолгон байсан тэрхүү баяр хөөрийг би Консельтойгоо хуваалцаж чадахгуй байсан маань юутай харамсалтай билээ? Бас капитан Немо өөрийнхөө усан цэрэгтэй ярилцаж байсан тэрхүү дохио тэмдгүүдийг мэдэхгүй минь юутай хайран бэ! Дуугуй байхын аргагүйн улмаас би, өөрөө өөртэйгөө ярьж, амьсгалах эрхэм агаараа ямар ч хэрэггүй дэмий үрэгдүүлэн, заримдаа ямар нэгэн юм хашгачиж явлаа.

Консель мөн л миний нэгэн адил энэхүү гайхамшиг сайхан үзэгдэлд сэтгэл уярсны улмаас зог туслаа.

Үнэнийг хэлэхэд энэ бэрх хөвуун тэрхүү ургаа амьтан, хөндий хэвэлтэн зэргийг хармагцаа л ангилан ялгаж эхлэх мэт санагдаж билээ.

Тэдгээр амьтад далайн ёрооолоор дүүрэн хөглөрч байв. Энд : Изид, корнулярий “цагаан шүр” өндгөн мөөг мэт бөндийж ганц нэгээрээ буюу бөөнөөрөө орших хөндий хэвэлтнууд байх бөгөөд амаа тойрсон туг тэмтрүүл бүхий актиний хэмээх ургаа амьтад бүхэл баг цэцгийн хүрээлэн үүсгэсэн байв.

Далайн ёроолын тэрхүү цэцэрлэгт хамгийн гоё чимэглэл нь цагаан цэнхэр өнгийн цацагласан тэмтрүүл, сэрсгэр захтай портит хэмээх хөндий биетэн, элсэн дээр од мичид мэт үсэрхийлэн түгсэн далайн одод, салаалсан мушгиа цацраг бүхий далайн офиур хэмээх өргөс биетэнгүүд байв.

Далайн ёроолоор мянга мянгаар дэвсэгдсэн : Молоток, донаци дэвхрэг сам хорхой “Гребешен” трохус, стромбус аплизин хэмээх далайн туулай, далайн барагдашгуй баялаг бусад амьтдыг улан дороо няц няц гишиглэн явахдаа үнэн голоосоо би харамсан хайрлаж билээ. Гэвч бид урагшаа явах нь зайлшгүй биш үү. Бидний толгой дээгүүр тэнгэрийн өнгөт тэмтрүүл бүхий физалийн баг,захаараа ягаан шаргал судлаар хүрээлэгдсэн, зөөлөн ягаан буюу хүрэн ягаан бүрхэвчтэй медузууд алгуурхнаа хөвж байв. Бид пелагей хэмээх медузтай дайралдсан бөгөөд хэрвээ л шөнийн цаг агсан бол Фосфорын гэрэл цацарган бидний замыг гэрэлтүүлэхсэн билээ.

Эдгээр бүх гайхамшгийг би дөнгөж милийн хагасын хагас хэр газраас явуут харсан бүлгээ. Учир нь нэг ч зогсож өхгуй, үргэлж урагшаа алхлан байгаа капитан Немогоос хоцрох аргагүй байв.

Удсан ч үгүй газрын хөрсний байдал хувирч элсэн хив- сэн дэвсгэр, америкчууд “Лаг” гэж нэрлэдэг нялцгар шавраар солигдлоо. Энэхүү лаг шавар ихэвчлэн цахиурлаг болон шохойлог шүр биетнээс тогтоно. Дараа нь бид замаг ургасан талбараар алхаллаа. Өтгөн ургасан өвс ургамлаар хучигдсан усан доорхи, нуга зүлэг, уран хүн нэхсэн сахлаг сайхан хивс мэт хөл доор сэвсийж байв.

Ургамал зөвхөн бидний хөл доор гишгэгдсэнээр ч барахгуй, мөн бидний толгой дээрээс ч салмайх ажээ. Бид бараг замгаар дээвэрлэгдсэн гудамжилсан зэрэглээ шугуй дундуур явж байв. Тэнд урт гэгч нь тууз мэт навчит фукус, бөөрөнхийвтөр болон гуурс хэлбэрийн лауренци, нарийн навчит кладостефууд, дэвүүр маягийн кактустай адилхан өргөн навчит родомени гэх зэрэг ургамал байгаа харагдлаа.

Ногоон замаг далайн гадаргууд нилээд ойр, улаан нь дунд хэр гүнзгийд хүрэн болон хар өнгийн замгууд далайн хамгийн гүн давхаргуудад бүхэл бүтэн цэцэрлэг ой шугуй үүсгэн ургасныг би ажиглалав.

Замаг гэдэг байгалийн ёстой гайхамшиг нь ажээ.Ургамлын энэхүү язгуурт, хамгийн бяцханаас нь аваад хамгийн аврагыг нь хүртэл бүгд хоёр мянга орчим дүрсийн замаг багтдаг юм Тэгвэл тавхан миллиметр шоо дөрвөлжин талбай дээр дөчин мянган ширхэг багтах тийм хомсхон замгаас аваад уртаашаа таван зуун метр тийм том замаг бас байдаг гээч.

“Наутилус”-ыг бид орхиж гарсаар наг хагас өнгөрлөө. Үд болох ойртжээ. Үүнийг би юугаар мэдэв гэвэл нарны гэрэл бараг эгц дээрээс тусаж усан дотор ороод хугарахгүй байна. Өнгө будгийн үзэмжит орчин яваа яваандаа бүдгэрсээр бидний толгой дээрх усан хурмастын оюу номин өнгө аажимдаа алга боллоо.

Бид урагшаа жигдхэн алхахад бидний хөлийн чимээ ер бус тод сонсдож байв. Газар дээр дуулж яваагүй тийм өчүүхэн чимээ л тун түргэн зуур тархах ажээ. Нээрээ ч ус гэдэг орчинд дуу чимээ агаараас хол илуу дамждаг тул ямар нэгэн чимээ усны гаднахаас дөрөв дахин хурдан дуулдаг учиртай.

Энэ үед далайн ёроол нэг тийшээ мэдэгдэхүйц хэвийж ирлээ. Ингэхэд бид зуун метрийн гүнд, арван атмосферийн даралт доор байгаа санжээ. Бодвол миний өмсгөл хувцас иймэрхүү нөхцөлд тохируулагдсан байснаас би даралт ихэссэний улмаас ямар нэгэн зүдэргээ үзээгүй билээ.

Ганцхан л миний хурууны үеүдэд ямар нэгэн ул ойлгогдох ба дайрах байдал мэдэгдсэн боловч энэ явдал төдөлгүй мартагдсанбайлаа. Би хэдийгээр өөрийн тэрхүү өмсөж зүүсэндээ дасаагүй боловч урт удаан хугацаагаар явган явж сураагүй болохоор энэ хооронд бүтэн хоёр цаг явахад надад ядрах шинж ердөө ч мэдэгдсэнгүй ээ. Харин би усаар дэмжигдэж ер бус хөнгөн хөдөлгөөнтэй алхалж бүлгээ.

Энд гурван зуун метрийн гүнд би нарны гэрлийг бас л харсаар байв. Гэвч дөнгөж бүрэг бараг харагдсан билээ. Өдрийн хурц гэрэл үдшийн улаавтар бор гэрлээр буюу өдөр шөнө хоёрын дундаж өнгөөр солигдов. Гэсэн ч бид замаө нилээд сайн харж явсан тул Румкорфынхоо дэнлүүг ажиллагаанд оруулах арай л болоогүй байлаа.

Гэтэл капитан Немо гэнэт зог тусаж, намайг гүйцэж очмогц гараа урагш сунган бүрэнхийн дунд биднээс хол бус бүдэгхэн харагдаж буй ямар нэгэн бөөн хар юм руу заалаа.

“Креспо арлын ой энэ байх нь ээ” гэж би бодсон минь эндүүрсэнгүй ээ.

ДАЛАЙ ДОТОРХ ОЙ

Ийнхүү бид ойнп захад ашгүй нэг гарч ирлээ. Бодвол энэ нь капитан Немогийн зах хязгааргүй арвин эдлэнгийн гоц сайхан газрын нэгэн буйзаа. Газар дэлхийг өмчилж байсан анхны өдрүүдэд хүмүүс өөртөө эдэлдэг байсан эрхийн нэгэн адил энэхүү ойг тэр өөрийн өмч гэж тооцож байв.

Креспо арлын ой асар том модлог ургамлаас бүрэлдэж агсан бөгөөд бид тэдгээрийн ханагар мөчир доор явж ормогцоо би тэндхийн моддын мөчир гишүүдийн онцлог нэгэн байдлыг үзэж мэл гайхлаа. Би ер нь хүн болж хүзүү толгой зүүсээр тийм юм үзээгуй билээ.

Доогуур хивс мэт дэвсгэрлэн буй өвс, ногоо моддын хажуугаас салаалж салбарласан мөчрөөс бүгд нугарна, тахийна гэж байдаггүй, харин бүгд дээшээ шугам мэт тэгш боссон байв. Хамгийн нарийхан нахиа төмөр саваа шиг дээшээ хөвчлөн татагджээ.

Фухусууд ба бусад замгууд тойрох орчныхоо нягтаас шалтгаалж, далайнхаа дээд төвшинд, яг эгц босоо ургажээ. Хэрэв би эдгээр ургамлыг гараараа хажуу тийш нь зайлуулаад тавивал дахин босоо байдалдаа шилжиж байв.

Төдөлгүй би энэхүү этгээд хачин босоогийн ертөнцөд биднийг хүрээлэн буй харанхуйд дассаныхаа адил хялбархан даслаа. Ойд газрын хөрс чулуу ихтэй байв. Түүний зэрэгцээ усан доорхи ургамлын төрөл анги маш баялаг мэт санагдлаа.

Би амьтан, ургамал хоёрыг хооронд нь хольж хутган төдий л хялбархан ялгаж таньсангүй. Би ургаа амьтанг, усны ургамалтай буюу аль эсвэл усны ургамлыг ургаа амьтантай эндүүрч байв .Хэн ч гэлээ дээ, ер нь яаж эндүүрэхгүй байх вэ? Энэхүү усан доорхи ертенцийн чинь ургамал амьтан хоёр холь- цолдсон гэдэг нь цадиггүй! Эндхийн бүх ургамал газартай зөвхөн наалдсанаас биш тэндээс ургасан биш гэдгийг би ажиглалаа. Үүнд гайхах явдалгүй. Тэнд үндэсгүй юм чинь газраас шим тэжээл авах гэж газарт нааллдаг юм биш зөвхөн л тулгуур олох гэж авцалддаг юм шүү дээ. Тийм ч учраас тэд элсэн дээр ч шавар дээрч, хаа ч хамаагуй нүүж суудаг юм. Эдгээр ургамал тэднийг хүрээлж байгаа усаар амьсгалж хооллож амьдарч байдаг юм.Тэдгээрийн ихэнх нь навчны оронд этгээд хэлбэртэй бяцхан нимгэн хальснууд соёолуулдаг юм.

Энэ хальснуудын өнгө : Ягаан, улаан, ногоон, хүрэн, бор, бор хүрэн янз байдаг. Би энд “Наутилус”-ын ургамлын цуглуулгын хавтсанд хатаасан байдлаар бус харин бүр амьдрал төгс байдлаар нь дэлгэмэл дэвүүр мэт падин-павлин, тод, улаан өнгө церами, нахиагаа соёолуулж буй ламинар утас маягийн арван таван метр өндөр нереоцестей, дээшлэх тусмаа гол нь бүдүүрэх ацетабулярийн баглаа болон далийн бусад олон төрлийн цэцэглэдэггүй ургамлуудыг олж харлаа. Амьтан нь цэцэглээд ургамал нь цэцэглэдэггүй ямар этгээд хачин ертенц вэ? хэмээн нэгэн байгальч хүн усан доорхи ертенцийг дүгнэж хэлсэн юм гэдэг. Хуурай газрын сэрүүн бус орчны моддоос хэмжээгээрээ дутахгүй олон янзын ургамлын нөмөрт амьд цэцгийн бут мэт, ургаа амьтдын бүхэл бүтэн чуулга харагдаж ахуйд тэдний дээр махирласан тууш тууш ховил бүхий меандринууд тунгалаг ганган тэмтрүүлтэй кариофилим хэмээх од хэлбэрийн шаргал өнгөтэй шүр биетэн сагсайж багсайтал цэцэглэн, энэ бүгдийн дээгүүр хуурай газрын. цэцэрлэгийн гуа үзэмжийг туйлжуулан адилтгах гэсэн мэт калибр шувуухайн үеийн олон бяцхан ялаа загас цэцэгнээс цэцэг дамжих шиг, бидний хэл дороос шар өнгийн леписакантууд, нисдэг тахиа болон моноцентрууд бекас шувуудын сүрэг мэт дээр хий дэгдэж байв. Өдрийн нэг цагийн үед капитан Немо амрах дохио өглөө.

Бид уртын урт орой нь тоть маягийн сүмийн ганжир мэт дээшээ тэнгэр сүлбэсэн алару модны хажууд тэрийж унав.

Энэ амралтын нэн тааламжтай агсныг яана. Ганцхан л хэрэгтэй хэрэггүй юм ярих боломжгүй ажээ. Өмсгэл багтай тул ярьж ч сонсож ч болдоггүй ээ. Би өөрийн асар том зэс толгойгоо Конселийн мөн тийм толгойд ойртуулан өөрийн сайн нөхрийн хөхөж баярласандаа цогшиж гэрэлтсэн хоёр нүдийг харснаар сэтгэлээ хангаж билээ.

Тэр ч гэсэн сэтгэл ханамжтайн тэмдэг болгож ясан толгойгоо төмөр дуулган дотроо инээдэмтэйхэн эргэлдүүлсэн бүлгээ.

Бүтан дөрвөн цаг зугаалга хийж явсан авч гэдэс өлсөхгүй байгаад би гайхаж билээ. Яахаараа ходоод тийм өлсөж байсныг бүү мэд. Гэвч би усан доор ордог хүмүүсийн нэгэн адил үхтлээ унтмаар байв. Миний нүдний зовхи зузаан шилний цаана аяндаа анилдаж эхэллээ. Би зүүрмэглэж эхэлсэн бөгөөд тэр их нойр ч ганцхан явган яваагийн эрхэнд л баригдаж байсан билээ. Гэвч капитан Немо аврага усаэ цэрэг хоёр аятайхан жишээ үзүүлсэн тул би элсэн дэвсгэр дээр тэр дороо нам унтчихлаа.

Би хичнээн ч унтсан юм бүү мэд. Миний сэрэхэд л капитан Немо босчихсон байсан. Би таатай нь аргагуй суниаж атлаа гэнэтхэн ерөөсөө хэдхэн алхам газар, метр өндөр далайн асар том аалз олж харав. Тэр өөрийнхөө хялар нүдээр цоргих мэт ширтэж байх нь бодвол довтлох гэсэн бололтой. Миний өмсгөл баг түүний шүднээс намайг хамгаалж чадахаар зузаан боловч би айхгүй байж чадсангүй. Яг энэ минутанд өнөө далайчин, Консель хоёр сэрлээ.

Капитан Немо тэр далайчинд нөгөө жигшүүрт муухай амьтныг зааж өхөд тэр бууныхаа мөрлөгчөөр даруйхан цохиж алав.

Тэр асар том үе хөлтөнтэй учирсан явдал далайн энэхүү хөлгүй харанхуй хар цүнхэлд түүнээс ч аюултай, өөр амьтантай учирч болох болон, түүний эсрэг миний энэ өмсгөл хувцас ч хамгаалалт болж үл чадах нэгэн бодлыг надад төрүүлж билээ.

Би болгоомжтойхон явахаар шийдлээ. Би тэрхүү амрал- тыг бидний өнөөдрийн зугаалгын төгсгөл гэж бодсон минь эндүүрэл болж капитан Немо харин “Наутилус» руугаа эргэхийн оронд мөн л урагшлан явдаг байна шүү.

Далайн ёроол улам л хэвгий болж байсан тул бид улам л гүнзгий руу орж байв. Бидний зуун тавин метрийн гүнд хоёр өндөр хадан цохионы хоорондох нарийхан нугад хүрч ирэхэд өдрийн гурван цаг орчим байсан болов уу. Бидний өмсгөл хувцасны ид шидийн ачаар усан дор ороход хүнд байгалиас заяасан хэр хэмжээнээс бид ерэн метр илүү дор оржээ.

Бидэнд хэдийгээр шалган хэмжих нарийн багаж байгаагүй боловч би өөрсдийгөө зуун метрийн гүнд оржээ гэж бодож гаргалаа.Учир нь ерөөсөө ямар ч тунгалаг усанд нарны гэрэл үүнээс гүнд нэвтэрч чаддаг билээ. Тэгвэл бидний байсан тэр гүнд пад харанхуй дүнсийж байв. Гэтэл бидний өмнө гэнэтхэн нилээд хурц гэрэл бадрав.

Энэ нь капитан Немо өөрийнхөө цахилгаан чийдэнг асаасных ажээ. Тэхээр нь Консель бид нар ч гэсэн тус бүрийнхээ чийдэнгийн унтраалга товчийг нэгэнтээ эргүүлбэл тусгай хийгээр дүүргэмэл тахир гуурс цахилгаан гүйдлийн нөлөөгөөр тэрхэн зуур гэрэлтлээ.

Бидний дөрвөн дэнгийн гэрэл далайн усыг эргэн тойрон хорин таван метрийн зайтай гэрэлтүүлэв.

Капитан Немо харанхуй шугуй руу гүнзгийрч орлоо. Мод шингэрч эхэллээ. Энд ургамал нь амьтдаасаа хурдан ховордож байхыг би ажиглав. Бид хэрэв энд далайн ургамлыг олж харахаа бараг больсон бол ургаа амьтан, үе хөлтөн, зөөлөн биетэн, элдэв янзын загас мөн л түрүүчийн хэвээр биднийг тойрон бужигнаж байв.

Миний бодсоноор бол өнөө цахилгаан чийдэн бол далайн амьтдын анхаарлыг татах ёстой билээ. Гэтэл хэрэв л тэд бидэнд ойртож ирвэл, авлахад боломжгүй, нилээд хол зайнд язалзаж байв.

Капитан Немо зог тусаж буугаа онилж байхыг би хэд хэдэн удаа харсан боловч тэр буудалгүй буугаа буцааж хурааж байлаа.

Эцсийн бүлэгт өдрийн дөрвөн цаг орчимд бид ашгуй нэг зугаалгынхаа цаад захад хүрч, ирэх гэсэн газраа хүрч ирэв бололтой. Гэв гэнэтхэн бидний халз өмнө, мангар том боржин цохио бий болсон нь нүх сүв агуй болсон эгц чавчим элгэн улаан хад байв. Энэ нь Креспо арлын бэл, эх газар ажээ.

Капитан Немо зогсов. Тэр бидэнд мөн зогсох дохио өгсөн тул би энэхүү хадан ханыг гэтлэн гарахыг хичнээн хүслээ ч гэсэн зогсохосс өөр арга байсангуй. Энд капитан Немогийн эдлэн газрын шувтарга болсон байлаа. Тийм ч учраас тэр хүний хилийг алхахыг хүссэнгүй ээ.

Тэрхэн зурвас газрын цаана, түүний үзэн яддаг өөр ертөнц байгаа бүлгээ!

Ингээд бид буцах замдаа орж, капитан Немо ч мөн бяцхан отрядынхоо манлайд гарч “Наутилус” онгоцны зүг биднийг хөтлөн одлоо. Бид “Наутилус” онгоцондоо өөр замаар буцах мэт санагдаж байв.

Энэ шинэ зам нэн хэц тул тун ядаргаатай, гэлээ ч гэсэн биднийг далайн гадаргууд маш хурдан ойртуулж байв.

Хэдий тийм боловч даралт гэнэт өөрчлөгдөх явдал, хүний биеэс азот их ялгаж цус хөөрүүлдгийн улмаас, бие махбодод муугаар нөлөөлөх аягүй явдлаас болгоомжилж бид усны дээд давхрагад төдий л хурдан гарахыг хичээсэнгүй ээ.

Энэ аюул их гүнзгийгээс дээшээ цочир гарч ирдэг болгоомжгүй улсад усан доор ажилладаг хүмүүст их тохиолддог бүлгээ.

Удсан ч үгүй бид усны гэрэлтэй давхаргад дахин орж ирэв. Энэ хэр нар нилээд доор орж ташуу тусаж байсан тул гэрэл нь усан дотор нэвтрэхдээ хугарч ургамал амьтны биенд солонгорч байв.

Бид арван метрийн гүнд янз бүрийн загас жараахайгаар хүрээлэгдэн алхалж байв. Гэвч одоо болтол бууны дуу нэг гаргачихмаар далайн томхон амьтан олж үзээгүй билээ.

-Гэтэл капитан Немо буугаа дахин мөрөндөө авч бутанд шурган хөдөлж буй ямар нэгэн амьтан руу шагайж байхыг би харав. Тэр гохоо дарлаа. Чихэнд юм исгэрэх сулхан чимээ сонсогдож, биднээс тавхан алхмын зайд ямар нэгэн амьтан унаж ойчих харагдлаа.

Тэр бол далайд оршигч цор ганцхан дөрвөн хөлт амьтан далайн минж байв. Энэ амьтан гэдсээрээ мөнгөлөг цагаан, нуруугаараа хар хүрэн сортой, уртаараа метр хагас арьс орос, хятад газар тун их үнэд хүрдэг. Урт гонзгор бие, богино пагдгар хөл, хавтгай толгой. мухар хоншоор, хулгар чих, урт хавтгай сүүлтэй хуруун завсраа зузаан бөх хальс бүхий тэр амьтныг би их сонирхлоо.

Тэрхуу үнэт амьтан, түүний хойноос загасчид улайран хөөцөлдсөний улмаас сүүлийн жилүүдэд тун ховор болсон юм. Тэр одоо номхон далайн умарт хэсгээр тохиолдох боловч бүр мөсөн үгүй болох цаг нь бодвол холгүй буйзаа.

Өнөө далайчин алагдсан минжийг мөрөн дээрээ авч хаяхад бид цаашаа хөдөллөө.

Бид элсэн хотгор дундуур бүтэн цаг явлаа. Заримдаа тэр дээшээ овойж усны гадаргууд ойртовч, хоёр метр хэр очоод л уруудаж байв. Усны гадаргууд ойртох яг тэр үед л би бидний дээр яг л бидэн шиг улс явж, бидний л яасан бүхнийг дуурайж байхыг нь харж байсан бөгөөд тэд, зөвхөн толгойгоороо уруугаа хөлөөрөө өөдөө харчихсан байв.

Анхаарал татсан өөр нэгэн үзэгдэл гэвэл бидний тархин дээр нарны гэрлийг үүлс хэсэгхэн зуур хөшиглөн өнгөрч хэсэг хэсгээрээ тасралтгүй хөвж байлаа. Энэхүү хачин үзэгдлийн учрыг би бодолхийлж байж сая ухаарвал бидний дээгүүр хөвсөлзөж байсан усны давхаргын зузаан нимгэнээс шалтгаалж ус долгионтсоны учир тэдгээр үүлс хөвөлзөж агсан ажээ. Би сайн ажиглаж хараад тэнгисийн гадаргуу дээр ус хөөсрөн бургилгаж буйг үзэж билээ Ус маш тунгалаг байсан тул би бүр, бидний дээгүүр түргэн зуур нисэн өнгөрч буй шувуудын сүүдэр дайрч өнгөрөхииг ч ажигласан бүлгээ.

Тэхэд л би, анчин хүн ер нь хэзээ нэгэн цагт олж үзэхэд бэрх нэгэн мэргэн буудалтын гэрч нь болсон юм даа. Ямар нэгэн том шувуу далавчаа өргөн дэлгэн хальсаар ус руу ойртож ирсэн тэр цагт, уул шувуу тод сайхан харагдаж байсан тул түүнийг усанд хэдхэн метр зайтай бяйхад далайчин буугаа мөрөндөө авч буудсан билэа. Ус руу өнөө шувуу чулуу мэг унаж ирэхдээ тун их эрчтэй унасны улмаас усны эсэргүүцлийг давж, мэргэч буучийн гарт бараг өөрөө орж ирсэн бүлгээ. Энэ бол тэнгисийн шувуудын нэг сайхан төлөөлөгч асар том хэмжээний альбятрос байж билээ.

Бид бүтэн хоёр цагийн турш туулахад бэрх замаг ургасан нуга газар, элсэрхэг хотгороор явлаа. Биднээс хагас миль хэртэй газар ямар нэгэн бүдэг гэрэл ёлтойж харагдах үед би эцсийнхаа хүчийг шавхан зүтгэж явснаа үнэхээр хүлээх ёстой. Тэр бол “Наутилус”-ын чийдэн ажээ. Бид хорин минутаас хэтрэхгүй хугацаанд “Наутилус”-д хүрч очих учиртай. Би тэнл дахин цээж дүүрэн амьсгална хэмээн дүүрэн итгэж явсан нь хийн савнаас хоолойгоор дамжиж, миний дуулган дор орж буй амьсгалах агаар дуусч байгаа мэт санаж явав. Гэтэл биднийг хэсэг зуур саатуулсан нэгэн тохиолдлыг би урьдчилан мэдсэнгүй. Би капитанаас хориод алхмын хойно алхаж явтал тэр гэнэт эргэж над руу чиглэн ирлээ. Тэр төмөр мэт хатуу гараараа намайг газарт наалдуулан дарж авахад, өнөө усан цэрэг ч мөн Конселийг тэгж даржээ.

Эхлээд би, ийнхүү бидний зүг гэнэт довтолсон тэр учры нь чухам юу гэж үзэхээ мэдэхгүй гайхаж байтлаа, капитан миний дэргэд мөн адил хөдлөхгүй зэрэгцэн хэвтэхэд нь сая учрыг олж тайвширч билээ.

Би замгийн бутан доор эргэн тойрон чухам юу болж буйг мэдэхгүй хэвтэж атлаа, толгойгоо өргөн дээш харвал бидний дээгүүр гэрэл сацаргасан ямар нэгэн асар том голигор голигор амьтад хөвж өнгөрөхийг харлаа. Энэ аврагуу- дыг би аврага загас буюу акул мөн хэмээн танилаа. Энэ аймшигт амьтан хүчирхэг сүүл, хүнийг ганц үмхэхдээ л хоёр хэсэг болгочих ган мэт хурц шүд, шил мэт гөлийсөн нүдтэй билээ.

Тэр амьтныг Консель ангилан ялгасан эсэхийг ч бүү мэд, харин өөрөө түүний мөнгөлөг цагаан гэдэс, арзайсан олон хурц шүд бүхий ам зэргий нь харчихаад байгаль шинжээч эрдэмтэн байхаасаа барьц алдсан золиодос амьтан мэт харж хэвтлээ.

Бидний асар их аз болоход тэдгээр аймшигт араатны нүдний хараа төдий л сайн биш билээ. Тэд бидний яг толгой дээгүүр юу ч үзсэнгуй хөвж өнгөрөв. Бид балар харанхуй модонд барстай дайралдахаас ч аюултай аюулаас азтай ангижирч бүлгээ.

Хагас цагийн дараа бид тод цагаан гэрэл нь бидэнд зам зааж агсан “Наутилус” онгоцондоо хүрч очив. Гадаа хаалга нь бидний явсны! дараа хаагдсангүй нээлттэй хэвээрээ үлджээ. Бид өнөөх бяцхан бүхээгт явж очмогц капитан Немо гадаа хаалгаа хаачихав. Тэр дараа нь нэгэн товч мушгимагц онгоцон дотор ажиллаж эхэлсэн шахуурганы шуугих дууг би сонсож өөрийгөө тойрч байсан ус доошилж байхыг мэдэрлээ. Хэдхэн минутын дараа бүхээг дотроос ус бүр мөсөн юүлэгдлээ. Тэр үед дотор хаалга нээгдэж бид хувцасны өрөөнд орж очив.

Надаас өмсгөл багий минь тайлж авахад би үхтлээ ядарчихсан амьтан, ядаргаа нойр хоёртоо бараг савж унахаа дөхөж байсан боловч усан доогуурхи энэхүү гайхамшигт сайхан зугаалгаараа сэтгэл хэмжээгүй ханасан хүн, өөрийнхөө өрөө руу явж одлоо.

НОМХОН ДӨЛГӨӨН ГАДААД ДАЛАЙ ДООГУУР 4000 БЭЭР АЯЛСАН НЬ

Маргааш нь арван нэгдүгээр сарын 18-нд би бие амарч, хөл хөнгөрөн босч ирээд, “Наутилус” онгоцны тавцан дээр гарч ирэхэд капитаны туслагч мөн л өнөөх хэлдэг үгээ яг хэлж байв.

Гэнэт миний толгойд энэ үг “Юу ч харагдахгүй байна аа” гэсэн үг байх нь ээ гэсэн бодол төрлөө.

Нээрээ ч тэнгис хов хоосон байв. Далай дээр ганц ч далбаа үл харагдана. Креспо арлын уулс бодвол шөнө үгүй болсон байлгүй. Гэрлийн задаргааны цэнхэр өнгөөс бусад өнгийг шингээн авах тэнгис ганцхан л тэр цэнхэр өнгөө ца- царгаж харагдав.

Тавцан дээр капитан Немо өөрөө гарч ирэх хүртэл би тэнгисийн өглөөний сайхан. енгийг сониурхан зогсож билээ. Тэр намайг хараагүй юм шиг дүр үзүүлж одон орны шинжилгээний ажиглалтуудаа хийж эхэллээ. Түүнийгээ дуус- гаад тэр жолоодлогын бөмбөгөр тийш очиж,түүнийг тохойлдон далай руу ширтэн зогсов.

Тэр үед онгоцны тавцан дээр хорь орчим далайчин гарч ирснийг ажвал бүгд эрүүл чийрэг,булиа эрс байлаа. Тэд далайд урьд шөнө хаясан тороо татаж эхлэв. Эд олон янзын ястан ажээ. Би тэдний дунд хэд хэдэн ирланд, франц, славян хүн нэг грек, кристо арлын нэгэн иргэн байхыг ялгаж танилаа. Тэд бүгд дуу цөөнтэй, өнөө л миний үүсэл гарлы нь ухаж мэддэггүй үл мэдэгдэх хачин хэл дээр ярьцгааж байв.

Тэд тороо тавцан дээр татаж гаргалаа. Тэр тор нь норманди маягийн болж ирээд доод гогцоонд нь оруулсан мод гинжний тусламжаар нүх нь усан дотор онгорхой үлддэг, том шуудай хэлбэртэй ажээ. Энэ шуудай нь онгоцны хитэгт ган аргамжаар уягдаж, далайн ёроолоор чирэгдэхдээ замдаа тохиолдсон юм бүхнийг хамдаг байв.

Энэ өдөр торонд далайн сонирхолтой амьтад орж баригдсанаас дурдвал: Ер бусын ховдог болохоос гадна, тун этгээд хачин хөдөлдөг, өөрийнхөө муухайд “далайн четгер” гэж хочлогдсон нэг байрнаас нөгөө байранд өөрийн гар сэлүүрээрээ тулж үсрэн явах загасчин загас, энгийн цагт зүгээр нэг гэдэстэн боловч дайсан ойртохыг мэдмэгц гэдсээ хийлэн цүндийлгэж арьсныхаа хуниасыг тэнийлгээд, аймшигт хурц өргөс, арзайсан гэдэстэй болон хувирч, тэр гэдсээрээ дайсныг угтан авах цоохор өнгийн өргөс гэдэстэн зэрэг загас баригдсан байв. Түүнчлэн “Наутилус”-ын тавцан дээр сэгсрэгдсэн торноос хэд хэдэн шаравтар зүсний миног, урт бие нь сүүлийн сэлүүрээр бус утас маягийн урт хялгасаар дуусах хоёрын зэрэг мөнгөлөг саарал хялгасан сүүлт, биений нь доод хэсэг урт шулуун сэлүүрээр эмжигдсэн хэд хэдэн тооны хайрслаг шулуун сэлүүрт, хүрэн толботой шаравтар бор треск, олон терлийн быгки, хамгийн эцэст хэдий их хурдан ч гэсэн асар том торноос зайлж чадаагүй хэд хэдэн ширхэг гойд сайхан тунцууд асгарч байв.

Торонд орсон загас мянган фунтээс доошгүй буйзаа. Энэ нь азтай боловч төдий л гайхалтай бус шүүрдэлт байжээ.

Үнэндээ уул тор онгоцны араас олон цаг чирэгдэж замдаа тохиолдсон бүгдийг шүүрдсэн билээ.

Барьсан бүх загасыг усан цэргүүд зооринд оруулсан бөгөөд тэдгээрийн хагаыг шинэ дээр нь идэж дуусгах, бусды нь өөр талаар эдлэх ёстой байв.

Загас шүүрдэлтийн ажил дуусаж буй тул би онгоц одоохон доошоо живж орно хэмээн бодож өөрийнхөө өрөө руу явахаар завдтал капитан Немо надад ойртон ирж өгүүлэх нь :

- Тэнгис өөд хараач, профессор! Энэ чинь тэхэд танд заримдаа догшин, заримдаа амгалан амьд амьтан биш гэж үүу? Тэр өчигдөр бидний нэгэн адил л нойрсож өгсөн бол өнөөдөр, өглөө мөн л нойр сайн ханаж сайхан зантай нь аргагүй сэрсэн ажээ гэлээ.

“Амар мэнд, баяртай маяртай ч үгүй. Хажуугаас нь харсан хүн биднийг дээр эхэлсэн яриагаа л үргэлжлүүлж байгаа юм байлгүй гэж санамаар” хэмээн би дотроо бодлоо.

- Хар л даа, та хэмээн капитан үргэлжлүүлж :

-Нар хүртэл найртай нь аргагүй дэгдэж өдрийнхөө ердийн амьдралаар амьдарч эхлэв бусуу. Энэ далай тэнгисийн биемахбодын амьдрах их чадлыг ажихад ямар сонин бэ! Үүнд бүр зүрх ч бий, судас ч бий гээч. Далайд амьтны цусны эргэлттэй яг адилхан хөдөлгөөн бий гэж тэмдэглэсэн эрдэмтэн Моорийн үгийг би дүүрэн зөвшөөрнө гэлээ.

Калитки Немо надаас энэ үгэндээ хариулт авахыг төдий л их хүсэхгүй байгаа нь харсаар байтал ойлгомжтой тул би түүний үгэнд ямар ч нэмэргүй “мөн тийм” “Таны зөв” (тэгэлгуй яахав) гэсэн хариулт өхөөс өөрийн биеийг чөлөөлж дуугарсангүй.

Капитан Немо ердөө л үгнүүдийнхээ хооронд урт урт зогсолт хийж өөрөө өөртэйгөө ярьж байлаа. Энэ бол хоёр хүний сэтгэмж байв.

Тийм ээ хэмээн тэр үргэлжлүүлэн ;

Далайд халуун хүйтний өөрчлөлт, давс шүүний найрлага нүдэнд үл үзэгдэх бяцхан амьтдын хольцоос шалтгаалж үргэлжийн эргэлт болж байдаг юм. Халуун хүйтний өөрчлөлтөөс усны нягтрал янз бүр болж үүний эцэст урсгал, эсрэг урсгал бий болдог биш үү.

Туйлын бүсүүдэд тун өчүүхэн боловч экваторын орчинд нэн их хэмжээний байдаг усны ууршилт халуун ба сэрүүн орны хооронд усны солилцлыг бас бий болгодог билээ. Түүнээс гадна тэнгисийн ус дээрээсээ доош орж, дороосоо дээш гарч үргэлж хутгалдаж байдгийг би бас ажигласан юм даг. Далайн усны энэ хөдөлгөөн бол далай амьсгалж буй жинхэнэ тэмдэг юм. Нарны илчинд халсан далайн нэгэн дусал гадаргуугаас ёроолд орж, тэгээс дээш хоёр градусын температурт өөрийн хүндрэлийн дээд хэмжээнд хүрч хөрөөд дахин дээшээ дэгддэг билээ. Энэ үзэгдлийн үр дүнг та хойт туйлын тэнд ажиж мэдээд. ус яагаад дээрээсээ өрөмтөж хөлддөгийн учрыг ойлгох болно гэж ярилаа.

Капитан Немо өөрийн энэхүү яриаг дуусгах хооронд “Мөсөн туйл гэнэ ээ? Энэ зоригт эр биднийг арай тийш нь аваачих гээгүй байгаа?” гэж би бодож амжив.

Тэр хооронд капитан Немо дуугүй болж, түүний хараа тэнгис тийш хандсан бөгөөд тэр усны энэхүү их арвин санг мэрийлттэй; дур сонирхолтой, тасралтгүй судалдаг ажээ. Тэр хэсэг зуур дуугүй зогссоноо, үргэлжлүүлэн;

-Далай өөртөө хичнээн их давс уусгадаг гэж санана.

Хэрэв далайн усанд ууссан тэр их давсыг шүүж тунгааж авах юм бол хааш хаашаа дөрөв аравны таван миль хэмжээний шоо дөрвөлжин болохсон билээ. Хэрэв та, эрхэм профессор, тэрхүү давсыг дэлхийн бөмбөрцөг дээгүүр жигд тараахыг хүсэхсэн бол дэлхийг арав гаруй метр зузаан давс бүрхэхсэн бизээ. Гэвч, та далайн усанд ууссан тэр их давс, байгаль бодисын .ямар нэгэн гажууд зангаас шалтгаалсан гэж бүү бодоорой. Тиймээ! давс далайн усны ууршилтыг багасгасны улмаас усны уур салхинд туугдан одохгүй тул манай ертөнцийн сэрүүн бүсүүдийн хур борооноос хамгаалдаг учиртай.

Энэ бол дэлхийн бөмбөрцөг дээр байгалийн их хүчийг тэнцэтгэх агуу их хүндэт үүрэг биш үү гэв.

Капитан Немо дахин дуугүй болж, тавцан дээгүүр хойш урагшаа хэд алхсанаа :

Тэгвэл, нэгэн дусал усанд хэд хэдэн саяараа байдаг буюу наян мянган ширхэг нь дөнгеж ганцхан миллиграмм жинтэй тэдгээр бактер хэмээх тэр өчүүхэн бяцхан амьтдын гүйцэтгэх үүрэг тийм ч бага бишээ. Тэд далайн усанд буй давсыг өөртөө шингээн авч, далайн усанд уусмал байдалтай байгаа хатуу чанарын бодисуудыг биедээ хураан авдаг билээ. Тэнд, усны гүнд ургаа амьтад шүр биетний болон хөндий хэвэлтний бөөгнөрлүүдийг үүсгэж бүхэл бүтэн арап хойгууд, тивүүдийг тогтоодог юм. Тэхэд ус тогтмол нэгэн байдалд байхгүй дээрээсээ доошоо болон дороосоо дээшээ, цааш наашаа үргэлждийн хөдөлгөөнд оршиж тэдгээр амьд биесийг тэжээлээр хангадаг билээ. Усны энэхүү дээшлэх доошлох цаг үргэлждийн урсгал, цаг үргэлждийн хөдөлгөөн далайд мөнхийн амьдралыг бий болгодог юм. Тийм учраас эх газар, хуурай газраас үлэмж илүү хүчтэй; нэн илүү үр шимтэй, далайн хэсэг бүхэнд үргэлж цэцэглэн байх, үхэж мөхөшгүй, төгс амьдрал энд буцлан байх нь ихэнх хүмүүст амьгүй хоосон мэт боловч энд оршигч тоо томшгүй амьтад болон надад амьдруулах нэгэн орчин болжээ.

Эдгээр үүргийг капитан Немо ярьж байх үед царай нь айхтар хувирч, түүний тэр яриа надад асар их сэтгэгдэл төрүүлж билээ.

- Тиймээ, амьдрал! хэмээн тэр залгуулан авч жинхэнэ амьдрал зөвхөн л энд байгаа юм. Ирээдүйд “Наутилус” шиг өглөө бүхэн цэвэр агаараар амьсгалах гэж дээшээ гардаг орд харш, байшин барилга босгон,хэнд үл ч хамаарах, эрх чөлөөт хотууд усан доор сүндэрлэнэ гэдэгт би хувьдаа бат итгэж байна… Хэн яаж мэдэх вэ. хэрэв ямар нэгэн эзэрхий этгээд…гэж хэлэх гэснээ яриагаа дуусгаж чадсангүй аймшигтайгаар нудрага зангидлаа.

Дараагаар нь ямар нэгэн харамсалт хар бодлоос хагацахыг оролдох мэт царай гарган, шууд над руу хандан:

- Далайн гүн чухам хэд хичнээн болохыг эрхэм профессор та мэдэх үү? гэж асуулаа.

- Би зөвхөн л хамгийн сүүлчийн хэмжилтүүдээр тодорхойлогдсон тэр хэдэн тоог л мэднэ.

- Та тэрнийгээ надад хэлчихвэл болохуу? хэмээн капитан маань надаас асуухад би :

- Дуртай зөвшөөрнө хэмээн эхэлж,

- Би танд юу л санаж буй бүхнийгээ л хэлье. Хэрэв би эндүүрээгүй бол тэнгисийн дундаж гүн Атлантын гадаад далайн умарт хэсэгт гурван мянга есөн зуун метр, Газрын Дундад далайд мянга хоёр зуу, харин Атлантын гадаад да- лайн өмнөт хэсэгт барагцаалбал өргөргийн гучин тавдугаар хоногт, тэнгисийн хамгийн гүн газрыг хэмжсэн байсаан. Тэдгээрийн эцэст нэг газарт арван хоёр мянган метр, нөгөө нэг газарт арван дөрвөн мянга ерэн нэгэн метр, бас нэг га- зарт арван таван мянга нэг зуун дөчин есөн метр тус тус гүнзгий байжээ. Эрдэмтдийн бодож байгаагаар бол хэрвээ, далайн ёроолыг тэгшитгэж хэмжих аваас түүний гүн, дэлхийн бөмбөрцгийн хаана ч тэр, гурван мянга найман зуун метр байхсан гэж үзэж байгаа юм билээ гэв. Тун сайн, эрхэм профессор хэмээн капитан Немо залгуулан авч,

- Бидэнд арай дээр бол уу гэмээр нэгэн мэдээ сонсгохсондог оо хэмээн найдаж байна. Хэрэв та, Номхон далайн энэхэн хэсгийн гүнзгийг сонирхож буй бол би танд гуравхан мянгаас хэтрэхгүйсэн гэж хэлэхсэн билээ гэв.

Ингэж хэлчихээд капитан Немо нээлттэй байгаа нүхээр орж, төмөр шатаар дамжин доошоо буухад би түүнийг дагалдан одож үзэсгэлэн танхимд орж очив. Яг тэр минутанд сэлүүр сэнс эргэлдэн эхэлж, хурдны хэмжүүр хорин миль заав.

Дараагийн өдрүүдэд, түүгээр ч барахгуй бүтэн долоо хоног капитан Немо миний нүдэнд тун цөөхөн үзэгдэж билээ. Би түүнтэй их л удаж байж уулздаг байв. Капитаны туслах өглөө бүр өөрийн ажиглалтыг нэн нямбай үйлдэж түүнийгээ газрын зураг дээр тэмдэглэжээ.

Консель, Нед Ленд хоёр надтай өдөр бүр, олон цагаар хамт байлцахад Консель, бидний өнөөх усан доогуурхи жуулчлалын гайхамшгийг ярьж жадчин маань тэр зугаалгад оролцоогүйгээ үнэнээсээ харамсан, хар бууж байв.

Гэвч би далай доорхи ойд жуулчлах бололцоо дахин олдох байлгүй хэмээн түүнийг тайтгаруулж билээ. Үзэсгэлэн танхимын цонхны халхавч бараг өдөр бүр удаан цагаар сөхөгддөг тул бид усан доорхи ертөнцийн гуа сайхныг үзэж бахдаж үл ханах билээ.

Энэ үед “Наутилус” өмнө дорно зүгийг барьж, зуугаас зуун тавин метрийн гүнд явж байв. Гэвч наг удаа капитан Немогийн илүү зан нь хөдөлж, онгоц маань залуурын доош орох мушгилтанд автан далайн ёроол руу хоёр мянган метрийн гүнд орж явчихлаа.

Зуун градусын хувиартай термометр, далайн бусад бүх өргөрөгт нэгэн адил харгалзах мэт тэрхүү гүнзгийд харгалзах температур ( - ) тэгээс дээш дөрөв дөрөвний нэгэн градус халууныг зааж байв.

Арван нэгдүгээр сарын хорин зургааны өглөөний гурван цагт “Наутилус” уртрагийн 172 хоногт мэлхийн халуун бүсийг огтлон, хорин долооноо Сандвичийн арлуудыг өнгөрлөө. Эдгээр арлын орчинд 1779 оны 2дугаар сарын 14-нөө алдарт далайчин капитан Кук амь үрэгдсэн бүлгээ.

Дэлхийг тойрох манай жуулчлал эхэлснээс хойш бид дөрвөн мянга найман зуун жаран бээр газар явжээ.

Би 29-ний өглөө онгоцны тавцан дээр гарч ирвэл, Гавайн олтригийг үүсгэх долоон арлын хамгийн том Гавайн арлыг онгоцноос хоёр миль орчим зайнд салхин доор талаас нь олж үзлээ. Би тариалангийн талбай, уулсын бэл, далайн эрэгтэй зэрэгцэн одсон уулсын хяр, галт уулсууд болон тэдгээрийн дунд далайн төвшнөөс дээш таван мянган метрийн өндөрт дүнхийж буй Мун-Реагийн оргил зэргийг тод ялгаж харав.

“Наутилус” өмнө дорно зүгийг чиглэсэн хэвээрээ явав. Тэр арван хоёрдугаар сарын нэгэнд, уртрагийн 142 хоногт экваторыг огтолж, арван хоёрдугаар сарын 4-нд онгоцны тэмдэглэлт явдал болоогуй түргэн зуурын аяллын эцэст бид, Маркизын бүлэг аралд тулж ирлээ.

Би, өрнөт уртрагийн 39 хоног 32 хувь өмнөт өргөргийн 8 хоног б7хувьд орших Маркизын арлуудын хамгийн томуудын нэгэн болох Пука-Хивийн арал дээр Мартины оргилыг олж үзлээ. Гэвч, капитан Немо газарт ойртон очих нэн дургүй тул би, уулсыг хучсан өтгөн ойгоос өөр, юуч харж чадсангүй билээ.

Эндхийн уснаа орхисон тор, ер бусын амттай бөгөөд зөөлөн махтай, амтлаг шаргал болж ирээд хөх цэнхэр туяа цацаргасан хэд хэдэн ширхэг макрель, мөнгөлөг өнгөөр солонгорох хөхөвтөр ногоон сарган загас шүүж авчирсан байв. Эдгээр загас идээний ширээнд хүндэт байр эзэлдэг бүлгээ.

Дээр нь Франц улсын далбаа намирч агсан тэдгээр сайхан аралтай салахын ёсыг гүйцэтгээд, арван хоёрдугаар сарын 4-нөөс 11-нийг хүртэл “Наутилус” дахиад хоёр мянга шахам миль давхилаа. Энэхүү жуулчлал толгой хөлтний ангийн хос заламгайтны доод ангид багтах кальмар хэмээх маш соньхон зөөлөн биетний асар их сүрэгтэй тохиолдсоноороо онцгой билээ. Энэ доод ангид сепи болон аргонавтууд мөн хамаарагдана. Эдгээр зөөлөн биетэн яагаад ч юм дээ, эртний байгальчдын анхаарлыг онцгой татаж, эртний илтгэгч- дийн судар бичигт эрхэм суурийг эзэлдэг учраас баячуудын идээ будааны ширээн дээр бага бус хүндлэгддэг байв. Юу ч л гэсэн алдар цуут Галений өмнөхөн амьдарч агсан эртний грекийн эмч Атенс ингэж нотолдог бүлгээ.

“Наутилус” арван хоёрдугаар сарын 9-ний шөнө тэрхүү кальмарын их сүрэгтэй учирсан билээ. Тэдгээр олон сая зөөлөн биетэн май загас ба сардины нэгэн адил сэрүүн бүслүүрээс нилээд дулаан бүсэнд нүүдэг ажээ.

Бид тэдгээрийг зузаан болор цонхны цаанаас ширтэж байхад хөл нь тархин дээрээ байхаар байгалиас заяагдсан тэдгээр кальмарчууд толгой дээрх арван мөчөө зогсоо зайгүй арвалзуулан бөгсөөрөө урагшаа түрэн давхиж харагдав.

“Наутилус” хэдий асар их хурдан давхих боловч олон цагийн турш тэдгээр кальмараар хүрээлэгдэн явсан билээ. Бид усанд тор хаясан нь тэдгээр зөөлөн биентээс нэн олныг барьсан билээ.

Далай биднийг уйтгарлуулсангүй, бидний нүдний өмнө цаг минут тутамд тайз чимэглэлээ өөрчлөн жүжиг үзэгдэл дэлгэн үзүүлж байв. Далай зөвхөн бидний зугаа гаргаад зогсоогүй өөрийн эрдэнийн сангийн нууцад нэвтрэх болол- цоо өгч билээ.

Арван нэгдүгээр сарын 11-нд би үзэсгэлэн танхимд капитан Немогийн номын сангаас ном авч уншин суух үед Нед Ленд, Консель, хоёр гялбам хурц гэрэлтүүлэгдсэн далайг болор цонхны араас нэвт сонирхон байлаа. “Наутилус” энэ үед хөдөлгөөнгүй яг зогсож билээ. “Наутилус” өөрийн усны тусгай багтаамжуудыг усаар дүүргэсэн тул мянган метрийн гүнд байсан бөгөөд усны энэхүү гүн хэсэгт ямар ч амьтан оршдоггүй билээ. Энд зөвхөн асар том загаснууд л хааяа нэг явдаг ажээ.

Энэ үед би Жак Масэгийн “Ходоодны зуучууд” гэдэг маш сонин ном уншиж агсан тул зохиогчийн хурц оюун өгүүлшгүй сайхан бичлэгийг бахдан баясаж сууж билээ. Гэтэл Консель намайг гэнэт :

-Эзэн хэрэв таалахсан бол цонхонд ойртон ирэхийг хүсэхсэн хэмээн ямар нэгэн хачин этгээд хоолойгоор дуун гарахад ;

-Юу болоо вэ, Консель оо? гэж би асуув.

-Эзэн өөрөө үз л дээ!

Би номоо хойш нь тавьчихаад цонхонд наалдан ус руу харав.

Тэгвэл, цахилгаан дэнгээр гэрэлтүүлэгдсэн шингэн орчинд ямар нэгэн үл хөдлөх асар том бөөн хар юм харагдав. Би тэрхүү аврага амьтныг танихыг хичээнгүйлэн нүд салгалгүй ширтэн ажвал миний толгойд нэгэн бодол аянга мэт гялсхийн орж ирэх мэт болоход би :

- Онгоц! хэмээн бархирав.

- Мөөн...энэ чинь живсэн онгоц байна-гэж Канад хүн хариулав.

Нээрээ ч Нед Ленд эндүүрсэнгүй ээ. Бидний өмнө яах ч аргагүй живсэн хөлөг онгоц байв. Түүний их бие шинээрээ шахам байхыг бодвол аюул учраад хэдхэн цаг болсон мэт ажээ. Тэрхүү онгоцны тавцан дээр гурван тооны шонгийн богино уг байхыг харвал уул онгоц амь гарахын тул шураг модоо тас цавчиж үзсэн бололтой. Гэвч тэр нь тус болсонгүй ээ...

Живсэн тэрхүү онгоцны сэг юутай харамсалтай сэтгэгдэл төрүүлсэн гэж санана!

Гэвч түүнээс ч хэт харамсал төрүүлсэн нь хэд хэдэн хүний хүүр гулдайн хэвтэж харагдах түүний тавцан байлаа. Миний тоолсноор бол зургаан хүний хүүр байсан бөгөөд дөрөв нь эр хүний, нэг нь онгоцны залуурчаас зууралдан зогсоогоороо үхсэн байхаас гадна нэгэн эмэгтэй, хүүхдээ тэвэрсээр жижиг цонхны ирмэг дээр тэгнэж үхсэн байв.

Тэрхүү эмэгтэй нэн залуу ажээ. Чийдэнгийн хурц гэрэлд гэрхүү эмэгтзйн гутаж муудаагуй нуур царайг би ажиж амжив. Бодвол тэр эмэгтэй сүүлчийнхээ тэнхээ шавхан хүүхдээ дээш нь өргөсөн бололтой хөөрхий бяцхан үр нь эхийн- хээ хүзүүгээр тэвэрсэн хэвээрээ тэр чигтээ үхжээ.

Бусад гурван усан цэрэг жирийн бус байдлаар хөшилдсөнийг харвал тэд өөрсдийнхөө биеийг онгоцонд барьж хүлсэн аргамжийг тайлах гэж оролдсоор үхсэн бололтой. Дөрөвдөх хүн, ердийн амгалан бөгөөд зоримог царайтай залуурч босоо чигээрээ, хоёр гараа залуур хүрдэн дээр тавьсан хэвээрээ үхсэн байлаа.

Хөөрхий хөгшин залуурч живж орсон гурван шурагт хөлөг онгоцоо далайн ёроол хүртэл, сүүлчийнх нь замд жолоодсон хэвээрээ байх мэт санагдлаа.

Юун аймшигт үзэгдэл вэ! Бид аюул сүйрлийн тэрхүү аймшигт зурагнаас нүд салгаж чадахгүй байж билээ...

Би асар том аврага загасны сүрэг хүний махны үнэрээр айсуй явааг мөн олж харав.

“Наутилус живсэн хөлгийг бүтэн нэг тойроход би тэрхүү онгоцны их бие дээр:

ФЛОРИДА, ЗУНДЕРЛАНД

гэж бичсэн уул онгоцны нэрийг олж уншсан бүлгээ.

ВАНИКОРО

Энэхүү эмгэнэлт нэгэн учрал бол дараачийн иймэрхүү олон тохиолдлын хамгийн эхнийх байлаа. Үүнээс хойш бид усны ёроолд ялзарч гүйцэж буй живсэн онгоцны сэгийг “Наутилус”-ын цонхоор байн байн олж үздэг болов. Далайн гүнд зэвэнд идэгдсэн их буу, сум, гинж, занга болон бусад өдий төдий төмөр эллэл байхыг бид олж үздэг байлаа.

Арван хоёрдугаар сарын 11-нд бид Памумотугийн ольтригт ойртон ирсэн бөгөөд эдгээр ольтригт Бугенвиль (цаг үедээ “Аймшигт бүлэг арлууд” гэж нэр өгсөн) ажээ. Энэхүү ольтригийн арлууд өмнөт өргөргийн 13 хоног Зхувь 20дахь хоног 50 хувь болон өрнөд уртрагийн 125 дугаар хоног, ЗО хувь хүртэлх хувиаруудын хооронд дорно-өмнө, дорноос өрнө, умар өрнийг чиглэн хоёр мянга илүү километр газар цувран тогтсон ажээ. Эдгээрийн хамгийн зүүн захын бүлэг арлыг Дюгийн арлууд гэх ба баруун захын хэсэг арлыг Лазаревийн арлууд хэмээн нэрлэдэг юм.

Энэхүү ольтриг нийт гурван зуун далан хавтгай дөрвөлжин бээр талбайг эзлэн жаран тооны бүлэг арлыг багтаан тогтсоны дотор Франц улсад харъяалагдах Гамбъейн бүлэг арал орно. Эдгээр арал бүгд шүрэн арал билээ. Хөндий биетнүүдийн удаан боловч цөхрөлтгуй үйлчилгийн эцэст тэдгээр арлыг усан дээр ил гаргаж, эрт орой хэзээ нэгэн цагт хооронд нь холбох юм. Дараа нь эдгээр шинэ арал зэргэлдээ ольтригтой нийлэхэд нэг талаас шинэ Зеланди, шинэ Коледони хоёр нөгөө талаас : Маркизын арлууд нэгэн бүтэн шинэ тив үүс- гэх болноо.

Би нэгэн өдөр энэхүү онолыг капитан Немод хэлэхэд капитан надад хүйтнээр хариу хэлсэн нь;

-Хуурай газар шинэ тивээр дутаагуй, харин шинэ хүмүүсээр дутаж байгаа юм шүү! Гэж хариулж билээ.

“Наутилус”-ын явах чиглэл ольтригуудын дотроос хамгийн сонирхолтой арал болох Клермон-Тоннер арлын дэргэдүүр санамсаргүй өнгөрөв. Тэр санамсаргүй тохиолдол Номхон далайн энэхэн хэсэгт байгаа арлууд тасарч тогтсон, шүрийн төрлийн маш сонирхолтой хөндий биет амьтнуудын чуулганыг судлах их завшаан над өглөө. Эдгээр шүр биет амьтад шохойлог бүрхүүл бүхий амьд бие махбод ажээ. Тэдгээрийн бие цогцсын хэлбэржлийн ялгаа миний алдарт багш Мильн-Эдвардст тэдгээрийг нийт таван хэсэг болгон хуваах боломжийг өгчээ. Эдгээр түм түмэн маш бяцхан амьтад нийт нэгэн цуваа болон бөөгнөрч шрийн төрлийн хөндий биетний бие махбодыг үүсгэдэг ажээ. Тэдгээрийн ялгаж гаргасан шохойлог бодисоос хад цохио, арал хойг тогтдог байв. Энэхэн орчинд бол тэд, далайтай усам доорхи нарийхан ангал завсраар харилцдаг өчүүхэн нуур буюу гүехэн тохойг хүрээлсэн шохойлог цагираг үүсгэжээ. Тэнд усан доор тэдгээр бяцхан амьтад шинэ Кальдоны эргийг тойрсон буюу Паумотугийн бүхэл бүтэн ольтригийг тогтоосон хад цохионы нэгэн ижил хадан цохио хана хэрэм босгон байдаг ажээ. Өөр газар, жишээлбэл, Маврикийн арлууд дээр тэдгээр амьтад хажуу ёроол дороо хэр хэмжээгүй гүн гүнзгий усан эргүүлгийг үүсгэн эгц цавчим, маш өндөр арсгар хана болон боссон байдаг.

Бид, Клермон-Тоннер арлаас хэдхэн кабельтийн газар явахад би тэдгээр хомсхон барилгачдын хийж бүтээсэн нүсэр их ажлыг бахдаж барахгүй явлаа.

Ийм хана бүтээж босгоход тэр амьтад хэд хичнээн хугацаа хэрэгтэй бол хэмээн Консель надаас асуухад би эрдэмтдийн бодож гаргаснаар бол зуун жил болоход энэ хадан хана өндрөөшөө нэг дюймыг найм хуваасны нэгийн хэртэй ургана гаж хариулбал тэр мэл гайхаж байна.

-Тэгвэл энэхү хадан хана гурван зуун метр өндөр болох юм гэхэд...

-Зуун ерэн хоёр мянган жил хэрэгтэй дээ, хонгор минь! Тэгвэл шашны судар бичиг газар дэлхийн насыг дэндүү багасгажээ. Түүнчлэн галба юүлэхийн өмнө байсан ой мод, чулуу нүүрс болон хувирах болтол хичнээн их хугацаа хэ- рэгтэй байсныг авч үзвэл тэр судар бичгийн нотолгоо төдий л баттай биш болох билээ.

“Наутилус” далай дээр хөвж гарах үед би уснаас дөнгөж бултайн өтгөн ойгоор хучигдсан Клермон-Тоннер арлын гадаад байдлыг нарийвчлан судаллаа. Түүний шохойлог хөрс шороо үер шуурганд далайн давслаг усаар бордогдсон буйзаа.

Тэр нэгэн сайхан өдөр зэргэлдээ хуурай газар дээрээс салхинд хийссэн ямар нэгэн үр далайн замаг, загасны ялзармал үлдэгдлээр тэжээгдсэн эндхийн хөрсөн дээр унаж ургасан бизээ. Дараа нь мянга мянган миль зайтай газар ургаж агсан наргилын самар далайгаар урсч ирээд долгиогоор эндхийн эрэг дээр шидэгдсэн ч байж магад; хийсч ирсэн жимс үр хөврөлийг олж мод болон ургахад, модод хур чийгийн ууршлыг биедээ татаж, булаг ундран, өвс ургамал битүү бүрхсэн бизээ. Тэрчлэн бас зэргэлдээх хуурай газар дээрээс моддын хамт хаягдсан ямар нэгэн өт хорхой, шавьж тэргүүтэн энэхүү арлын хамгийн анхны оршин суугч болсон буйзаа. Гэтэл бас яст мэлхий эргийн элсэнд өндгөө булж, залуу моддын мөчир дээр шувуу үүрээ зассан болов уу. Ийнхүү амьтдын хүрээлэн аажимдаа олшрон түгсэн байх. Ингээд хамгийн эцэст залуу ургамал, баялаг амьтдын чуулганд татагдсан хүн ирж суурьшсан бизээ.

Эдгээр арал дээр нэн бяцхан амьтдын хүч хөдөлмөрөөр амьдрал ийнхүү бий болжээ.

Орой тийшээ Клермон-Тоннер арлын бараа далд орж “Нау тилус” чигээ өөрчиллөө. Уртрагийн 135 дугаарт хөлөг матрын халуун бүс хүрмэгц усан доогуур явагч хөлөг өрнө-умар-өрнө зүг чиг авч халуун бүснээс гарсангүй цаашлан явлаа. Халуун орны нарны илч тэсэхийн эрхгуй төөнөх авч бид халуунд ядарсангүй бөгөөд гуч дөчин метрийн гүнд усны температур арав, арван хоёр градусаас хэтэрсэнгүй ээ.

Арван хоёрдугаар сарын арван таванд Номхон далайн сувд эрдэнэ болсон Таити арлаас буруухнаар өнгөрлөө. Өглөө нь би салхины доод тал руу онгоцноос хэд хэдэн миль зайд тэрхүү арлын уулсын өндөр оргилыг олж харсан билээ. Түүний орчны уснаас бид далайн могойны нэгэн дүрс өнгийн пеламид, тунец, макрель зэргийн хэд хэдэн төрлийн агуу сайхан загас барьсан бүлгээ.

“Наутилус” найман мянга нэгэн зуун миль яваад байв. Бид “Арго” “Дюк-оф-Портленд” хоёр хөлгийн баг сөнөсөн Тонга-Табу хэмээх ольтригийн дэргэдүүр явж өнгөрөхөд “Наутилус”-ын хурдын хэмжүүр явсан газрын есөн мянга долоон зуун хорь дахь милийг зааж байв. Дараахнаар нь бид Фиджи арлыг тойрлоо. Энд “Юнион” онгоцны багийнхныг, “Эрхэмсэг Жозефина” онгоцны ахмад Бюрог зэрлэг хүмүүус алсан юм. Энэхүү ольтриг өрнөд уртрагийн 174-179, өмнөд өргөргийн 62° дугаар хоногуудын хооронд баруунаасаа зүүнээ гурван зуун жар, хойноосоо урагшаа дөрвөн зуун километр үргэлжилнэ.

Тэр хэдэн арван том жижиг арал, хад хясаануудаас тогтсоны хамгийн том нь Вити-Леву, Банда-Леву, Кандубон зэрэг арал болно.

Эдгээр арлыг Торчелл анх бораметр бий болгосон жил буюу 1643 онд Тасман нээж одсон бөгөөд мөн тэр жил XIV Людовг Францын хаан ширээнд суусан бүлгээ. 18 дугаар зууны хоёрдугаар хагаст тэр арлууд дээр Кук очиж, да- раа нь Д. Антркасто айлчлаад, хамгийн суулд 1827 онд Дю- мон-Дюрвиль газар зүйн энэ бүх ээдрээ гаргажээ.

Лаперузын хөлгүүдийн сүйрлийн нууцыг анх тайлсан капитан Диллоны зүрх шимшрэм учралтай нэр уялдсанаараа дурсгалтай Вагелетой тохойд “Наутилус” ойртлоо.

Бид энэ тохойн ёроолд хэд хэдэн удаа тор хаяж олон тооны эмгэн хумс гаргаж тэдгээрийг ширээнийхээ ард тэр доор нь хомхойрон идэж билээ. Вагелеа тохой эмгэн хумсны хаялга хэмжээгээрээ асар том ажээ.

Эмгэн хумс тус бүр хоёр сая орчим өндөг гаргадаг тул хэрвээ л тэдгээрийг цөлбөдөг үй олон дайсан байгаад, тэдгээрт үржих бололцоо өгдөггүйсэн бол энэхүү тохой төдөлгүй эмгэн хумсаар дүүрэх байв.

Мань Ленд өөрийнхөө хомхойролд сүүлд нь гэмшиж дуу тавиагүй нь эмгэн хумс гэдэг амьтны махыг хүний ходоод боловсруулж чадахгуй байх ёсгүй,цор ганцхан зууш болох тул болой. Үнэндээ ч насанд хүрсэн хүний нэг өдрийн хоолонд байвал зохих гурван зуун арван таван грамм азотлог бодисыг хүртэхийн тул энэхүү толгойгүй зөөлөн биетэй эмгэн хумсыг зуун ерэн хоёроос доошгүй залгих хэрэгтэй бол уу.

Арван хоёрдугаар сарын хорин таванд “Наутилус” 1606 онд Квирос нээж, 1768онд Бугенвил судлан шинжлээд, 1773 онд Кук одоогийнх нь нэрийг өгсөн Шинэ-Гебридийн ольтриг дунд хөвж байв. Энэ хэр бид Арру аралд нилээд ойрхон явав. Үд дундын ажиглалтын үед би онгоцны тавцан дээр гарч ирэхдээ энэхүү арлыг олж харлаа. Тэр арал нэн өтгөн ойгоор битүү хучигдаж, өндөр уулын шовх шовх оргилоор чимэгджээ.

Би капитан Немог найм дахь өдрөө олж үзсэнгүй. Тэр арван хоёрдугаар сарын 27-ны өглөө онгоцны үзэсгэлэн танхимд орж ирээд толгой дохих нь тав хүрэхгүй минутын өмнө гараад орж ирсэн хүний байртай харагдлаа. Тэр үед би зураг дээр “Наутилус”-ын замыг мөрдөж суув.

Капитан ширээнд ойртон ирж зураг дээр хуруугаараа хатгахын хамт:

- Ваникоро хэмээн дөнгөж ганцхан үг хэллээ.

Тэр үг нь миний чихэнд буун дуу мэт тод сонсдож билээ. Учир нь Лаперузын хөлгүүд сөнөсөн тэр арлын нэр тийм байсан юм.

-”Наутилус” Ваникорог чиглэн явна уу? гэж би босон харайвал :

-Тиймээ, профессор минь гэлээ. Би “Буссоль” “Астроляби” хоёр бут үсэрсэн тэрхүү алдарт арлыг нүдээрээ үзэх нь ээ! Бид удахгүй Ваникоро хүрэх үү?

- Бид хүрчихээд байна аа, профессор гуай.

Би капитаныг дагалдан онгоцны тавцан дээр гарч орчин тойрныг шунахай нь аргагүй эрэгцуулэн харвал зүүн хойт зүгт дөчин миль орчим үргэлжилсэн урт шүр далангаар хүрээлэгдсэн яах ч аргагүй л галт уулын оргилтоос гарал үү- сэлтэй хоёр арал бүртийн үзэгдлээ.

“Наутилус” шүр далан дотор нарийхан зурвас судгаар шурган орвол далайн усны түрлэгийн шугамын цаадтай тавиас жаран метр гүн зогсоолд орсон байв. Өндөрр өндөр дал моддын сүүдэр дор, бидний ойртож буйг нэн их анхааран ширтэж буй хэд хэдэн зэрлэг хүн байхыг би олж харвал тэд “Наутилус”-ын ээрүүл хэлбэрийн хав хар их биеийг асар том халим хэмээн эндүүрсэн буйзаа.

Капитан Немо надаас Лаперузын сүйрлийн тухай чухам юу мэдэх вэ гэж асуухад би ;

Нийтэд л юу мэдэгдсэн бол тэрний нь л би мэднэ гэж хариулав.

-Маш сайн. Гэлээ ч гэсэн та тэр нийтэд мэдэгдсэн зүйлээ надад хэлчихэж болох уу?

-Тун дуртай ярьчихъя хэмээн би Дюмон-Дюрвилнйн мэдээлсэн бүхнийг сонсголоо.

-Тэдгээр баримтат зүйлийн агуулга нь гэвэл : Лаперузаг, түүний туслах Ланглийн хамт 1785 онд ХVI Людвиг “Буссоль” , “Астроляби” хэмээх хоёр жижиг хөлөгтэй дэлхийг тойрох аянд явуулсан юм.

Францын засгийн газар Лаперузын хөлгүүдийг удаан хугацаагаар үгүй болчиход нь сэтгэл түгшин 1791 онд аврах экспедицийг Бруно Д. Антркастогийн удирдлагын доор төхөөрөн, “Итгэл” “Хайгуул” гэсэн нэртэй хоёр том хөлгийг Брестээс есдүгээр сарын 28-нд хөдөлгөсөн ажээ. Түүнээс хоёр сарын дараагаар Францын засгийн газар “Эльбермель” хэмээх онгоцны капитан Боуэн гэгчээс өмнөт Георгийн эрэг орчинд ямар нэгэн эвдрэл сүйрлийн үлдэгдэл байна гэсэн мэдээ авсан боловч энэ мэдээг жич хэлэхэд төдий л тодорхой мэдээг авч чадаагуй. Д. Антркасто, капитан Гунтерийн илтгэлд дурьдсанаар Лаперузын хөлгүүдийн сүйрэл болсон адмиралтействын арлуудыг чиглэн өөрийн аянг үргэлжлүүлсээр байжээ.

Д.Антрмастогийн эрэл ямар ч амжилт олсонгүй ээ. “Итгэл”, “Хайгуул” хоёр Ваникоро арлын дэргэд зогсолгүй өнгөрчээ. Тэрхүү аян нэн азгуй төгсч Д.Антркасто өөрөө, хоёр туслах ба хэд хэдэн далайчныхаа хамт амь сүйджээ.

Лаперузын хөлгүүдийн сүйрлийн маргаангүй мөр дээр далайн хөгшин чоно капитан Дильон анх орчихсон байлаа.1824 оны 5 дугаар сарын 15-наа “Ариун Патрик” хэмээх онгоц шинэ Гебридийн арлын нэгэн болох Тикопиа арлын дэргэд зогссон гэнээ. Тэнд нэгэн улаан арьстан капитан Дильонд бариул дээр нь ямар нэгэн бичиг сийлсэн сийлмэлийн иш худалдсан байжээ. Тэр улаан арьстан түүнээс зургаан жилийн өмнө Ваникоро арлын дэргэдэх уснаас цухуйсан хад мөргөж сөнөсөн онгоцон дээр явсан хоёр Европ хүнийг уул арал дээр олж харсан гэжээ.

Тэр даруй л Дильон дэлхий нийтээрээ сэтгэл түгшиж байсан Лаперузын хөлгүүдийн сүйрлийн тухай ярьж буйг таамаглажээ. Тиймээс тэр улаан арьстнуудын хэлснээр сүйрлийн ул мөр элбэг үлдсэн Ваникоро арал хүрэхээр шийджээ. Гэтэл тэр шийдвэрээ хэрэгжүүлэхэд нь далайн урсгал, салхи хоёр саад одсон байв.

Дильон тэндээс Калькутт хүрч өөрийн нээлтээрээ тэнгисийн тээврийн Азийн нийгэмлэг, Ост-Дорнот-Энэтхэгийн компани зэргийг гайхуулж чадаад мөн “Хайгуул” гэсэн нэртэй өөр нэгэн хөлөг онгоц авч 1827 оны нэгдүгээр сарын 28-наа Францын засгийн төлөөлөгчийг онгоцондоо авч, Калькуттаас хөвөн оджээ.

Номхон далайн хэд хэдэн хэсэгт зогсож, ажиж дөхсөөр явж 1827 оны 7 дугаар сарын 7- нд “Хайгуул” онгоц одоо “Наутилус” зогсож буй Вану хэмээх тэр зогсоолд зангаа хаясан гэнэ ээ.

Тэнд Дильон сүйрлийн нэн олон сэг олсны дотор хөлөг онгоцны занга, элдэв төрлийн багаж, ачаа өргөх хэрэгсэл, чулуу дүүгүүрдэгч зэвсэг, арван найман футын ном, одон орны судлалын эвдэрхий багажууд байсан бөгөөд эдгээрийн хамгийн эцэст “Намайг Базен цутгав” гэсэн бичиг, “1785 онд Брестийн зэвсгийн үйлдвэр цутгасан тамгатай хүрэл хонх олжээ. Иймд одоо эргэлзэх явдалгүй болжээ.

Дильон иш баримттай зүйл их цуглуулахын тул 1827 оны аравдугаар сар хүртэл Ваникоро арал дээр байжээ. Дараа нь зангаа өргөж Шинэ Зеландаар дайран Калькутт орж, тэндээс Францад очиход түүнийг нэн их найрсаг хүлээн авчээ.

Яг тэр үеэр сураггүй алга болсон Лаперузын алдарт зориулан нэрлэсэн “Астроляби” онгоцны капитан Дюмон-Дюрвиль. Дильоны нээлтийн тухай юу ч мэдсэнгүй сүйрлийн ул мөрийг шал өөр зүгт эрж явжээ. Нэгэн халимын ангуучаас Лузиад ба Шинэ Каледоны зэрлэг хүмүүст умарт Людовигийн одон ба медаль байгаа сураг дуулжээ.

Дильон, Ваникоро арлыг орхиж одсоноос хоёр сарын дараа Люмен-Дюрвиль, Гобарт-Тоуны арлын дэргэд зангаа хаясан ажээ. Зөвхөн энд л тэр Дильоны бүтэмжийг олж сонссон байв. Гэтэл бас мөн тэндээ Калькуттаас яваа “Юнион” хөлөгний капитаны туслах Джемс Гоббс гэгчээс өөр нэгэн тодорхой баримтат зүйл дуулжээ. Түүний нотолсноор бол тэр өмнөт өргөргийн 8 дахь хоног 18 дахь хувь, дорнот уртрагийн 15 дахь хоног 30 дахь хувь хоёрын хооронд буй арал дээр зогсоход тэндхийн зэрлэгүүдэд төмрийн гонзгой хэсэг болон улаан эдийн тасархай байхыг олж үзсэн гэжээ.

Дюмон-Дюрвиль тэдгээр эсрэг тэсрэг хоёр нотолгооны алинд нь үнэмшихээ мэдэхгүй гайхаж атлаа юу ч гэсэн капитан Дильон өөрөө явахыг шийджээ.

1828 оны хоёрдугаар сарын 10-нд “Астроляби” онгоц Тикопиа аралд хүрэлцэн ирж, тэнд байсан цагаан арьстан нэгэн усан цэргийг онгоцондоо боцманы тушаалд элсүүлэн аваад Ваникоро арлыг чиглэжээ. Тэр аралд хоёрдугаар сарын 12-ноо хүрэлцэн ирээд “Астроляби” хөлөг уул арлын шүрэн цагирагийн гадна талд ес хоног хүлээсний эцэст хоёрдугаар сарын 10-нд Вану зогсоолд орсон ажээ.

“Астроляби” онгоцны цэргүүд арлыг тойрч эрэлхийсний эцэст, 23-ны өдөр, эвдрэл сүйрлийн баримт болоход тэдний л хэрэг болохгүй хэмхэрхий үлдэгдэл хэдхэнийг авчирчээ. Нутгийн зэрлэгүүд онгоц сүйдсэн газрыг зааж өхөөс татгал- заж хэл мэдэхгүй буюу ойлгохгуй байгаа маяг үзүүлсний зэрэгцээ зэрлэгүүдийн байдал сэжиглэлтэй болж сүйрэлд учирсан хүмүүстэй тэд муу харьцсан болов уу гэсэн бодол төрүүлж билээ. Үнэхээр ч Люмен-Дюрвилийг зэрлэгүүд, Лапе- руз ба түүнийг дагалдсан хөөрхийгийн өшөөг авахаар ирсэн болов уу гэж айсан ч байж магад билээ.

Ингэтэл хоёрдугаар сарын 26-нд элдэв төрлийн бэлэг санд болон амлалт баталгаа зэрэгт сэтгэл татагдсан улаан арьстнууд өш хонзонгийн аюул тэдэнд заналхийлж буй биш гэдгийг ойлгомогц капитаны туслах Жакинод онгоц сүйдсэн газрыг зааж өгчээ.

Тэнд дөрөв таван метрийн гүнд Паку, Вану хоёр хадны хооронд шохойлог бүрхүүлээр хогжруутсан занга, их буу, төмөр ба тугалган хулдац зэрэг зүйлс хэвтжээ. “Астроляби” онгоцноос тусгай завь очиж тэнд байсан манга найман зуун фунт хүнд занга болон найман фунтийн сумаар бууддаг их буу, хоёр чулуу шидэгч нэгэн гонзгой тугалган цул зэргийг арай ядан татаж гаргасан ажээ.

Дюмен-Дюрвиль улаан арьстнуудыг сайтар байцаан асуусны эцэст, Лаперуз тэрхүү арлын дэргэд хоёр хөлгөө хоёулыг алдсаны эцэст, тэдгээрийн сэгээр гурав дахь бяцхан онгоцоо барьж задгай их далайд үл мэдэгдэх зүг гарч өгчээ... Чухам хаашаа явсныг хэн ч үл мэднэ.

Иймд “Астроляби” онгоцны дарга мангифер модны дэргэд зоригт далайч Лаперуз ба түүний нөхдийн дурсгалт хөшөө барихыг тушааж, шүр гантиг суурьтай жижиг дөрвөлжин суврага босгохдоо, зэрлэгүүд эвдлэн сүйтгэхээс болгоомжилж уул хөшөөндөө хэсэгхэн ч төмрийн зүйлтэй юм оруулсангүй ээ.

Түүний дараа Дюмен-Дюрвиль шалавхан зангаа өргөн авч одохыг завдсан боловч “Астроляби” хөлгийн баг энэ газар ширүүсч байсан халуун ханиад өвчинд нэрвэгдэж капитан өөрөө ч гэсэн хүнд өвчтэй агсан тул зөвхөн гуравдугаар сарын 17-ноо эргэх замдаа оржээ.

Түүний зэрэгцээ Францын засгийн газар Дюмен-Дюрвиль, түрүүчийн ярьсан Дильоны тухай юу ч мэдэхгүй байх бий хэмээн болгоомжилж Ваникоро арлын зүг Легоарна ДеТромеленоор толгойлуулан “Байонезку” хэмээх жижиг хөлөг явуулжээ.

“Байонезку” хөлөг, “Астроляби” онгоцыг Ваникороос явснаас хэдэн сарын дараагаар тэнд хүрэлцэн очиж ямар ч шинэ сонин зүйл олсонгүй боловч зэрлэгүүд Лаперузын хөшөөг хөндөөгүй байгааг үзэж иржээ.

За тэгвэл капитан Немод миний уламжилж чадах зүйл энэ л байлаа.

- Тэгвэл хэмээн тэр надад тэрхүү арал дээр эвдэрсэн хоёр хөлгийн сэгээр барьсан гуравдахь онгоц чухам хаана, хэрхэн сөнөснийг одоо хүртэл хэн ч мэдэхгүй байх нь ээ? гэвэл :

- Тиймээ, хэн ч үл мэднэ гэж би хэллээ. Капитан надад юу ч хэлсэнгүй, харин өөрийн хойноос дагалдах дохио өгөөд үзэсгэлэн танхимд явж орлоо. “Наутилус” хэд хэдэн метрийн гүнд доошоо живж ороход, түүний хажуугийн хоёр гэгээвчний төмөр халхавч сөхөгдлөө.

Би гэгээвчинд духаа наалдуулан харвал далайн ёроолым шохойлог тогтоц, ургаа ба суугаа амьтад, замаг урагш хойшоо сүлжилдэх үй слон загасны дунд Дюмон-Дюрвилийн экспедицийнхэн гаргаж авч чадаагүй сүйрлийн үлдэгдэл.занга, их буу, шураг мод, гинж, ном зэрэг юмс байлаа. Эдгээр сэгийг 6и харж харамсан байсан тэр цагт капитан Немогийн хоолой чичирхийлэн байж өгүүлэх нь :

- Лаперузын экспедицийн францын эргээс 1785 оны арван хоёрдугаар сарын долоонд “Буссоль” “Астроляби” гэдэг хоёр хөлөгтэй гарсан билээ. Тэд эхлээд шинэ Каледони дээр Ботани-Бей хүрч, тэндээсээ Санта-Круцийг чиглээд Гавайн бүлэг аралд хамаарагдах Намук аралд ирж зогссон юм. Ингээд Лапе- рузын хөлгүүд Ваникорын үл мэдэгдэх хаддын ойролцоо хүрэлцэн ирэхэд түрүүлж явсан “Буссоль” өмнөт эргийн нь тэнд усан доор байсан хад мөргөсөн тул түүнд туслахаар яаравчилсан “Астроляби” мөн хад руу мөргөчихжээ. Түрүүчийн нь хөлөг бараг нүд ирмэхийн зуур сөнөж үгүй болсон боловч салхины нь доохно хадан дээр мордчихсон хоёрдахь онгоц хэд хоног тэсчээ Аюул суүрэлд учрагчдыг нутгийн улаан арьстнууд нилээд сайхан хүлээн авсан тул Лаперуз уул арал дээр суурьшиж сөнөсөн хоёр онгоцныхоо үлдэгдлээр гурав- дахь жижиг онгоцоо барьж эхэлсэн юм. Хэд хэдэн усанцэрэг Ваникоро арал дээр сайн дураараа үлдэж хүнд ажил, өвчин хоёрт эцэж туйлдсан бусад хэсэг нь Лаперузын хамт цаашаа Соломоны арлуудын зүг явсан боловч тэдгээр арлын хамгийн гол, том арлын дэргэд ханамж, гутамж хэмээх хоёр хадан хушууны хооронд онгоцтойгоо бүгд үхэж үгүй болсон бүлгээ хэмээв.

- Та хаанаас энэ бүхнийг мэдсэн юм бэ?-гэж би хашгарч архивол:

- Тэдний сөнөсөн сүүлчийн газраас үүнийг л би олсон юм даа гэж капитан Немо таг дээрээ францын сүлдтэй төмөр хайрцаг надад үзүүллээ. Тэрхүү хайрцагт давстай усанд зэвэрчихсэн хуйлаастай, баримт бичиг байхыг үзлээ.

Энэ нь нүүрэн дээрээ ХVI Людвигийн жинхэнэ өөрийнх нь тэмдэгтэй, тэнгисийн сайдын заавар бичиг байв.

-Далайчин хүний үзэл ийм л байх ёстой?-хэмээн капитан Немо хэлээд, тэр одоо далайн ёроолын шүрэн булшинд амгалан нойрсч буй миний болоод миний нөхдийн булш ийм л байвал би нэн их баярлахсандаа гэлээ.

ТОРРЕСЫН ХООЛОЙ

Арван хоёрдугаар сарын 27 – 28-ны шөнө “Наутилус” Ваникор арлыг орхиж баруун өмнө зүгийг барин маш их хурдтай явж одлоо. Ваникорог шинэ Гвинейн зүүн өмнөт хэсгээс тусгаарлаж буй зай буюу гурван мянга илүү километр газрыг гуравхан хоногт туулав.

1863 оны нэгдүгээр сарын нэгний өглөө “Наутилус” онгоцны тавцан дээр Консель надтай дайралдаж :

-Шинэ жилийн мэндийг хүргэж, сайн сайхныг ерөөхийг эзэн зөвшөөрөхсөн балов уу? гэж түүний асуухад би :

-Тэгэлгүй яахав, тэгэлгүй яахав Консель минь чинийхээ ерөөл, мэндчилгийг би, бид Париждаа, цэцэрлэгтээ, миний ажлын тасалгаанд байгаа шигээ л дуртай хүлээн авах байнам.

Чинийхээ ерөөл мэндчилгээнд баярлалаа. Түүнчлэн бас чамдаа баяр хүргэе. Ганцхан л чиний тэр энэ нэгэн шинэ жилийн сайн сайхан гэдэг үгий чинь юу гэж ойлгож болох вэ? Чиний тэр сайн сайхан гэдэг чинь бидний энэхүү олз- логдсон бэйдал дуусвар болоход оршино уу, аль эсхүл энэхүү агуу сайхан жуулчлал үргэлжлэхэд оршино уу ?

- Үнэндээ би эзэндээ чухам юу гэж хариулахыг үл мэднэм. Яах аргагүй л бид нэн сонирхолтой юм үзэж, энд өнгөрөөсөн хоёр сард уйдах зав олдсонгүй. Сүүлийн үед эндхийн байдал нэн гайхамшигтай болж, хэрэв л энэ бүхэн бүр сайхан болох юм бол чухам бид юундаа хүрэхийг хэлэхэд ч хэцүү л байна даа! Миний бодлоор бол ч бидэнд хэзээ ч ийм завшаан тохиолдохгүй л дээ...

- Мөн! Хэзээ ч тохиолдохгүй. Чиний зөв... Консель минь

-Тэрнээс гадна капитан Немо өөрийн “хэн ч биш” гэсэн латин нэрнийхээ эзэн нь болж чадаж байна шүү. Капитан биднийг өчүүхэн ч хавчиж хясахгүй байгаа нь ерөөсөө тэр энэ ертенц дээр байхгүй байгаатай л адил байна!

- Зүйтэй :

-Тэхлээр энд юу л байна, тэр бүхнийг бүгдий нь үзэж гүйцсэн тэр жилийг сайн сайхан жил гэж хувьдаа үзэхийг эзэнд уламжлахыг би өөрөө мэдчихье!

-Бүгдий нь үзнэ гэв үү, Консель чи? Хэтэрхий шунаж буй биш биз. Гэвч энэ талаар Нед юу бодож байгаа бол?

-Нед Ленд ч яг л эсрэг юм бодож буй. Энэ ч жирийн хар ухаантай, жигтэйхэн зоргоороо ходоодтой хүн л дээ. Дандаа загас идээд л, загас хараад л байхаасаа тэр уйдаа биз. Өдөр бүр л шахам хоол идэж, дарс ууж сурсан хүнд архи мах, талх дутагдана гэдэг айхавтар зовлонтой байгаа байхаа.

- Энэ ч миний хувьд бол бага хэрэг. Би “Наутилус”-ын дэглэмд жигтэйхэн дасчиж гэж хэлэв.

- Би ч адилхан. Тиймээс Нед Ленд эндээс оргох хичнээн л дуртай бол би эндээ үлдэх төчнөөн л дуртай. Тэхлээр ирж буй энэ шинэ жил над азгүй муу жил байлаа ч гэсэн түүнд маань сайн сайхан жил байх буюу эсхүл түүнд муу, над сайн жил болох болно. Учир иймээс бид хэдийн хэн нэгт нь хувь заяа буян хишигтэй жил байх ёстой. Эзний хувьд бол тэр, өөрөө юу л хусч байгаа бол би түүнд, тэрний нь л хүсэхсэн байнам гэв.

- Баярлалаа, Консель! Ганцхан чамаас гуйхад л чи шинэ жилийнхээ бэлэг сэлтийг сүүлд болоорой. Харин одоохондоо зөвхөн л гар барьчих. Өөр би чамд юу ч сонгож чадашгүй.

- Эзэн хэзээ ч үүнээс хэт нигүүлсэнгүй байсангүй билээ гэж Консель өчив.

Нэгдүгээр сарын хоёронд хурдны хэмжүүр Япон далайгаас анх бид гарсан цагаас хойш бүгд арван нэгэн мянга гурван зуун дөчин миль явсныг зааж байв.

“Наутилус”-ын өмнө, Австралийн зуун хойт эрэг орчныг угааж байдаг далай шүр арлын аюулт бүс .дайралдах байв.

Манай хөлөг 1770 оны зургаадугаар сарын 10-нд капитан Кукийн онгоцыг золтой л хөнөөчихөөгүй усан дотор далд орших муухай шүр арлаас хэдхэн милийн зайд явлаа. Кук өөрөө сууж явсан хөлөг онгоц хад мөргөсөн боловч онгоцны нь ёроолд гарсан онгорхой хаднаас ховхорсон хад бөглөчихсөн уч- раас түүний онгоц живээгүй бүлгээ.

Гурван зуун бээр урт үргэлжилсэн усан доорхи тэрхүү далд саадыг би очиж мөргөхдөө тэнгэрийн дуу мэт нижигнэн байдаг усан доорхи тэрхүү далд саадыг би нүдээрээ үзэхийг нэн их хүсч билээ.

Гэтэл энэ үед “Наутилус” онгоцны залуур биднийг усны гүн рүү авч орсон тул би тэрхүү шүрэн ханыг үзэж чадсангүй. Тиймээс зөвхөн л миний торонд орсон загас тэндхийн амьтны аймагтай л танилцахаас өөр зам олдсонгүй ээ.

Загасны жишүүд олон дүрсийн дотор би мөнгөлөг цайвар биедээ, үхсэнийхээ дараа устаж үгүй болчихдог эрээн цоохор цагиргуудаар бүслэгдсэн нилээд балмад загас байхыг олж харлаа. Эдгээр балмад хэмээх загас бүхэл бүтэн сүргээрээ бидний бараа болж бидэнд ховор тохиолдох амтлаг хүнс болж билээ. Түүнчлэн манай торонд маш амтлаг боловч уртаараа таван сантиметр хэтрэхгүй спар нэн олон орж, ёстой л тэнгис далайдаа алтан хараацай болсон триглү баригджээ. Торонд зоо фитууд ба зөөлөн биетний дотор альционарийн, Лужанок живородящик, байдарок, молоток зэргийн олон дүрс байхыг би олж харав.

Шүрэн аралд далайг огтолсноос хоёр өдрийн дараа нэгдүгээр сарын 4-нд бид шинэ Гвинейн арлуудын эргийн барааг харах болов. Капитан Немо надтай уулзахдаа нэгэн удаа Энэтхэгийн гадаад далайд Торресын хоолойгоор шургаж орно гэж мэдэгдэж бүлгээ. Тэр түүнээс өөр юу ч хэлсэнгүй боловч Нед Лендэд зөвхөн энэ л нэг тохиол хэрэгтэй.байв. Түүний сэтгэл хангамжтай байдлаар бол бид Европын эрэгт ойртсон ажээ.

Торресын хоолой өөрийн аймшигт бартаат шургац, тэнд амьдрагч омгуудын зэрлэг догшноос болж нэн бүтэлгүй нэр хүндтэй тэр хоолой Австрали тивийг шинэ Гвинейгээс тусгаарлана.

Үд дундын хэрд капитаны туслах секстант хэмээх багажаар нарны хөөрөлтийн өндрийг хэмжиж буй үеэр би, шар мэт хурц өндөр өндөр аргал, шатны гишгүүр шиг үелэн харагдах хажуу энгэр бүхий Арфальксын уулсын оройг харав.

“Наутилус” онгоц аюултайгаараа дэлхий дээр алдаршсан түүний аман дээр хамгийн зоригт далайчид боловч бодлогошрон зогсдог, тэрхүү аюулт хоолойн амсар дээр ирэв. Энэ хоолойг Лун Бац де Торрес өмнөт далайнуудын Меланезей руу буцах замдаа анх нээсэн бөгөөд 1840 онд Дюмон Дюрвилийн онгоц золтой л хад мөргөж сөнөөгүй бүлгээ. Гэвч хайрдах хад мөргөхийг юманд эс бодох “Наутилус” онгоц боловч эндхийн шүр арлаас болгоомжлох хэрэгтэй байв.

Торресын хоолой барагцаалбал зуун гучин тав – зуун дөчин километр өргөн боловч тоо томшгүй олон их бага арал усан доорхи ил далд хад цохио бүхий тул нэвтэрч бараг болшгүй билээ.

Энэ бүхнийг харгалзан капитан Немо аль л болох талын арга хэмжээ авчээ. “Наутилус” усан дээр тэн хагасаа хүртэл ил гаран, нэн яльгүй хурдтай хөвж байв.

Түүний сэлүүрийн далбаа, ядарсан халимын сүүл адил ус алгадан байв. Үүнийг ашиглан би өөрийн хоёр нөхрийн хамт цаг үргэлж хов хоосон байдаг тавцан дээр авиран гарч жолоодлогын бүхээгний ард зогсов. Капитан Немо өөрийн гараар онгоцоо залж жолоодох байрандаа байлаа.

Миний нүдний өмнө Торресын хоолойн дэлгэрэнгүй зураг дэлгээстэй байв. Усан судлалын инженер Винцен дон Дюмулон дэлхийг тойрох Дюмон-Дюрвилийн сүүлчийн жуулчлалд гар бие оролцож явсан тэнгисийн албаны мичман сүүлдээ адмирал болсон Купван -Дюбуа нар тэр зургийг гаргажээ. Энэ зураг, түүнчлэн капитан Хингийн гаргасан өөр нэг зураг хоёр Торресын хоолойн толгой эргэм олон годриог сүлжин өнгөрч болох шилдэг зургууд байв. Би тэдгээр зургийг нэн их анхааралтай ажиглан бүлгээ.

Тэнгис “Наутилус”-ыг тойрон ууртай нургилж, цагт хоёр хагас милийн хурдтайгаар зүүн өмнөөс баруун хойшоо эрчилж буй тэнгис түүний давалгаа уснаас бараг алхам тутам цухуйж байгаа үхэр чулуунууд мөргөн бут үсэрч байв.

- Аймшигтай л газар байна! хэмээн Нед Ленд өгүүлэхэд би :

Нээрээ ч үүнээс ч доор газар буй гэж санахын ч арга алга.Тэр байтугай хаа сайгүй явдаг “Наутилус” боловч тэвдэх л газар байна гэлээ.

-Энэ муу хар капитан өөрийнхөө замыг сайн мэддэгээс ер зайлсангүй. Миний харж байгаагаар бол ч цаашлах тутам энэ шүр арлууд бүр хар барагцаалчихлаа. Хэрэв л “Наутилус” тэдний нэгийг шүргээд л авбал зомгол болно доо.

Үнэндээ ч байдал тун хурцаджээ. Гэвч “Наутилус” ид шидтэй юм шиг аймшигт нүсэр хаддын хоорондуур эсэн мэнд шурган шурган өнгөрч байв. Тэр Дюмон-Дюрвилийн хөлгүүд золтой л сөнөж одоогүй “Астроляби”, “Зүтгэлт” хоёр хөлгийн явж гарсан замыг дагасангүй ээ. Манай шумбагч хөлөг нилээд хойгуур чиглэл авч Меррей арлын хадан хушуу ороомогцоо, баруун өмнө тийшээ, кумберлендийн шургац руу эгц эргэлээ. Капитан Немо “Наутилус”-ыг шууд л энэ гарцаар шургуулна бий хэмээн би бодохыг завдтал, мань хүн онгоцоо гэнэт баруун хойт зуг залж, Таунда ба Аюулт сувгийн зүг эргүүлээд олон их бага арлын хоорондуур ийш тийшээ сүлжин орлоо.

Дюмон-Дюрвилийн хоёр онгоц хоёулаа хайрдсан энэ аюулт сувагт капитан Немо явж орох, тийм болгоомжгүй гэж үү хэмээн би гав гайхсандаа өөрөө өөрөөсөө асуусан бүлгээ. Гэтэл яг энэ уед “Наутилус” дахин чиглэлээ эрс өөр- чилж халз баруун зүгийг барин Гвебороар арлыг чиглэн явлаа.

Өдрийн гурван цаг орчим байсан билээ. Далайн түрлэг дээд хэмжээндээ хүрч давалгаа намдсан байв. “Наутилус” Гвебороар аралд ойртон очлоо. Бид дал мод ургасан гуа үзэмжит эргээс дөнгөж хоёр милийн зайд байв.

Гэтэл, гэв гэнэт хүчит донсолгоо намайг онгоцны тавцан дээр бөмбөрүүлчихэв. Тэхнээ нь “Наутилус” маань шүр арал мөргөн мордоод баруун тийшээ яльгүй хавиргалан хэвтсэн ажээ.

Би хөл дээрээ босож ирвэл капитан Немо өөрийн туслахын хамт онгоцны тавцан дээр гарч ирээд нөгөө миний мэдэхгүй хэлээр ярилцан хөлөг онгоцоо шалган үзэхэд гурван үг солилцож байхыг олж харлаа.

Бидний байдал ямар байсан гээч. Онгоцны тэвшийн цаадтай Гвебороар арал умраас өмнө зүг рүү хүний аврага том бар мэт хөндөлсөж харагдав. Зүүн зүгт далайн татлаганы улмаас уснаас цухуйн ирж буй шүр арлуудын толгой нүцгэрч үзэгдэнэ.

Бид гүехэн газар хайрдаж суурьтай нь аргагүй суужээ. Түүгээр ч барахгүй далайн түрлэг боллоо гээд энд ус их нэмэгддэггүй ажээ. Гэвч хөлөг онгоцны бие нэн бөх тул хад мөргөсний улмаас өчүүхэн ч гэмтсэнгүй ээ. Гэтэл “Наутилус” эндээс ховхорч чадахгүй бол эдгээр хаданд нэг насаараа хадагдан үлдэж, капитан Немогийн онгоц төгсгөл болох буйзаа хэмээн би хэзээд амгалан бөгөөд үл ажрах хэв заншил бүхий капитан Немо над ойртон ирэх үед би бодож билээ. Түүний царайнд бачимдсан буюу сэтгэл түгшсэн шинж огтхон ч үгүй ажээ.

- Сүйрч гүйцэв ээ? гэж би түүнээс асуувал :

- Үгүй ээ, ялимгүй саад учирлаа гэж тэр хариулав.

- Ямар ч л гэсэн энэ нэгэн тохиодол таныг, тэр зугатааж гарсан эх газрын тань иргэн дахин болгож тараах нь ээ?

Капитан Немо над руу нэг л аягүй хачин харчихаад ондооцож толгойгоо сэгсэрлээ. Бодвол тэр, хэн ч, хэзээ ч, юу ч түүнийг хуурай газар дээр эргүүлэн үл аваачна гэдгийг над ойлгуулах гэсэн буйзаа. Тэгээд дараа нь тэр :

-Яагаа вэ та, ноён профессор! “Наутилус”-ын байдал төдий л найдвартай биш байна уу. Миний хөлөг танд тэнгис далайн гайхамшгийг бас л үзүүлэх болно. Бидний жуулчлал зөвхөн эхэлж байгаа болохоор би тийн бараа бологч болж явах аз завшаанаа тийм ч түргэн алдахыг хүсээгүй л байна гэлээ.

-Тэгвэл, капитан аа: хэмээн би түүний хэлсэн үгэнд өгөх маягтай аялгууг үл мэдсэн царай гаргаж “Наутилус” далайн түрлэгийн ид дунд хайрдсан шүү дээ. Номхон далайн түрлэг ерөөсөө их биш, тэхээр та хэрвээ л “Наутилус”-ыг хөнгөтгөх ямар нэгэн арга оллоо ч гэсэн өөрийнхөө онгоцыг усан дээр чухам яасхийгээд дахин хөвүүлэхий тань би бодож олохгүй байнам.

- Профессор таны зөв гэж капитан Немо хэлээд Номхон далайн түрлэг хэзээд их биш, гэвч Торресын хоолойд усны өндөр нам төвшин метр хагасын ялгаатай байдаг юм. Өнөөдөр нэгдүгээр сарын дөрвөн, тэгвэл хоногийн дараа сар шинэлнэ. Тэхээр бөмбөрцгийн тэрхүү үнэнч дагуул шинийн сар хэрвээ л над энэхүү яльгуй бяцхан тус хүргэхийн тул тэнгисийн усыг над хэрэгцээт өндөрт өргөж өхгүй бол би нэн их гайхах болно гэж хариулаад өөрийнхөө туслахын хамт “Наутилус” дотроо орж явчихав.

Хөндий биет амьтдын биеэс ялгардаг мэт бат бэх бодисоор хад чулуунд яг гагнагдсан шиг усан доогуур шумбагч онгоц хайрдсан газраа ургаа хад мэт хөдөлгөөнгүй зогсож байв.

- За юу болов эрхэм профессор хэмээн капитаныг я в- маги над руу .ойртожирсэн Нед Ленд асуулаа.

- Бид нэгдүгээр сарын ёстой өдрийн түрлэгийг л хүлээх болжээ. Тэгээд биднийг тэргэл саран хайрдсан газраас минь ховхолж хайрлах болно. Ийм л байна даа найз минь.

- Ердөө л үү?

- Ердөө л

-Тэгвэл капитан маань зангаа хурааж, урагш ухасхийн хайрдсан газраасаа хөндийрч явөхгүй санаатай байх шив дээ?

Яах юм, тэртэй тэргүй биднийг түрлэг ховх татах юм чинь? гэж Консель өгүүлэв.

Канадын харъяат дургүйцсэн маягтай Консель руу харснаа мөрөө хавчив. Түүний царайнд зоригт далайчийн золбоот мэдрэхүй доромжлогдсон байдал илэрхий байлаа.

- Миний үгийг та санаж байна уу, ноён профессор хэмээн тэр миний зүг хандан энэ муу төмөр тэвш үүнээс хойш усан доор ч тэр, дээр ч тэр, хэзээ ч дахиад хөвөхгүй. Энэ мууг одоо зөвхөн л хог дээр хаявал таарна. Миний бодлоор бол бид одоо капитан Немог өөрсдийн дундаас тусгаарлавал зохино гэж хэллээ.

- Аан гэж бай, эрхэм Нед. Энэхүү гайхамшиг онгоцны ирээдүйг танаас өөр хэн ч ингэж муу үзээгүй байна. Дөрөвхөн өдөр тэсэж үз. Номхон далайн түрлэгийн хүч ямар болохыг бид нэг үзчихье. Жич хэлэхэд эндээс оргох таны саналыг Английн буюу Прованы эргийг харагдсан цагт л авч хэлэлцвэл зүйд нийцнэ. Харин Шинэ Гвинейн эрэг орчимд үүнийг яарахын хэрэг ор үгүй. Хэрэв л “Наутилус” хайрдлагаас ховхорч чадахгүй бол энэ нэгэн мухардсан аргыг хэ- рэглэхэд хэзээ ч хожимдохгүй гэж би хариуллаа.

- Ядаж тэгвэл энэ нэгэн хэсэг хуурай газар дээр шингэж болохгүй гэж үү? хэмээн тэр нилээд гутарсан янзтай, энэ арал байна. Тэнд мод ургадаг. Модонд хуурай газрын амьтад амьд зууш котлет, ростбир, бифштексүүд явж байна шүү дээ. Би нэгэн үмх мах ямар их дуртай идэхсэн билээ гэв.

-Энэ ч Недийн зөв. Би түүний саналыг дуртай хүлээн авахсан байнам. Ядаж бид хуурай газраар явах, алхаж гишгэх дадлаа мартчихгүйн тул үгүйдээ энэхэн эрэг дээр гарчихаад ирэх зөвшөөрөл эзэнтэн өөрийнхөөтэр түншээс аваад ирж чадахгүйсэн бол уу? гэж Консель өгүүллээ.

-Би асууж өгье л дөө. Гэвч тэр татгалзана гээдэгт би эргэлзэхгүй байна.

-Яахав эзэн үзээд алд, ядахдаа бид капитан Немогийн найрсаг зангийн хэр хэмжээг мэдээд авахгүй юу гэж Консель хэллээ.

Харин тэхнээ капитан Немо, миний хүсэлтэд тун их дуртай хариу өгч, хүсэлт ёсоор минь зөвшөөрөл өгснөөр барахгүй онгоцондоо эргэж ирэх ам тангарагий маань ч авсангүй нь нэн гайхалтай. Тэхэд шинэ Гвинейн арлуудаар жуулчлах гэдэг нэн аюултай зүйлийн нэг бөгөөд түүгээр хэсүүчил л гэж би Нед Лендэд зөвлөхгүйсэн билээ. Учир нь тэндхийн арьстан папуасуудын гарт орсноос “Наутилус” дээрээ олзлогдсоноороо олзлогдож үлдвэл дээр байв.

Капитан Немо биднийг дагалдах эсэхийг би асууж зүрхэлсэнгүй. Түүнчлэн бас бидэнтэй нэг ч усан цэргээ явуулахгүй. Нед Ленд завиа ганцаараа залах болно гэдэгт би дүүрэн итгэж бүлгээ. Гэвч хуурай газар биднээс хоёрхон миль зайтай бөгөөд канадын харъяат, гарамгай далайчин тэр том том онгоцонд нэн аюултай хадаас дэндүү бяцхан хөнгөхөн завиа зовох юмгүй гаргаж чадах байв.

Маргааш нь нэгдүгээр сарын 5-нд бяцхан завийг байрнаас нь гаргаж усанд тавив.

Энэ ажлыг хоёрхон усан цэрэг хялбархан хийж байв. Сэлүүрүүд завийн ёроолд бэлэн буй тул зөвхөн бид л орж байраа эзлэн суух явдал үлджээ.

Бид буу сүх зэргээр бүрэн зэвсэглэн өглөөний найман цагт “Наутилус”- аас салж одов.

Далай овоо намдуу байв. Эрэг зүгээс сэрүү татан, яльгүй салхилж байлаа. Консель бид хоёр сэлүүр дээр сууж хүчлэн татахад Нед Ленд шүр арлуудын хоорондох нарийхан завсраар завиа залж явав.

Завь маань ч залууртаа сайхан захирагдаж сум мэт нисч билээ.

Энэ үед Нед Ленд өөрийн сэтгэлийг нуусангуй бөгөөд оргож гарсан хоригдол мэт баяртай явахдаа одоо удахгүй л өнөө шөнөдөө эргэж ирнэ гэдгээ таг мартжээ.

- Удахгуй бид мах иднэ! хэмээн тэр бараг дуулах шахаж, чухам ямар мах гэж санана! Хиймэл хуурамч бус ёстой жинхэнэ ангийн мах иднэ гээч! Талх л байхгүй дээ... Загас муу хоол гэж би хэлээгүй байна, үгүй ээ, энэ чинь дандаа загасны хойноос загас цохиод л байна гэсэн чинь юу гэсэн үг вэ, өөрснөө бодоод үз л дээ! Цог дээр шарсан үмх шинэ мах гэдэг уйдсан цагт хичнээн таатай вэ?

- Ээ хар хэнхэг? Чиний зөвхөн л дан ганц ярианаас чинь болж миний хорхой хүрчихлээ... гэж Консель өгүүлэв.

- Энэ хавь антай эсэхийг мэдэх хэрэг үлджээ. Хэрэв антай юм бол, чухам хэр хэмжээний том амьтан юм бол? Анчин маань ангийнхаа ан болчихвол ямар сайн байх билээ дээ? гэж би нэмэрлэн өгүүлбэл :

- Бага хэрэг, эрхэм профессор хэмээн хангинуур сүхний ир шиг хурц шүдээ яралзуулан байж Нед Ленд, хэрэв л энэ арал дээр өөр амьтан байхгүй бол би шарсан барын зэгсэн бөөн мах, амьд бар боловч барьж идэхэд бэлэн байнам гэлээ.

- Нед Ленд намайг бүр айлгалаа гэж Консель хэлэв.

- Бидэнтэй золгох амьтан өдгүй дөрвөн хөлтөн байна уу? өдтэй хоёр хөлтөн байна уу? ямар ч амьтан байсан би түүнийг нэг л мэргэн буудалтаар мэндлэхэд бэлхэн!

-Ухай? Нед Ленд дахиад л галзуурч эхэллээ! хэмээн миний өгүүлэхэд

-Санаа бүү зов, профессор минь. Зоригтойхон сэл? Хагас цаг ч өнгөрөхгуй би танд хамгийн шилдэг жороор бэлдсэн дийз зоог баримз гэлээ.

Найман цаг хагаст “Наутилус”-ын жижиг завь Гвебор арлыг хүрээлсэн шүрэн бүслүүрийг эсэн мэнд гэтлэн элсэрхэг хаялгад хүрч ирлээ.

ХУУРАЙ ГАЗАР ХЭД ХОНОСОН НЬ

Хуурай газар гишгэсэн анхны тэр тохиол над нилээд их сэтгэгдэл төрүүлснийг би санаж байна. Нед Ленд чухамдаа газар хөрсний бат бэхийг шалгах гэсэн шиг хөлөөрөө урьдаар газар дэвсэж үзсэн билээ. Гэтэл бид капитан Немогийн хэлснээр “Наутилус” онгоцноо жуулчлагчид болсоор буюу биднийхээр бол олзлогдсон бодсоор хоёр бүтэн сар ч болоогүй байлаа.

Онгоцноос гарснаас хойш хэдэн минутын дараа бид далайн эрэгт буун сум тусах газар ойртож иржээ. Эндхийн хөрс ихэвчлэн хөндий биетний шохойлог чулуулгаас тогтсон боловч үхэр боржин чулуу хаа сайгүй бутарсан ширэгсэн голын хуурай сайры нь авч үзвэл уг арлыг галт уулын гаралтай гэж дүгнэж болох байв.

Бүх арал гуа үзэмжит ойгоор битүү хучигджээ. Зөөлөн салхи сэвэлзэн бүр найгалзан байх асар өндөр моддын зарим нь хоёр зуун фут хүрэх бөгөөд ёстой л байгалийн жинхэнэ гамакууд, мөлхөгч ургамал сахлаг маны торлогдон ба- рилцалдсан ажээ.

Тэнд мимозууд, финцсууд, гибисв молод, дал молод байхаас гадна моддын дэргэд тэдгээрийн хүнхэр ногоон оройд саравчлагдсан асар том цахирмын цэцэг цэцэглэн байв.

Гэвч өлтэй өөдтэйгийн бодолд нэрвэгдэн явсан канадын харъяат, Гвинейн арлуудын гойд ургамлын гайхамшиг өнгөтэй таатайгийн зүг анхаарал үл тавьж билээ. Тэр бидний самрын мод олоод хэд хэдэн самар чулуугаар цохин унагаж бид хоёрт барилаа. Бид сүү ууж амтлаг зөөлний нь амтар- хан зооглохдоо “Наутилус”-ын зоогны ердийн зарчимд жөтөөрхөхдөө тийнхүү ховдоглосон гэж үзэж хэрхэн болох билээ.

- За мөн гоё доо! хэмээн Нед Ленд над өгүүлбэл :

- Яриад яахав! гэж Консель дэмжиж байв.

- Бидний эдгээр самраас жаахан нөөц “Наутилус” дээр авч гарахыг капитан Немо үнэхээр зөвшөөрөхгүй гэж үү, та нар юу гэж бодож байна? хэмээн Канад хун асуухад би :

- Арай ч үгүй биз. Гэвч өөрөө гар хүргэхгүй нь ч лавтай даа гэлээ.

- Хохь нь л биз! гэж Консель өгүүлмэгц :

- Бидэнд л сайн гэж Нед Ленд батлав.

- Жаахан анзаараарай Нед минь хэмээн би үр жимсний хоёр дахь мод руу дайрахыг завдан буй канад хүнд хандаж ,

- Бидний самар агуу сайхан эд боловч түүгээр бяцхан завиа язартал нь дүүргэхээс өмнө өөр ямар нэгэн илүү амттай үр жимс энэ арал дээр буй эсэхийг үзвэл дээр биш үү. “Наутилус” онгоцон дээр шим шүүслэг, шинэ сэргэг үр жимс бидэнд нэн их хэрэг болно гэж би бодож байна шүү гэлээ.

Эзний зөв, миний бодлоор бол завиа бид гурав хувааж: нэгдүгээр хэсэгт нь үр жимс, хоёрдугаарт идэшний ногоо, гуравдугаарт нь одоохондоо бид олж үзээгүй л байгаа ангийнхаа ганзага хийвэл зүгээр бус уу гэж Консель өгүүллээ.

Консель та сэтгэл түгшсэний хэрэггүй хэмээн канадын харъяат хэлэв.

- За ингээд бидний зугаалгыг цаашлуулан үргэлжлүүлэхдээ зөвхөн л мэдээтэй байх хэрэгтэй. Энэ арал эзгүй мэт боловч юу ч гэсэн идэш тэжээл сонгохдоо биднээс төдий л дээргүй амьтан энд оршдог байж юу магад...

- Ээ, ээ... харла гэж! гэж Нед Ленд миний сануулгыг сонсчихоод шүдээ хавиран байж бархирахад, Консель :

- Нед та яаж байна? хэмээн асуулаа.

- Аа цус гэж, үнэхээр би тэр хүний мах зооглох зарчмын чинь гайхамшгийг сая л ойлгож эхлэв гэж канад хүн хэлэв.

- Юу! юу? Нед та юу хэлэв? Та чинь махчин байсан санжээ? Тэгвэл би тантай нэг өрөөнд байхдаа үргэлж л над аюул заналхийлж байжээ?. Тэгвэл би нэг өглөө сэрэхэд миний тэн хагасыг идчихсэн байх нь ээ?

- Найз минь би чамд нэн хайртай болохоор онцын их шаардлагагүй бол таныг идчихгүй байлгүй.

- Аа бүү мэд хэмээн Консель хэлж алив ангаа бушуухан хийе. Энэ нэг идэмхийд чинь бушуухан л нэг бөөн мах үмхүүлчихгүй бол ойрын нэгэн сайхан өдөр эзэнтэн өөрийнхөө хуучин зарцын зөвхөн өчүүхэн хэсгий нь олж авч магадгүй гэлээ.

Нед Ленд, Консель тийнхүү хошигнолцох зуур бид ойн цоорхойд явж хүрлээ. Бид моддын өтгөн сагсгар мөчир доогуур бүтэн хоёр цаг явж аанай цоорхойн цаад талд тойрч гарлаа.

Азтай тохиолоор бид халуун бүсний хамгийн ашигтай ургамлын нэгэн болох нэг модтой тулгарсан нь “Наутилус” дээр үгүйлэн уйтгарлаж байсан хүнсээр биднийг цаашид хангаж билээ.

Гвебороар арал дээр элбэг ургадаг талхны модны тухай би ярьж байгаа юм. Бид, тэр даруйхандаа манай хүмүүсийн дунд “рима” хэмээн нэрлэгдсэн, түүний үргүй дүрсийг оллоо.

Талхны мод орчныхоо моддоос дөчин футын өндөр шув шулуухан голтойгоороо ялгагдаж байв. Байгальч хүний нүдэнд түүний олон салаа том ногоон навчсаар бүрхсэн гоёмсог бөмбөгөр орой шууд танигдах ажээ. Түүний багсгар бөөн навчис дундаас барзгар олон зургаан өнцөгтөөр бүрхэгдсэн нэг дициметр хэр том бөөрөнхий жимс бөндийж байв. Нэн ашигтай энэ мод гадны ямар ч арчилгаа, асрамжгүйгээр жилд найман сар дараалан үр жимс өгдөг билээ. Тэдгээрийн үр жимсийг Нед Ленд сайн мэдэх ажээ. Тэр өөрийн олон удаагийн аянд тэдгээрийг идэж үзсэн тул түүнийг хэрхэн яаж ажиллахыг мэддэг байв.

-Ноён профессор, хэрэв л би энэхүү модны доторхи зөөлнийг амтлахгүй бол ер тэсэх арга үгүй мэт байнам хэмээн түүнийг хэлэхэд би :

- Тэг! Тэг! Тэг. Тэх л гэж ямар нэгэн туршлага хийх л гэж бид ирсэн биш үү зовох юмгүй, тэг гэвэл :

- Удах юм үгүй, одоохон хэмээн тэр галт шилээр зэвсэглэн байж түргэн зуур түүдэг гал ноцоов. Задгай гал хөгжилтэй нь аргагүй дүрэлзэж эхэллээ. Тэр далимаар Консель бид хоёр талхны аятай мод сонгон оллоо.

Түүний зарим нэгэн үр гүйцэд боловсроогүй тул түүний зузаан хальс цагаанаараа ажээ. Гэвч өөр нэг хэсэг цэвцгэр шаргал үр нь зөвхөн л унагааж авахыг хүлээх мэт байв. Ийм нэг нь нэн олон ажээ.

Консель арваад ширхгийг Недэд авчирч өгвөл канад хүн түүнийг хавтгай хавтгайгаар нь хэсэглэн зүсч цог дээр тавилаа. Талхны модны үр жимс дотроо ямар ч яс үс байдаггүй бүлгээ. Тэх хоорондоо Нед :

- Энэ хэдий чинээн амттай талх болохыг профессор та эрх биш үзэх бий! хэмээн үргэлж бувтнаж суув.

- Ялангуяа бүтэн хоёр сар талхны бараа хараагүй улсад уу, бүр ч амттай гээч гэж Консель нэмэрлэнэ.

- Энэ зөвхөн талхаар ч барахгүй, бүр амтлаг боов гэж л мэд. Та үүнийг хэзээ ч амталж үзээгүй юу профессор гуай?

- Үгүй ээ Нед минь.

- Тэгвэл та тэнгэрийн орны тамшаалалд бэлд дээ. Хэрвээ л таныг нэгийг идчихээд дахиад нэгийг нэхэхгүй юм бол би, жад шидэгчдийн эзэн хаан цолноосоо огцоръё! гэлээ.

Хэдхэн минутын дараа цог дээр тавьсан талх нь борлож ирлээ. Түүний зүсэм бүрийн голд амтлаг зөөлөн хэсэг нь цайран харагдаж артишокын үнэр мэт аятай үнэр ханхлан авай.

Үнэхээр ч тун амттай талх байсныг шудрагаар хүлээх хэрэгтэй бөгөөд би нэн их дуртай идэж бүлгээ.

- Бодвол үүний амтлаг зөөлөн гол нь юун л энэ хэвээрээ удав гэж дээ. Тэхээр үүнийг онгоцон дээрээ аваачсаны хэрэггүй биз дээ гэж би хэлбэл, Нед :

-Яалаа гэж эрхэм профессор хэмээн уурсах маягтай хэлж та бол байгальч-онолч хүн харин би бол хэрэг дээр нь туршсан талх баригч хүн, Консель чи эдгээр жимснээс нилээнийг базаагаад орхи, буцах замдаа авъя гэлээ.

- Дараа та яаж төхөөрөх юм?

- Гол зөөлний нь гурил шиг зуураад, исгэчихэд хутгахгүй их удна гээч. Талх барихын тул тэр зуурмагаасаа “Наутилус”-ын гал зууханд аваачиж хайрахгүй юу. Тэгээд жаахан гашуувтар болох боловч бэлэн болсон цагт нь та шүлсээ залгих бий гэлээ.

-Таны талх аргагүй л дээд зэрэгтээ хүрсэн санж. Үүнээс хэт хүсэх юм бидэнд алга..

-Тийм бишээ, профессор гуай гэж канад хун эрс татгалзаж, бас л идэшний ногоо, амтлаг жимс эрэх хэрэгтэй гэлээ.

- За яахав, явъя, эрье.

Талхны модны жимс түүж базаасны дараа бид манай “хуурай газрын” зоогонд өөр шинэ зууш эрэхээр дахин цаашлан явлаа.

Бид үд дундын хэрд гадил жимсний хүрэлцэхүйц үр жимс цуглуулсан тул бидний эрэл тийм ч урагшгүй тгссөнгүй билээ. Халуун орны энэхүү гайхамшиг амтлаг жимс бүтэн жилийн турш боловсордог ажээ. Тэднийг түүхийгээр иддэг юм.

Гадилаас гадна бид хэд хэдэн том мөөг ба ананс олж авлаа. Эдгээрийг түүх гэж бид их цаг гарзадсан боловч түүндээ харамссан ч үгүй.

-Консель, Нед Лендийг дагалдан явж түүнээс нүд үл салгана. Тэр бидний урьд алхаж, бут модны дэргэдүүр өнгөрөхдөө үр жимсний хамгийн сайны нь мулт татан явлаа.

- За хэмээн Консель эцэст дуун гарч эрхэм Нед таны сэтгэл одоо ханасан биз гэж би найднам та юу хүссэнийгээ одоо базаагаа биз?

-Чи. . .хэмээн Нед хүнгэнэв.

- Юу? та бас л ханаагүй байна уу?

- Эдгээр хэдэн ногоо ч зөвхөн л хоолонд холих хачир л лаа. Исгэлэн амтлаг л зүйл тэгвэл өнөө шөл халуухан нь хаа байна?

-Нээрээ, тийм, тийм Нед минь өнөө биднийг котлетоор хооллоно гэснээ бүү мартаарай! Таны тэр хайран, шарсан, халуухан котлет тань л үзэгдэхгүй байна шүү.

-Эрхэм профессор та ойлгож буй биз. Бид ангаа зөвхөн дуусгах байтугай ер нь эхлээгуй байна шүү. Тэсэж үз! Эрт орой алин боловч, энд эс бол өөртэй, бид хоёр далавчтан биш байсан ч дөрвөн мөчтөнтэй уулзах л байх.

- Хэрэв л өнөөдөр биш бол хэзээ нэгэн цагт хэмээн канад хүний ярианы өнгийг дагуулан Консель залгуулан авч, гэвч ойн гүнд хэтэрхий хол очихын хэрэггүй биз. Би л хувьдаа завиндаа эргэж очихыг зөвлөхсөн байнам гэлээ.

- Юу? Одоо юу? гэж Нед хашгарав.

- Бид харанхуй болохоос өмнө онгоцондоо эргэн очих ёстой гэж би хэллээ.

- Одоо тэгвэл хэдэн цаг болж байна вэ? гэж гомдолтойгоор канад хүн асуувал :

- Өдрийн хоёр цаг өнгөрөөд байна гэж Консель өчив.

- Хуурай газар дээр цаг юутай хурдан явчихна вэ? хэмээн Нед Ленд гүн санаа алдаж билээ.

Буцах замдаа бид ойгоор явлаа. Бид зам зуураа өөрсдийн хүнсний нөөцийг байцааны дал модны навчсаар арвижуулсан бөгөөд тэднийг түүх гэж ендер модны шовх оройд мацах хэрэгтэй болов. Түүнчлэн бид бас малотчууд “абру” гэж нэрлэдэг ногоон буурцаг, сайн чанарын ямсом зэргийг түүлээ.

- Бид завиндаа ойртон очих үед ядарсандаа бүр туйлджээ. Гэтэл, бид бас л хүнс базааж гавьсангүй гэж Нед Ленд үглэсээр байв. Гэвч түүний аз гозойж агсан бол уу. Бид завиндаа дөнгөж суумагц өндрөөшөө хорин таваас гучин фут, саагийн хэд хэдэн мод гэнэтхэн олж харчихлаа.

Эдгээр модод талхны моддын нэгэн адил нэн ашигтай бөгөөд шудрагаар халахад тэдгээр нь меланезийн үнэт тэжээлүүдийн нэг бүлгээ.

Тэр моддыг хэрхэн ашиглахыг Нед Ленд мэддэг байв. Тэр сүх барин очиж, хэдхэн минутын дотор тэдгээрээс хоёр гурвыг нь цавчиж унагаав.

Канад хүний хөдөлмөрлөхийг би өлсгөлөн хүний сонирхлын үүднээс биш байгальч хүний сонирхлын үүднээс ажиглаж байв. Тэр, моддын гол тус бүрээс хуруун чинаа зузаан холтос ховхлон авч байхыг харвал, учир нь олдохгүй ээдрэн зангирсан шөрвөслөг эд цухуйж буйн дунд наалданги цагаан юм үзэгдэж байв. Энэ л гурил мэт цагаан зүйл бол полеланезийнхны гол хоол болдог зүйл бүлгээ.

Ингээд өдрийн таван цагт хүнс нөөцөлж ачаалсан бидний зяцхан завь уул арлын эргийг орхин одож хагас цагийн дараагаар “Наутилус” онгоцныхоо бөөрөнд тулж очлоо.

Биднийг хэн ч гарч угтсангүй. Асар том төмөр сав эзэнгүй мэт байв.

Бид үүргээ авч тавьчихаад өрөөндөө орвол оройн хоол ширээн дээр минь бэлэн байсан тул би идэж уугаад унтахаар хэвтлээ.

Дараачийн нь өдөр, нэгдүгээр сарын 6-нд онцын сонин юм болсонгүй. Онгоцон дотор өчүүхэн төдий ч дуу чимээгүй, ер н­­ амьдралын өчүүхэн ч шинж тэмдэг үгүй ажээ. Бидний бяцхан завь, мөн л өнөө орхигдсон газартаа халбалзаж байв. Бид Гвебороар аралдаа буцаж очихоор шийдлээ.

Энэ удаа бидний ан урьдынхаас нилээд олз омогтой байх бизээ гэж Нед Ленд найдаж билээ. Түүнээс гадна бид тэрхүү арлын ойн нөгөө хэсгийг хэрж хэсэхээр ярьж тогтлоо.

Нар гарахтай зэрэг бид аян замдаа ороход эрэг орчны давалгаанд хамагдсан бяцхаи завь маань арал руу нэн хурдан хөвж одлоо.

Бид эрэг дээр буумагц Нед Лендийнхээ төрөлхийнхөө соргог чадалд нь итгэмжлэн дагалдан одоход урт хөллөсөн тэр амьтан биднээс хэтэрхий холдож одохыг нь зөвхөн л хянан шүүмжилж явав.

Нед Ленд биднийг арлын баруун хэсгийн гүнд авч оржээ. Бид хэд хэдэн жижиг горхи гатлан гарч нэг талаасаа ойгоор зааглагдсан гоёмсог хавцгайд ирлээ. Горхины эрэг орчинд хэд хэдэн зимродок дайралдсан боловч өөртөө буун сум хүрэх газар ойртуулсангүй ээ.

Тэдгээр шувуудын байдлаар бол тэд, хоёр хөлт амьтантай анх удаа учирч байгаа бус бөгөөд хүн гэдэг чухам яаж ч болох амбан гэдгийг мэддэг байх нь ээ гэсэн бодол надад төрүүллээ. Үүнээс үндэслэж би, тэр арал хэдийгээр одоо хэр эзгүй байлаа ч гэсэн тэнд хүн саяхан ирээд оджээ гэсэн дүгнэлт хийв.

Бид тэрхүү өргөн хавцгайг хөндлөн гарч олон шувуу дуугарах чимээ сонсдон байгаа өчүүхэн төгөлд хүрч ирлээ.

- Эд ч одоохондоо шувуунаас цаашлашгүй ээ гэж Конселийг өгүүлэхэд, Нед ,

- Гэвч, тэдний дунд иддэг нэг хэсэг бий шүү хэмээв.

- Дэмий л байх аа даа, найз минь. Миний бодлоор бол эд чинь тоть л байна гэж Консель мөн л мөчөөгөө өгөхгүй хэлэхэд ,

- Идэх юм юу ч үгүй улсад тоть гэдэг чинь мах шүү дээ, найз минь хэмээн канадын харъяат догирхон хэлбэл би :

- Аятайхан аялуулсан тоть гэдэг чинь нилээд амттай зоог гэж мэдээрэй хэмээн хувийн зүгээс нотлох байнам гэлээ.

Үнэхээр ч моддын өтгөн навчис дунд хэрэв л хэн нэгэн хүн тэднийг хүмүүжүүлэх ажлаар оролдсон бол хүний хэлээр шууд ярихад бэлхэн буй тотидын бүтэн ертенц үүрлэсэн ажээ.

Үүнийг л хүсзн хүлээхийн эрхэнд тэд өөрийн өнгө ягаарам эм тотитойгоо шулганалдаж мөчрөөс мөчир, модноом мод дамжиж дэвхрэлцэж байв.

Тэнд тотийн багийн бүх дүрс цугларсны доор, гүн ухааны ямар нэгэн тулгамдах асуудлыг шийдвэрлэн бодолхийлж буй мэт ихэмсэг., залхуу какаду нисэлтэн дундаа салхинд хийсч яваа эрээн даавуу мэт харагдах тод эрээн зүсний арарууд, хүний хэлийг бусдаас хурдан сурдаг жако хэмээх ухаалаг тоть ба бусад олон дүрсийн гангамсаг боловч хоолонд нэмэргүй жигүүртнүүд бужигнаж байв.

Шувуудын тэрхүү байгалийн цуглуулганд нэгэн төрлийн жигүүртэн дутагдаж байсан нь Шинэ Гвинейн ба Аррубгийн арлуудаас өөр хаана ч үл тохиолдох, зөвхөн л энэ орчинд дайралдсан шувуу бөгөөд миний аз болоход тэр шувууг олж сонирхох хувь заяа надад тохиожээ.

Бид армаг тармаг моддын дундуур гарч бут бургас ургасан нэгэн сайхан нуга газар хүрч ирлээ. Бидний алхах чимээгээр ямар нэгэн үл таних хоёр шувуу үргэж нисэхийг би ажвал тэдгээрийн өд зөвхөн салхи сөрж нисэхээр бай- галиасаа заяагдсан ажээ. Тэдгээрийн хөвөлзсөн нисэлт, агаарт эргэлдээн үүсгэж буй маягтай хосолсон хөдөлгөөн тэдгээр өд сөдтэй бахдаж бичиж болшгүй үзэмж тэр бүхэн нь өөрийн эрхгүй нүдний харц булааж, сэтгэл хөдөлгөж билээ. Тэднийг би зовох юмгүй таньж :

- Диваажингийн шувуу байна хэмээн хашгирчихав.

-Хянга цээжтэний анги, болжмор хэлбэртний баг, диваажингийн шувуудын язгуур гэж Консель маань шууд ангиллаа.

- Ногтрууны язгуур арай биш биз? хэмээн Нед Ленд асуувал :

- Бишээ, анд минь биш хэмээн би, эдгээр нь хэдийгээр ногтрууны төрөл биш байлаа ч гзсэн хэрэв та өөрийнхөө хурдан шаламгай авъяасаа шавхан дайчилж халуун орны эдгээр гайхамшиг шувуудын нэгийг барихад надад ту- салбал, би мөн нэн их баярлахсан байнам гэлээ.

- Би хэдийгээр буу буудахаасаа, жад шидэхэд илүү дассан боловч үзээд л алдъя л даа.Ноён профессор минь.

Тэдгээр шувуудыныг наймаалдаг манай нутгийнхан олон янзын аргаар тэднийг барих бөгөөд гай болоход тэр аргуудынх нь нэгийг ч бид ашиглах боломжгүй байв. Тэд уул шувуудын үүрлэх дуртай өндөр моддын оройд тор тавих буюу эсхүл наалданги тусгай цавуурхаг бодисыг ашигладаг, түүнчлэн ундалдаг усыг нь хордуулдаг ажээ.

Бидний хувьд би зөвхөн л нисэлтэн дунд нь буудахаас өөр аргагүй байв. Үүнээс ч юу их ашиг гарна гэж дээ. Нээрээ ч бид арвин хэмжээний сум гарзадсан боловч тэдгээрээс нэгий нь ч алсангүй.

Өглөөний арван нэгэн цагийн хэрд арлын гүн дэх анхны хэлхээ толгодыг өнгөрчээ. Гэвч бид нэг ч амьтантай дайралдсангүй ээ. Бид өлсгөлөнд автагдлаа. Ан олз омогтой болно гэж найдсандаа замын хүнс авч яваагүйг хэлэх үү, үүндээ мөн их гэмшиж билээ.

Гэвч, бидний аз дайрахад болон Конселийн өөрийнх нь мэнгэ голлоход тэр дараалан хоёр сумаар цагаан тагтаа, вяхрь хоёрыг буудаж унагаав. Тэдгээрийг бид бушуухан мулзлаад шоронд хатгаж хуурай мөчрийн задгай гал дээр шарж гарлаа.

Конселийн хяналт дор бидний зоог шараглаж байх үед Нед Ленд талхны модны үр жимсээр зууш бэлтгэж байв.

Тэгтэл удсан ч үгүй цагаан тагтаа маань вяхрийнхаа хамт номын ёсоор далд.орж яс үс ль үлдэв.

Тэр шувууны хооллодог задийн самар тэдгээрийн маханд онцгой амтыг олгож бидний шарсан тэр халуун зоог үнэхээр тамшаалмаар болсон билээ.

- Эд трофелляр тэжээгдсэн пулярка мэт амттай ажээ гэж Консель өгүүлэн

- За, Нед гуай танд бас одоо өөр юу дутаж байна? хэмээн би асуувал :

- Дөрвөн мөчтөний нь мах, эрхэм профессор гуай. Эдгээр шувуу зөвхөн л зууш болсноос биш хоол болж гавьсангүй, тиймээс би махаөр нь жинхэнэ таташ хийж болмоор ёстой дөрвөн хөлтөн алахаас нааш ер тайвширшгүй гэлээ.

Би бол тэр сайхан шувууг барихаас нааш ер тайвшрахгүй гэж би хэлэв.

- За ингээд ангаа хийе ээ. Зөвхөн л эргэж далайдаа ойртох, бид бүр уулын тагт гарчлаа.

Миний бодлоор бол мод руу нэвтэрхий хол очихгүй байвал муу юм болохгүй буйзаа гэж Консель хэлэв.

Конселийн хэлдэг зөв байсан тул бид түүний зөвлөлгөөнөөр боллоо. Бүтэн нэгс цаг явсны дараа бид ихэвчлэн саагийн мод бүхий ойд орж ирлээ. Бидний хөл дороос хэд дахин могой год хийж гарсан боловч хоргүй могойнууд байв. Өнөө диваажингийн шувууд буун сум хүрэхгүй газраас үргэж нисчээд байсан тул би тэдгээрийг найдвараа алдчаад гайхаж явтал бидний урьд явж очсон Консель гэнэт бөхөсхийж нэгэн юм шүүрэн аваад намайг дуудаж, бархирч байхыг харвал тэр нөгөө шувууны нэгэн сайхан амьтныг гартаа барьсан ажээ.

- Сайн хүү бол Консель минь! гэж миний хашгарахад

- Эзэн хэтэрхий элгэмсэг байна хэмээн Консель хариулав.

-Тэгэлгүй яахав, тэгэлгүй яахав найз минь. Чи ёстой гайхамшгийг үйлдэв. Диваажингийн шувууг амьд тэр мөртөө нүцгэн гараараа барих гэдэг чинь тун их гайхамшиг!

Эзэн хэрэв ойртож ирвэл, сайн ажиж хайрлахсан бол миний гавъяа төдий их бус гэдгийг ойлгох болно.

- Яагаад тэр вэ?

- Энэ шувуу чинь шал согтуу байна!

- Согтуу уу?

- Тиймээ, согтуу байна. Энэ чинь задийн модны ёроолд задийн самар жамьж байгаад шал согтсон тул би түүнийг барихад, их төвөг орсонгүй. Нед та сайн хар даа! тэсвэргүй зөн гэдэг чинь ямар хартай гэдгийг, харваас илэрхий баримт нь энэ дээ!

- За боль доо, найз минь. Сүүлчийн хоёр сард миний балгасан архины хэмжээгээр намайг сургах ч танд нүгэл л болохоос өөр юмгүй гэж канад хүн хариулав.

Тэр хооронд би шувууг үзлээ. Консель намайг хуурсангүй ээ, тэр шувуу задийн самрын мансууруулах шүүсэнд үнэхээр согтож ямар ч арчаагүй болжээ. Тэр зөвхөн нисч чадахгүйгээр ч барахгүй, явж чадахгүй байв.

Конселийн барьсан тэр шувуу шинэ Гвиней ба түүний зэргэлдээ арлууд дээр байдаг диваажингийн шувуудын нийт найман дүрийн дотросс хамгийн гоё нь байлаа. Энэ дүрс “изумруд” гэж нэрлэгддэг хамгийн ховор дүрс болой. Үүний урт нь гучин сантиметр, толгой нь жижигхэн, хушуутайгаа шууд зэрэглэн байдаг хоёр нүд нь мөн бас нэн бяцхан ажээ.

Түүний шар хушуу, хар хүрэн тавхай, хумс, хүрэн ягаанаар эмжээрлэгдсэн бор хүрэн далавч, цасан цагаан сэвлэг гүн ногоон хүзүү, ягаан шаргал цээж, гэдэс зэрэг нь сэтгэл хөдлөм гуа үзэмж ажээ. Түүний сүүлийг ер бусын гоёмсог зөөлөн, нумласан хоёр сэвсгэр өд чимэглэж байлаа. Ерөнхийдөө л тэр шувуу нэн гуа, үзэмж төгөлдөр тул улаан арьстнуудын өгсөн нарны “шувуу” хэмээсэн нэрэндээ зохицож байв.

Тэдгээр ховор шувуунаас нэгийн зэргийг амьдаар нь Париждаа аваачиж амьтны үзэсгэлэнд бэлэглэх хүсэл минь бадран байсан бөгөөд тэнд нэг ч амьд диваажингийн шувуу байхгүй бүлгээ.

Энэ үнэхээр тийм ховор шувуу гэж үү гэж Нед Ленд махы нь иддэггүй бол ямар ч хэрэггүй гэсэн анчны хэнэггүй царай гаргаж асуувал:

- Үнэхээр тийм ээ Нед минь. Тэрнээс гадна диваажингийн шувууг амьдаар нь барих гэдэг тун хүнд хэрэг билээ. Эдгээр шувуудын амьд нь байтугай үхсэн нь нэн их үнэд хүрдэг бүлгээ. Тийм ч учраас Европ газар алмас эрдэнэ, сувд зэргийг дуурайлган, хуурамчаар хийдэг шиг эндхийн улаан арьстнууд эдгээрийг мөн дуурайлган үйлддэг юм.

- Юу! Диваажингийн шувууг тэд хуурамчаар хийдэг гэж үү? гэж Консель дуун алдав.

- Тиймээ, Консель минь.

- Яаж хийдгийг нь эзэн мэдэх үү?

-Мэднээ. Консель минь. Эдгээр шувууд зуны тэрсүү сялхилалтын үед өөрийнхөө сүүлийн сайхан өдөө гээдэг юм. Шувуу хуурамчаар үйлдэгсэд тэдгээрийн өд сөдийг түүж аваад ямар нэгэн гай нь дайрсан тотины сүүлэнд наах буюу эсхүл аятайхан оёчдог юм. Дараа нь тэд оёдол заадлы нь будаж шунхдаад хушуу хурууг нь “маажиндчаад” өөрсдийн тэрхүү өвөрмөц урлагийг Европ руу музейн үзмэрийн газарт юм уу, дурлагчдад нь хүргүүлдэг юм.

- Тэгээд яагаа вэ? хэмээн Нед Ленд нэмэрлэн, тэд ямар юмандаа гонгинодог юм, тэртэй тэргүй махы нь ямар идэх юм биш, хамгийн гол нь тэр хэрэгтэй гол сайхан өдөө л авбал барж гэлээ.

Диваажингийн шувуу барьж авах миний хүсэл иймэрхүүгээр хангагдсан боловч халуун котлет хайрч шамирах Нед Лендийн хүсэл биелтлээ хол байлаа.

Тэглээ ч гэсэн өдрийн хоёр цагийн үед канадын харъяат улаан арьстнууд “бари- утанг” гэж нэрлэсэн тэндэх үүлдрийн бодон гахай нэгийг буудаж унагаах аз дайрав.

Бидэнд жинхэнэ халуун бүлээн юм олж идэх бололцоо өгсөн Недийн тэр мэргэн буудалтыг хөгжөөнтэйгээр угтлаа.

Өөрийн олз омгонд Нед Ленд сэхүүн нь аргагүй байв. Цахилгаан сум дөнгөж шүргэхийн төдий ч бодон гахай байсан газраа үхэдхийн унажээ. Канад газрын хүн бодонг яах ийхийн зуургуй төхөөрч оройн хоолонд зориулан нилээд жинтэйхэн хэсгийг огтлон авлаа. Үүний дараа ан гөрөө ахин үргэлжлэн Нед Ленд, Консель хоёрын аль аль нь мэргэн цэцнээ гайхуулах бололцоо гарч бүлгээ.

Нээрээ ч найз нар шигүү ургасан бутан дундуур шургаж орсон нь нэгэн хэсэг кенгеругийн сүргийг үргээв. Тэд өөрсдийн урт уян хөл дээрээ дээр дээр дэгдэн, тун хурдан зугатсан боловч бидний цахилгаан сум тэднээс хурдан ажээ.

- Айдаа ноён профессор минь хэмээн олз омогтойдоо мансуурсан Нед Ленд чарлах шахам, юутай сайхан амьтан бэ, ялангуяа жуузалсан цагт уу! Хүнсэнд маань хичнээн их нөөц гээч? Нэг хоёр, гурав, дөрвөн кенгеру. Энэ уул хяр шиг их махыг чинь бид л зөвхөн иднэ гэж бод л доо. Тэр муу сайн илжигнүүд үнэрлэх ч үгүй л дээ гэлээ.

Миний бодлоор бол канад хүн хөхөж баярласандаа олон юм донгосч байгаагүйсэн бол тэр сүргийг ч хүйс тэмтэрчих байсан л даа. Гэвч одоо тэр Конселийн ангилснаар хос уутны анги кенгеругийн язгуурт багтах нэн сонирхолтой эдгээр арваад тооны сүүгээр бойжигч доор сэтгэлээ ханга- хаас өөр юм үлдсэнгүй ээ.

Алагдсан кенгерунууд хэмжээгээр том биш туулай хэлбэрийн кенгерунд харъяалагдсан ажээ.Тэд бол өдөр нь унтдаг шөнийн амьтад билээ. Тэр дүрсийн кенгеру тун хурднаасаа гадна маш шаламгаараа гайхуулдаг бүлгээ. Тэд хэдий бие багатай боловч арьс нь их үнэтэй юм.

Бид өөрсдийн ан олзтойд сэтгэл нэн их ханамжтай байв. Сэтгэл хөөрсөн Нед дараачийн нь өдөр тэрхүү гайхамшиг арал дээр дахин ирж тэнд байгаа идэж л болдог дөрвөн хлт бүхнийг хүйс тэмтэрнэ гэж боджээ. Гэвч тэр үйл яв- дал өөрөөр эргэнэ гэдгийг урьдаас мэдсэнгүй ээ.

Оройн зургаан цагийн хэрд бид далай тийш гарч ирлээ. Бидний завь тавьсан газартаа байх бөгөөд биднээс хоёр миль хэр зайтай газар “Наутилус” уснаас бүртийн харагдах далаи мэт барайж байв.

Нед Ленд тэр даруйхан л өдрийн зоог бэлггэх ажилд орлоо. Тэр ч тогоо барихдаа эрлэг нь байв. Тэрний шарсан “бари-утангийн мах” котлет төдөлгүй ойр хавьд хорхой хүргэж үнэртсэн билээ...

Гэтэл харин би шарсан бөөн махнаас хөхиж баярласандаа, яг л канад нутгийн тэр хүн шиг болчихсон байснаа гэнэт мэдэрч билээ.

Тэгээд л хоол маань амттай болсон гэдэг ч яах аргагүй. Хоол дээр бас хоёр вяхрь саагийн зуурмаг, талхны ба мангогийн модны хэд хэдэн жимс,тав зургаан ананс бидний самрын иссэн сүмс зэрэг нэмэрлэж урам зоригийг хөгжөө- лөө. Миний сайн нөхдийн ба миний гэсэн ч гэдэс цатгалан зоогондоо хүндэрсэн болоход ,

- Хэрэв бид “Наутилус”таа өнөөдөр буцаж очихгүй бол ер нь яадаг юм? гэж Консель асуухад :

- Өнөө ч, маргааш ч, ер нь хэзээ ч эргэж очихгүй хэмээн Нед Ленд хэлтэл бидний хөл дор том чулуу пидхийн уналаа.

КАПИТАН НЕМОГИЙН АЯНГА

Бид суудлаасаа босолгүй ой руу эргэн харцгаав. Миний гар амандаа хүрч чадсангүй замдаа яг хөшчихөв.

- Тэнгэрээс чулуу хар аяндаа унадаггүй шиг билээ. Энэ чинь хэмээн Консель хэлээд - Тэгж унасан чулууг аэролит гэж нэрлэдэгсэн биш билүү гэлээ.

- Тэгтэл нилээд оньчтой шидсэн хоёрдох чулуу шуугин ирж түүний саяын ярьсныг нь нотлох гэсэн шиг барьж байсан махы нь цохиод уначихав.

Бид гурав тэр даруй харайн босож буугаа мөрлөөд ямар ч довтолгоог устгахад бэлэн болоход :

- Үгүй ээ, энэ чинь сармагчингууд шидлээ гэж үү? хэмээн Нед Ленд өгүүлбэл :

- Бараг л энэ чинь зэрлэг хүмүүс шидэж байна гэж Консель хариулав.

- Завиндаа! хэмээн би захирангуут, далай тийш хөдөлцгөөлөө.

Үнэндээ ч биднийг нэг талаас маань халхалж байсан төгөл модон дотор, биднээс зуугаад алхам газар том, том хавчаахай муна зэргээр зэвсэглэсэн хориод зэрлэг хүн гарч ирсэн тул учрахаас өөр аргагүй болжээ. Бидний завь биднээс хориод метр зайтай байв. Зэрлэгүүд яаралгүй ойртох боловч харваас дайсагнах төлөвтэй ажээ. Сум чулуу хоёр мөрөн дээр мөндөр мэт бууж байв.

Гэтэл Нед Ленд цуглуулсан хүнсээ орхихыг хүссэнгүй тул заналхийлж байсан аюулыг харгалзахгүйгээр алагдсан кенгеру ба бодонгийн гулуузыг завь руугаа чирч байв.

Хоёрхон минутад бид зэвсгээ бэлтгэн хүнсээ завиндаа авчраад завиа ус руу түлхэнгүүт сэлүүрээ сууринд нь бэхлэн авч сэлүүрдэж гарлаа.

Биднийг эргээс хоёр кабельт холдож амжаагүй байтал хашгарч, цовхчисон хэдэн арван зэрлэгүүд, бүслэхээ хүртэл далай руу орж бахиралдаж байв. Тэдний хашгаралдаан “Наутилус”-ьн багийнхны анхаарлыг татах бий гэж бодож явсан маань эндүүрэл болж усан доогуур явагч онгоцны тавцан эзэнгүй хов хоосон харагдсаар байв.

Хорин минутын дараа бид “Наутилус-даа хүрэлцэн ирэв.

Онгоцны дээд таг дэлгээстэй тул бид завиа аргамжаад онгоцон дотроо явж орлоо.

Би үзэсгэлэн танхимд явж орвол тэнд бадралт баг бишгүүр хөгжмийн дуу гарч байсан нь капитан Немо хөгжимдөж буй аялгуундаа нэвтэрхий автагдсан тул миний орж ирэхийг мэдсэнгүй ээ.

- Капитан! гэж би дуун гарвал тэр дуулсангүй учир түүний мөрөнд гар хүрч :

- Капитан аа хэмээн дахин дуудлаа. Тэр дав хийгээд түргэн зуур эргэж харлаа,

- Аа, та юу эрхэм профессор. За ан олзтой юу? Ямар ургамал олж сонирхов?

- Ан тун олзтой. Танд баярлалаа. Гэвч бид хойноосоо хоёр хөлт амьтны сүрэг дагуулж ирснээ нуугаад яахав. Тэдэнтэй ойролцоо байх явдал надад аюулгүй биш мэт санагдана.

- Хоёр хөлтөн гэнэ ээ.

- Тиймээ, зэрлэгүүдийг.

- Зэрлэгүүд ий?хэмээн капитан дооглох маягтай унжруулан хэлээд – та манай энэ ертенцийн хуурай газрын нэгэн дээр гишгэчээд зэрлэгүүдтэй тулгарчихсандаа юунд нь тэгж их гайхаа вэ? Зэрлэгүүдгүй гэж ер нь хаана байна!

Түүнчлэн таны тэр зэрлэгүүд гэж нэрлэж буй эдгээр хүмүүс бусдаас юугаараа дор юм?

- Гэвч капитан минь..,

- Капитан минь. Капитан минь над ямар хүртээлтэй юм? миний хувьд бол би зэрлэгүүдтэй хаа сайгүй л учирсан.

- Ямар ч гэсэн хэмээн би хэлээд хэрвээ л та энэ бөөн бүлэг юмыг “Наутилус” руу довтлуулахыг хүсээгүй юм бол урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авахыг би танд зөвлөх байнам гэлээ.

- Санаа бүү зов. Та энэ талаар нэг л их сүйд болоод байх юм байхгүй.

- Үгүй ээ, эд чинь тун олон юм байна?

- Хичнээн?

- Зуугаас доошгуй!

- Аронакс та аан гэж бай! хэмээн хуруугаа дахин хөгжмийнхөө даралтан дээр тавингуутаа Шинэ Гвинейн бүх улаан арьстан бүгдээрээ далайн энэ хаялга дээр цугларах юм гэхэд ч “Наутилус”- т заналхийлэх юм алга гэлээ.

Капитаны хуруу зөвхөн л хөгжмийн даралтан дээгүүр жирэлзлээ.Түүний хуруу зөвхөн л хөгжмийн даралтны хар ясан дээгүүр гүйж байгаагаар түүний дарж буй аялгуу минорын өнгөтэйг нь ялгаж танив.

Төдөлгүй түүний сэтгэхүй дарж буй хөгжимдөө тэр чигээрээ эзлэгдэж, дэргэдээ буй намайг таг мартлаа. Дахин би түүнд саад хийхээсээ айж сэмхэн гарч одов.

Би дээшээ онгоцны тавцан дээр гарч ирвэл шөнийн тэнгэр жам ёсоор дүнсийн нөмөрч буй нь энэхү доод өргөргүүдэд үдшийн гэгээ тасарч гүйцээгүй байхад өенийн харанхуй шууд нөмөрдөг билээ. Гвебороар арал харанхуйн дунд дөнгөн дөнгөн бүртийж, эрэг дээр задгай түлсэн тоо томшгүй түүдэг яралзан буйг харвал арлын зэрлэгүүд уул арлыг орхин одохыг хүсээгүй байгаагийн баримт ажээ.

Онгоцны тавцан дээр би гав ганцаар олон цаг зогссон: нэг бол тэдгээр улаан арьстны тухай капитан Немо хэнэггүй байдлаараа тэдгээрт сэжиглэх явдалгүйг надад итгүүлсэн тул тэднээс би айж сүрдсэнгүй. Тэр төдөлгүй дэргэдээ байгаа намайг таг мартаж бодвол халуун бүсийн тэрхүү сайхан шө- нийн амьсгалд нэрвэгдэн бүлгээ. Дараа миний эх орны орой дээрээс өнгийх тэнгэрийн умарт хэсэгт мяралзах тэр оддыг ширтэн миний хамаг сэтгэл зүрх Франц нутгийн зүг одож билээ.

Сар хөөрөх тутмаа оддыг бүдгэрүүлнэ. Дэлхийн энэхүү үнэнч дагуул хоёрхон өдрийн дараа”Наутилус”-ыг хайрдсан шүрэн хэвтрээс нь ховхлох гэж мөн л энэ замаараа дэгдэнэ дээ гэж би бодолхийлж байв.

Шөнө дөл хэрд сагсгар модод сүүдэрт нам гүн нойрсож буй эргийн нэгэн адил, тэнгисийн налайн харласан тэр төвшин мөн л амгалан гэдэгт би санаа амарч эцэст өөрийн өрөөнд хүрэлцэн ирмэгц хэвтэртээ ороод нам унтчихав.

Шөнө тайван өнгөрлөө. Бодвол, зэрлэгүүд усан дээр голийж буй гайхлын барааг нэг хараад л айсан буйзаа.Гэтэл түүний дзэрх нээлттэй тагаар “Наутилус”-ын дотор чөлөөтэй нэвтэрч болох байв.

Нэгдүгээр сарын 8-ны өглөөний 6 цагт би тавцан дээр дахин гарлаа. Үүрийн гэгээ шөнийн харанхуйг дөнгөж л үлдэн хөөж байв.

Удсан ч үгүй салбайсан цагаан манан дундуур эхлээд эргийн хаялга, дараа моддын орой харагдан харагдсаар арал бүхлээрээ тодорч ирлээ.

Эрэг дээр улаан арьстнууд мөн л хэвээр байсан бөгөөд энэ удаа улам олон болжээ. Барагцаалбал тэд тав-зургаан зуугаас илүү бололтой.

Усны татлагыг ашиглан тэдний зарим хэсэг нь уснаас цухуйсан хаддыг дамжин “Наутилус”-т хоёр кабельтаас холгүй газар ойртон иржээ.

Тэдний царайг би энгийн нүдээр сайн үзэж байв Тэд нэн чийрэг болж ирээд асар өндөр биетэй гэц хонхор духтай өргөн бодовч хавтгай бус хамартай, нүд гялбам цав цагаан шүдтэй, улаан арьстны папуас хэмээх омгийнхон бөгөөд тэдний час улаанаар будсан бужгар үс тос даасан хар арьсан дээрээ эрс ялгарч бүлгээ. Түүнчлэн хоёр салаа болгож огтолсон чихний нь омогт ясан эрх дүүжлээстэй ажээ.

Ихэнх эрчүүд нь чармай нүцгэн, хэд хэдэн бүсгүйчүүд бүсэлхийгээрээ чөдөр өвсөөр уяж тогтоосон, өвс сулжмэл банзал өвдгөө хүртэл унжуулжээ. Заримы нь бодвол удирдагчды нь хүзүүнд, улаан, цагаан шилэрхүү өнгөлөг гялалзсан юмаар хийсэн тал дугуй буюу дугуй чимэг байх харагдав.

Зэрлэгүүд бүгдээр нум сум, бамбай, жадаар ээвсэглэжээ. Олонхийнх нь ар нуруунд торон савтай дүүгүүрийн бөөрөнхий чулуу бөндөгнөж явав. Тэд дүүгүүр эдэмшихдээ агуу чадалтай ажээ.

Тэдний удирдагчдын нэг нь “Наутилус”-т бусдаас ойртон ирж их л анхааралтай ширтэж байв. Тэр гадиль модны навчаар хийсэн орхимж нөмөрсний нь харвал нилээд том толгой байлгүй.

Надад нэн ойрхон зогсож буй тэр зэрлэгийг би, тун хийлгэчихэд хялбар байсан боловч тэрнийг ямар нэгэн дайсагнах ааш гаргахаас нааш хүлээзнэхээр шийдлээ.

Далайн татлага болж байсан тэр үед зэрлэгүүд “Наутилус”-ыг үргэлж тойрон бужигнаж байв. Гэвч тэд ямар ч дайсагнах янз гаргасангүй.

Тэд байн байн “ассе” хэмээн ганц үг давтан хашгаралдаж гар даллан байснаар намайг эрэг дээр гарна уу гэсэн урилга мөн гэж ойлголоо. Тэгэвч би тэрхүү урилгыг нь няцаавал дээр гэж санав.

Хүнснийхээ нөөцийг арвижуулахыг хүссэн Нед Лендийн заяа харлахад энэ өдөр бидний бяцхан завь “Наутилус”-аас хөдөлсөнгүй нь мэдээж хэрэг билээ.

Канадын харъяат хэзээний их гарын эр болох тул аль болохоор өдөр өнгөрөөхийг хичээж Гвебороар арлаас авчирсан мах; талхаа даршлах ажил хийв.

Өглөөний арван нэгийн орчим, далайн түрлэг уснаас цухуйсан хаддын оройг далдалж эхэлмэгц зэрлэгүүд эрэг тийш буцлаа.

Эрэг дээрх хүмүүс улам олширч буй нь “Няутилус” мэнд ирсэн мэдээ ойр хавийн арлууд дээгүүр түгж, Гвебороар арлын өнцөг бүрээс улаан арьстнууд цувж буй гэдгийг гэрчилж бүлгээ. Харин гэхэд нэгхэн ч завьхан үл үзэгдэх ажээ.

Бодвол богинохон байлтай хугацаа, гэвч өнгөрч өхгуй, өдөр байж сууж ядахдаа би цаг өнгөрөөхийн тул далайн ёроолыг маажуураар малтахаар шийдэв. Би далайн ёроолд тунгалаг уснаа олон төрлийн ургамал амьтан байхыг нэвт харж байв. Жич хэлэхэд энэ өдөр хэрэв л Немо андуураагүй бол шинэ Гвинейн эргийн дэргэдэх бидний зочлолтын эцсийн өдрийн өмнөх өдөр тул тэр орчны ургамал амьтантай танилцах явдлыг хойшлуулах хэрэггүй бүлгээ.

Консель энгийн муусайн эмгэн хумс шүүрддэг шүүрийн нэгэн адил хөнгөхөн малтуур нэгийг надад авчирч өгөв.

Зэрлэгүүд ер нь ямар шүү байртай улс байна? Хэрэв эзэн зөвшөөрөхсөн бол тэд надад, тийм ч догшин биш бололтой улс мэт сэтгэгдэл төрүүллээ гэж Конселийг ярихад би ;

- Тэглээч гэсэн л махчингууд шүү дээ! гэв.

- Махчин л бол заавал булай новш? байх нь алба уу? хэмээн Консель мэтгэж төлөв томоотой хүн байсан мөртөө бузар идэмхий ч байж бас болох биш үү. Аль аль нь ямар ялгаа байна гэлээ.

- За яахав. Консель минь. Эд чинь олзлогдогсдоо бүхэл номын нь ёсоор шарж иддэг махчин боловч шудрага улс гэж би чамд өчүүхэн буулт хийе. Гэсэн ч шудрага улсын хоол болохыг өчүүхэн ч хүсэхгүй тул “Наутилус”-н капитан урьдчилан болгоомжлох арга хэмжээ авахгүй байх тутам нь мэдээтэй байх болно. За одоо ажилдаа гэлээ.

Бид хоёр цагийн турш далайн ёроол шүүрдсэн боловч онцын сонин юм олоогүй болохоор бидний торонд дүүрсэн: “миндалын чих” гэж нэрлэгддэг хавчаахай, миний л олж үзсэнд орвол сонирхолтой, гоёмсог арфууд, молотокуудыг үзэж сэтгэлээ хангалаа. Түүнчлэн бид хар далайн хэд хэ- дэн бортого, сувд, агуулагч хясаа барьснаас гадна арав гаруй тооны жижиг яст мэлхий барьсныгаа гал зууханд шилжүүлэхээр шийдлээ. Гэтэл яг тэр минутад би санаанд ер ороогуй нэгэн хачин гайхал амьтан олж үзэв. Үнэндээ ч түүнийг ер бус ховор тохиолдох зэрэмдэг амьтан гэж нэрлэж болох билээ. Консель тороо усанд дөнгөж хаяж орхимогц дүүрэн хясаатий татаж гаргахад нь торы нь би гэнэт угз татан аваачиж тэдний дундаас нэгий нь шүүрэн авч хашгарсан нь ёстой л далайн хясаа хавчаахайны дун хуяг судлагч эрдэмтний хоолойноос буюу хэзээ нэгэн цагт хүн гэдэг амьтны хоолойноос гарч байсан дуунаас хамаагүй чанга хашгарахыг үзэж тэр мэл гайхаж билээ.

- Эзэнтэн юу болов? хэмээн тэр гайхан сууж эзнийг ямар нэгэн амьтан хазчаагүй биз? гэв.

- Үгүй ээ, найз минь.. Гэвч би энэ олзны төлөө эрхий хуруугаа ч дуртай өгчихсөн байнам.

- Ямар олз?

- Энэ дунг хэлж байна! гэж би хөхүүн гэдэг нь өгүүлбэл,

- Үгүй ээ, энэ чинь зөөлөн биетний хүрээ, гэдэс хөлтний анги, сам заламгайтны баг, оливын дүрсэд хамаарагдах ердийн нэг дун байна шүү дээ..

- Тун зүйтэй. Гэвч Консель минь үүний чинь дунгийн эргүүлэг баруун тийшээ эргэхийн оронд зүүн тийшээ эргэлдсэн байна.

- Нээрээ юү?

- Нээрээ, хонгор минь. Үүний чинь солгой дун гэдэг юм?

- Солгой дун гэнэ ээ? хэмээн Консеийн хоолой нь чичигнэн дуугарав.

- Үгүй чи,эргүүлгий нь хар л даа.

- Үнэхээр миний сэтгэл хэзээ ч ингэж хөдөлж байгаагүй гэдэгт эзэн бүрэн итгэж болно гэж Консель тэр дунг гартаа энхрийлэн авч хэлэв.

Үнэндээ ч сэтгэл хөдлөхөөс өөр замгүй сайхан юм олсон бүлгээ. Ер нь байгаль дээрх хөдөлгөөн ихэвчлэн баруунаас зүүнээ буюу нар зөв байдгийг хэн бүхэн мэднэ. Одод өөрсдийн дагуулуудын хамт баруунаас зүүнээ эргэдэг тэгвэл хүний баруун гар зүүнээс дадамгай. Тийм учраас түүний хэрэглэдэг, багаж бүхэн баруунаас зүүнээ хэрэглэхээр хийгдсэн байдаг. Байгаль ч гэсэн мөн л энэ хуулийг баримталдаг бөгөөд хэрвээ л үүний хууль гэж хэлж болох юм бол зөөлөн биетний дунгийн мушгиа мөн л баруунаас зүүнээ эргэдэг тул солгой дун мэтийн этгээд ховор зүйл тохиолдох тэр эгзэгтэй цагт, сонирхогсод хамаагүй их үнэ өгдөг бүлгээ.

Консель бид хоёр өөрсдийн тэр үнэгуй ховор эрдэнийг үзэж сонирхон байв. Би тэр дунгаа байгалийн хөгжлийн түүхийн Парижийн музейд хэрхэн бэлтгэхээ төлөвлөн бодож байтал Конселийн гарт байсан өнөө үнэтэй дунг маань зэрлэгүүдийн шидсэн чулуу хага цохичив.

Би бачимдсандаа нэг муухай бархиран хоцроход Консель миний буу руу үсрэн очиж, биднээс арваад метр зайтай зогсон дүүгүүр даллан буй зэрлэг рүү шагаймагц нь би түүнийг хориглохыг завдсан боловч амжсангүй ээ.

Сум тэр зэрлэгийн гарын шуунд байсан бугуйвчийг нь тас татав.

- Консель! Хүүе чи яаж байна!гэж би сандран хашгарвал:

- Яагаа вэ? Энэ муу махчин эхлээд бидэнд халдсаныг эзэн та хараагүй гэж үү?

- Хүний амьтай тэнцэх үнэтэй дун гэж ер үгүй, Консель минь.

-Ээ муу, үл бүтэх амьтан...Миний марийг малт цохичихсон бол дээрсэн! хэмээн Консель үглэв.

Үүнийг Консель үнэн голоосоо хэлж байсан боловч би тэрний нь зөв гэж үзсэнгүй ээ.

Гэтэл бид малгай-дунгийн гайхамшгийг сонирхон байх завсар байдал өөр болсон байв. Улаан арьстнуудын хориод жижиг завь “Наутилус”-ыг хүрээлжээ. Тэдгээр завийг модны гол ухаж, урт нарийхан, хөнгөн хийсэн тул хурдан ява- хад тохирсноос гадна усан дээр холбилзуулахгүйн тул завины хажуу хоёр ирмэгт хулсан хоёр хөвүүр бэхэлжээ.

Харваас ч папуасууд европ хүмүсийг урьд өмнө үзэж, тэдний хөлөг онгоцтой тулгарч байсан нь илэрхий. Гэвч тэд уснаас дөнгөн цухуйж буй шураг мод, яндан юу юу ч үгүй янжуур маягийн энэхуу төмөр савыг ер нь юу гэж бодсон бол? Бодвол сайн юм санаагүй дээ. Тэд онгоцноос нилээд зайтай удаан зогсоцгоолоо.Харин тэд аажимдаа бидний зүгээс түрэмгийлэх янзгүйг мэдмэгц “Наутилус”-тай яваа яваандаа дасч зориг орсондоо танилцахын тул ойртохоор шийджээ. Тэгвэл энэ л танилцах эрмэлзэлд нь саад хийх хэрэгтэй байв.

Дуугүй буудаг бидннй буу зөвхөн аянга мэт ниргэдэг галт зэвсгийг хүндэтгэж сурсан тэр зэрлэгүүдэд төдийл их айх сэтгэгдэл тэрүүлэхгүй байлаа. Энэ нь дуугүй буудаг аянга хүмүүсийг айлгахгүйтэй л яг адил ажээ. Гэвч дуу нь аюултай биш аянга нь аюултай бүлгээ.

Энэ минутын дотор хэд хэдэн завь “Наутилус”-ыг бүслэн авч онгоцны тавцан дээр нумын зэв уул мэт харанхуйлан буув.

- Чөтгөр аваачиг! Мөндөр бууж байхчив! Сумаа харуулчихсан ч юм билүү, яаж мэдээ вэ... гэж Консель өгүүлбэл, би :

- Капитам Немог анхааруулах хэрэгтэй гээд онгоцны дотогш нэвтрэх нүх рүү явав.

Би үзэсгэлэн танхнмд явж орвол тэнд хэн ч байсангүй. Тэхээр нь би капитаны өрөөний үүдийг тогшиж үзвэл:

- За гэх дуу сонсдов.

Капитан Немог би нэг л их тоо бодож байхад нь орж очжээ. Түүний өмнө тооны тэмдгүүдээр эрээчсэн цаас навсайлдаж байв.

- Би танд саад хийчихэв үү? хэмээн би ёсорхон асуувал,

-Тэглээ, эрхэм профессор, гэвч ийнхүү саад хийх ямар нэгэн чухал шалтгаан бий биз гэж би бодож байнам гэлээ.

Онц чухал хэрэг байна. Биднийг улаан арьстны завь хүрээлчлээ, бодвол хэдхэн минутын дараа олон зуун зэрлэг хүн биднийг дайрах нь шиг болтой.

- Ухай хэмээн капитан ер санаа зовсон шинжгүй амарлингүй царайлж тэд завьтай ирлээ гэнээ? гэлээ.

- Тиймээ капитан.

Тэгвэл дээд тагаа л хаячихвал болох нь тэр.

Яг л тэгмээр юм гэж би танд хэлэх гэсэн юм.

- Түүнээс хялбар юм гэж ер үгүй-хэмээмэгцээ капитан Немо дэргэдэх нэг цахилгаан товруу дарчаад, онгоцны багийнхны өрөөнд зохих зааврыг нь өглөө.

- Ингээд л гүйцлээ гэж тэр, минут хэр дуугуй байснаа сүүлд над руу хандан-онгоцны завь байрандаа тавигдаж, дээд таг хаагдсан байхад “Авраам Линкольн”-ны бөмбөг цөм цохиж чадаагүй, миний онгоцны бөөрийг зэрлэгүүд цөм цохиод орж ирэх бий гэж та эрхбиш айхгүй биз? гэлээ.

- Үгүй ээ, айхгүй. Гэвч өөр нэг аюул байна. Капитан аа.

- Ямар аюул?

- Маргааш өдий үед дээд тагаа агаар оруулах гэж дахин нээх хэрэгтэй шүү дээ.

- Зүйтэй, тун зүйтэй, эрхэм профессор миний хөлөг яг л халим шиг амьсгалдаг юм.

- Хэрэв л тэр үед папуасууд онгоцны тавцан дээр байсаар байх юм бол та хэрхэн яаж түүнийгээ нээх юм бэ?

- Тэгвэл та, эрхэм профессор,миний онгоц өөд тэднийг авирна гэж бодож байна уу?

- Тэгэлгүй яахав.

- За яахав.

За яахав, авирч л байг... Авирахад нь саад хийгээд байхын ч хэрэг алга. Эд чинь ердөө л хөөрхий,зэрлэг амьтад шүү дээ. Тэхээр Гвебароар арал дээр ч “Наутилус” хүрч ирсэн явдал эдгээр хөөрхийнүүдийн нэгний нь боловч амь насанд аюул учруулахыг би яасан ч хүсэхгүй гэв.

Би түүнд мэхийн ёслоод явахыг завдтал капитан Немо намайг хориглон, дэргэдээ зэрэгцэн суухыг урилаа. Тэр бидний аялал, ан гөрөөний тухай надаас сонирхон асууж, канадын харъяат яахаараа тэгж их махассан болохыг ойл- гохгүй байгаа мэт царай гаргаж байлаа.

Дараа нь яриа өөр тийшээ хандахад капитан Немо төдий л их аман дээр байгаагүй ч гэсэн нилээд сонин зүйл сонгож билээ.

Жич хэлэхэд Дюмон-Дюрвилийн хөлгууд арай л сөнөчөөгүй тэр хоолойд “Наутилус” маань хайрдчихсан болохоор бидний яриа түүнийг хамарсан юм. Энэ талаар капитан Немо ярьсан нь:

- Дюмон Дюрвиль бол францын хамгийн боловсролтой хүмүүсийн нэг нь байсан болон алдар нэрт агуу далайчдын мөн нэг нь байлаа. Францын Кук хэмээх хөөрхий тэр эрдэмтэн өмнөт туйлын мөс, өргөн тэнгисийн хад, номхон тэнгисийн арлуудын зэрлэгүүдтэй тулж, ялж дийлсээр ирсэн тэр баатарлаг хүн очиж очиж хот орчны төмөр замын галт тэрэгний нэгэн сүйрэлд амь үрэгдэх ч гэж дээ! Энэ баатарлаг хүн амьдралынхаа минутанд, тэгж үхнэ гэдэг талаараа бодох бололцоо олсондоо тэрний сэтгэл юутай их тарчилсан гэж та бодож байна!

Үүнийг ярихдаа капитан Немо сэтгэл нэн зовсон шинжтэй байв. Тэр шинж нь түүний нэр хүндийг өргөж байсан юм.

Бид францын тэр агуу их далайчны аялсан замыы нь зураг дээр мөрдөж, дэлхий тойрсон түүний аян амжилтгүй төгссөн боловч Адели ба Луифилиппийн арлуудыг нээсэн, өмнөт туйлыг нээх гэсэн хоёр удаагийн оролдлого зэргийг нь мөрдлөө.

Хамгийн эцэст бид номхон далайн гол гол арлын орчинд үйлдсэн түүний гидрографийн шинжилгээний тухай дурсаж ярилаа.

- Далайн гадаргуу дээр Дюмон-Дюрвиль юу хийсэн бүхнийг би далайн гүнд давтаж хийх санаатай, гэвч миний шинжилгээ бол дүүрэн хангалттай, нягт нарийн болохоос гадна их хүч хөдөлмөр орохгүй юм. Далайн салхи шуурганд үргэлж нүдүүлж явсан Дюрвилийн “Астроляби”, “Эрэмгий” хоёр хөлгийг амгалан тасалгаанд нь ажиллаж суухад юу ч саад болохгүй ёстой л усан доорхи жинхэнэ байшинтай ялгаагүй “Наутилус”-тай зүйрлүүлж яахин болох.

- Гэвч “Наутилус”-ын нэг талын хувь хүртээл нь “Астроляби”, “Эрэмгий” хоёрын хувь хүртээлтэй адил юм даа, капитан аа-хэмээн би хэлж орхивол.

- Юу билээ, профессор гуай? гэлээ.

-”Наутилус” яг тэдэнтэй ав адил, яг л тэдний сууж байсан газар хайрдчихсан шив дээ.

- “Наутилус” хайрдсан юм бишээ хэмээн капитан хүйтэн царайлян “Наутилус” зөвхөн л далайн ёроолд хэвтэж амсхийж байгаа нь энэ. Түүнчлэн өөрийнхөө онгоцыг хөдөлгөх гэж би Дюрвилийн хөдөлсөнтэй адил тэгж их махран зүтгэх ч үгүй. “Астроляби”, “Эрэмгий” хоёр золтой л сөнөчөөгүй, тэгвэл “Наутилус-т заналхийлэх аюул ердөө ч алга. Маргааш яг л миний тогтоосон өдөр, яг л миний тогтоосон цагт далайн түрлэг миний онгоцыг зөөлхөн өргөмөгц л миний онгоц өөрийнхөө жуулчлалыг үргэлжлүүлэх болно.

- Капитан аа хэмээн би-эргэлзэх юм ч надад...

- Маргааш хэмээн миний үгийг тасалж, сандлаасаа бо- сонгуутаа өдрийн хоёр цагт “Наутилус” хайрдлагаасаа хөндийрч, ямар ч гэмтэлгүйгээр Торресын хоолойгоор гарч одно! гэлээ.

Үүнийг капитан Немо тасалданга тод өгүүлээд, яльгүй мэхэсхийн ёслов. Энэ нь яриа дууссан гэсэн тэмдэг ажээ. Би зөвхөн л гарч одохоос өөр замгүй тул тэр ёсоор болгон гарч одлоо.

Би өөрийн өрөөнд эргэж ирвэл капитантай ярьсан миний яриаг сонсохыг сонирхож агсан Консель маань тэнд байв.

- Улаан арьстнууд “Наутилус”-ыг заналхийлж байна гэсэн миний үгийг сонсоод капитан надаар наад барьж байна даа, найз минь тэгвэл капитанд дүүрэн итгэж болно. Явж амгалан нойрсдоо гэж би хэлбэл, Консель:

- Эзэнд одоо миний хэрэг үгүй юу? гэлээ.

- Үгүй ээ* хонгор минь, их баярлалаа. Нед Ленд юу хийж байна?

- Эзэн хэрэв зөвшөөрөхсөн бол Нед Ленд одоо кенгеругийн махаар, ёстой л шүлс залгихаас өөр аргагүй таташ хийж байна гэж хэлэх байнам гэв.

Өрөөндөө би ганцаар үлдээд, хэвтэртээ орсон боловч маш муу унтаж билээ.

Зэрлэгүүд миний толгой хавьд онгоцны төмөр тавцан дээгүүр тэп, тап туучиж үргэлж хашгаралдаж байв.

Шөнө тайван өнгөрлөө. “Наутилус”-ын багийнхан бахь байдгаараа үзэгдэх ч үгүй сонсдох ч үгүй байв. Цэргийн боомтын нүхэн гэр дээгүүр гүйлдсэн шоргоолж цэргүүдийн сэтгэлийг өчүүхэн ч үл зовоодогтой нэгэн адил тэдний сэтгэлийг зэрлэгүүд өчүүхэн ч үл зовоох ажээ.

Би өглөө зургаад бослоо. Онгоцны дээд таг нээгдээгүй л байв. Тиймээс онгоцны доторхи агаар өчигдрөөс хойш солигдоогүй ажээ. Энэ байдал үл мэдэгдэх учир нь гэвэл усан доогуур явагч хөлөгний хийн бэлтгэл багтаамжууд онгоцны бохирдсон агаарт байсхийгээд л хэд хэдэн метр шоо дөрвөлжин цэвэр агаар өх учраас болой.

Би өөрийнхөө өрөөнд үд хүртэл ажилласан тул капитан Немогийн барааг ч харсангүй билээ. Хөлөг онгоц хөвөлтөнд бэлтгэж байх янз ч алга даа.

Би нилээд хэдэн минут хүлээгээд үзэсгэлэн танхимд явж орлоо Цаг харвал хоёр хагас болжээ. Тэгвэл арван минутын дараа далайн түрлэг дээд цэгтээ хүрэх ёстой бөгөөд хэрвээ л капитан Немо алдаж тооцоогүй бол “Наутилус” усан дээр хөвж гарах ёстой билээ. Хэрэв л энэ бүхэн өнгөрчих юм бол бидний онгоц өөерийн шүрэн хэвтрээс ховхрох хүртэл олон сар хүлээх хэрэгтэй байв.

Гэтэл удсан ч үгүй онгоцны их бие доргиж эхлэв. Онгоцны төмөр хуяг шүрэн ёроолд шүргэж хэрхэн хяхтнаж буйг би сонсож байлаа.

Хоёр цаг гучин таван минутанд капитан Немо үзэсгэлэн танхимд орж ирэв.

- Одоо бид хөдөллө-гэв.

- Аа-гэж би дуугарвал капитан Би дээд таг нээчих гэсэн,

- Папуасууд яасан бэ?

- Папуасууд ий? гэж мөрөө хавчив.

- Тиймээ. Үгүй ээ. Тэд чинь ороод ирнэ шүү дээ.

- Хаагуур?

- Таны нээ гэсэн тагаар!

-Эрхэм ноён Аронакс хэмээн капитан хэнэг ч үгүй “Наутилус”-ын дээд тагаар хэдий нээлттэй байлаач гэсэн тэр болгон орж болдоггүй юм шүү гэв. Би гайхсандаа түүн рүү гөлөрчихвөл;

- Та ойлгохгүй байна уу? гэж асуув.

- Тиймээ.

- За тэгвэл нааш ир. Та өөрөө үз л дээ гэлээ ? Бид дээд таг өөд гардаг шатанд ойртон очив. Тэнд Консель Нед Ленд хоёр онгоцны тавцан дээрээс галзуурсан мэт бахиралдаж, чарлалдаж буй зэрлэгүүдийн орлилдоон дунд дээд талын тагийг нээж байгаа хэд хэдэн усан цэргийн ажлыг нэн их сонирхон зогсож байв.

Дээд таг пүршний хүчинд гэдрэг шидмэгц түүний нүхээр хориод тооны улайрсан муухай амьтны дүрс харагдлаа.

Тэгтэл эдгээр зэрлэгийн хамгийн түрүүчийнх нь шатны хашлага дээр гараа тавимагцаа яагаад ч юм бүү мэд ямар нэгэн их хүчээр ар гэдэргээ шидэгдэж үхэр дуун гарган дэгдсээр зугтаж одсон билээ.

Түүний нөхөр арван хүн түүний жишээгээр дараалан оролдлого хийж мөн л тийм үр дүнтэй буцацгаалаа. Консель нэн их хөхиж баярлалаа. Өөрийн хэзээ язааны эрэлхэг дайчин эр зоргиндоо өөрийн эрхгүй хөтлөгдсөн Нед Ленд ухарч буй дайсныг мөрдөхийг завдан ухасхийж шатанд мөн өнөө хашлаганаас барьж авч амжсан тул бас л арагшаа хаягдсан бүлгээ.

- Ээ харал аа! хэмээн тэр бахирч, намайг цахилгаан цохилоц! гэхэд нь би хамаг учрыг мэдэж авлаа.

- Тэхнээ нь шатны хашлага төмрийг өндөр хүчдлийн гүйдэл дамжуулагч болгосон ажээ. Түүнд гар хүрсэн хэн боловч арагшаа айхавтар хүчтэй цохигдож байв. Хэрэв л капитан Немо өөрийн байдаг бүх гүйдэл үүсгэгчээс гарсан гүйдлийг түүгээр дамжуулсан сан бол тэр цохилт амь насанд аюултай байж болох байлаа. Гэвч тэр аюул багатай гүйдэл дамжуулагчаар зөвхөн хязгаарлаж довтолгоонд ба онгоцон доторхи хүмүүсийн хооронд нэвтэршгүй саад бий болгожээ.

Энэ завсар айсандаа сүнс нь зайлсан Папуасууд хурдавчлан ухарч байв. Бид инээдээ нуун галзуурсан мэт хараал тавьж агсан Нед Лендийг аргадан тайтгаруулж бүлгээ.

Энэ минутанд далайн түрлэгийн давалгаагаар өргөгдсөн “Наутилус”-ын хайрдсан газраасаа хөндийрч байв. Өдрийн яг хоёр цаг дөчин минут буюу капитан Немогийн тогтоосон цаг болжээ.

Онгоцны сэлүүр сэнс ус аажуухан алгад алгадсаар яваандаа эргэлт нь түргэсэж “Наутилус” далаын гадрага дээгүүр хөвж эхлээд торессын аймшигт хоолойгоос ямар ч гэмтэл хохиролгүй гарч одов.

ДАХИАД Л ШОРОНД

Дараачийн нь өдөр, нэгдүгээр сарын аравнаа “Наутилус” задгай тэнгист дахин гарч довтолголоо. Энэ удаа цагт гучин таван миль хурдалж байсан нь хийсэх мэт ажээ Түүний сэнс маш түргэн .эргэлдэж буй тул би түүнийг ажиж минутанд хэд эргэж байгааг нь тоолж чадахгүй байна.

Цахилгаан гэдэг тэр гайхамшиг хүч “Наутилус”-ыг зөвхөн хөдөлгөж байгаагаар барахгүй мөн гэрэлтүүлж дулаацуулж, цахилгаан цохиулж л амиа алдахаасаа л айхгүй бол хэн ч гаднаас нэвтэрч үл чадах саадыг бий болгож хамгаалж буй тэр их цахилгаан хүч энэ бүхнийг би санахад хичнээн бахдаж биширсэн гэдэг хязгааргүй билээ.Тэр ч яахав харин энэ бүхнийг өөрийн гараар бүтээсэн тэр хүн миний баяр бахдлыг бүр ч илуу төрүүлж бүлгээ.

Бид энэ хэр, шууд баруун зүгийг барьж явав. Нэгдүгээр сарын 11-нд бид уртрагийн 135 ба умарт өргөргийг 10 хоногт Карбентарийн буланд орох амыг цагдан орших весеелийн хушууг тойрлоо. Энд хэдийгээр усан доорхи хад олон боловч өөр хоорондоо их зайтайгаас гадна зураг дээр нарийн тэмдэглэгджээ. “Наутилус” бидний явах замын дагуу орших мөн дээрх аравдугаар өргөрөг, уртрагийн 130 хоногт баруу- наас Викторин зүүнээс Моне хоёр цохионы хоорондуур хялбархан өнгөрлөө.

Нэгдүгээр сарын арван гурванд бид Тиморын далайн уснаас мөн тэр нэрээр нэрлэгдсэн арлын дэргэдүүр уртрагийн 122 хоногт явж орлоо. Мянга зургаан зуун хорин таван шоо дөрвөлжин бээр дэвсгэр бүхий энэ арлыг Энэтхэгийн хэд хэдэн хаан хувааж захирдаг ажээ. Тэр арлыг захираад өөрсдийгөө гумбараа матарын хөвууд хэмээн нэрлэдэг нь хорвоо дээр оршигч хамаг л амьтдын дотроос хамгийн хувьтай дээд төрөлтөн гэж үздэгийн учир тэр байжээ. Тэр хаадын зэрлэг “өвгөд” уул арлын голын уснаа үй олноороо байдаг нь тэндхийн олон лам нартай садан сүлбээтэйгийн хүчинд тэр нутгийн хүн амын зүгээс бишрэн сөгдөхийн гүн сүсэглэлээр хүрээлэгдсэн билээ. Түүнчлэн тэдний хойноос санаа тавьдаг, тэдэнд зусарддаг, тэдиий зоогонд залуу хүүхнүд барьдаг бөгөөд тэр нэгэн сэтэрт гүрвэл өөд нь гар далайсан харь газрын хүн сайнаа үзэхгүй нь зайлшгүй бүлгээ.

Гэвч “Наутилус» тэдгээр муухай амьтадтай ноололдож байхын хэрэггүй байв. Капитаны туслах ээлжит ажиглалтаа үйлдэж байхад буюу үд дундын үед Тимор арлыг бид хэдхэн минут ажиглаад явсан билээ. Мөн тэдгээр бүлэг аралд ха- маарагдах Роттн хэмээх жижиг арлыг би бас л түргэн зуур хараад өнгөрөв. Энэ арлын бүсгүйчүүд гуа сайхнаараа цуутай бөгөөд боолчуудыг худалдаалах меланезийн зээл дээр өндөр үнэлэгддэг ажээ.

Эндээс “Наутилус” баруун өмнө зүгийг чиглэн огцом эргэн Энэтхэгийн гадаад далайг зорьж одлоо.

Капитан Немогийн өндөр ааш биднийг хааш аваачих нь вэ? Азийн эрэг өөд үү? аль эсхүл Европ тив рүү юу? Эдгээр таамаглалыг хүн амьтантай хуурай газрыг үзэн ядах капитаны цаг үргэлжийн хилэгнэлтэй холбон тайлбарлахад хүнд байв.

Тэгвэл бид арай урдуур орох нь ээ? Магад ч үгүй “Наутилус” маань Сайн итгэлтийн ба Горнын хушууг тойрч өмнө туйл руу одож байж? дараа нь бид, усан доогуур явагч онгоц дураар туулах уудам хязгаар бүхий номхон тэнгистээ яасхийгээд л явж ирэх вэ?

Энэ бүх асуулганд зөвхөн ирээдүй л хариулт өгч чадах байв.

Далайн дайсагнал шуурганы эрхэнд алс хаягдсан, хуурай газрын эцсийн хаш- лага саад Карьте-Гиберни, Серинтататам ба Скоттын далд шүр арлуудын дэргэдүүр өнгөрч нэгдүгээр сарын14-нөө бид хуурай газраас алс хол задгай далайд гарч ирлээ. “Наутилус”-ын хурд жигдэрлээ. Олон ааштай янзын онгоц нэг бал далайн их гүнд очоод, нэг бол удаан хугацаагаар түүнний гадаргууг үл орхиж билээ.

Энэ аяллын үед капитан Немо далайн янз бүрийн гүнд усны халуун хүйтнийг хэмжих сонирхолтой ажиглалтуудыг үйлдэз. Ердийн нөхцөлд тэдгээр ажиглалтыг нилээд төвөгтэй багажуудын тусламжтайгаар үйлдэх бөгөөд түүнийг далайн гүнзгийг хэмжих термометрчилсэн багажаар буюу янз бүрийн төмөрлөг цахилгаан харилцан адилгүй дамжуулах явдал дээр үндэслэсэн аппаратаар хэмждэг билээ. Гэвч тэдгээр багажийн заалтанд тэр болгон итгэж болохгүйгээс гадна тэдгээрийн шилэн хэрэгсэл далайн их гүнд усны өндөр даралтыг тэсвэрлэж чаддаггүй ажээ. Тэрчлэн уул туршла- гыг давтан үйлдэх явдал нэн төвөгтэй тул нэг удаагийнхаа ажиглалтанд тэр болгон итгэхэд бэрх болно.

Тэгвэл капитан Немо дуртай гүнзгийдээ өөрийн биеэр орж ажиллахуйц усны янз бүрийн давхрагад оруулсан термометр ямарч маргаангуй яг таг хэмждэг ажээ.

Тиймэрхүүгээр нэг бол ус дүүргэсэн тусгай багтаамжуудын тусламжтайгаар, нэг бол “Наутилус»-ын залуурыг далайн ёроол руу хазайлгасны үрээр капитан Немо далайн гадрагаас доош гурав, дөрөв, тав, долоо, ес, арван мянган метрийн гүнд дараалан орж хэмжээд, усны халуун хүйтэн мянган метрээс доош бөмбөрцгийн бүх л өргөргүүдэд, цельсийн дөрөв аравны таван градус тогтмол байдаг гэдэг дүгнэлтэд иржээ.

Би тэдгээр шинжилгээг маш сонирхон ашиглаж эрдэм шинжилгээний тэдгээр ажиглалт капитан Немод ямар хэрэгтэй юм бол? гэж өөрөө өөрөөсөө асуудаг байв, үнэхээр тэр хүн төрөлхтний ашиг тусын тул гэж үү?

Тэгвэл тэр ч найдвар багатай буйзаа. Учир нь түүний тэрхүү бүх хөдөлмөр өөртэй нь хамт ямар нэгэн алсалсан тэнгисийн ёроолгүй гүнд булшлагдах ёстой байв.

Гэвч яаж мэдэх вэ, тэр надаар дамжуулан өөрийн эрдэм шинжилгээний их бүтээлийг ертөнцөд бэлэглэх ч гэж байж, тэгвэл эрт орой алин боловч хэзээ нэгэн цагт усан доогуур явагч өөрийн онгоцноос намайг суллан тавьж, хуурай газар хүмүүсийн дунд эргэн ирэх бололцоог над өгнө гэж үү?

Тэгвэл үүнд одоохондоо итгэж найдах ямар ч үндэсгүй бизээ...

Гэлээ ч гэсэн капитан Немо нэг удаа дэмий бөмбөрцгийн гол гол далайнуудад үйлдсэн усны нягтралыг шинжилсэн шинжилгээнийхээ үр дүнгийн тухай надтай сэтгэгдлээ хуваалцлаа. Жич хэлэхэд түүний хэлснээр эрдэм шинжилгээний асар их сонирхлыг төруулж буй гэгдэх нэгэн мэдэгдлээс авч үзвэл миний зүгээс хийсэн дүгнэлтээр тэр нь шинжлэх ухаантай ямар ч уялдаа авцалдаагүй боловч миний хувьд л нэн их чухал зүйл байлаа.

Энэ хэрэг нэгдүгээр сарын 15-ны өглөө болж билээ. Би капитан Немогийн хамт “Наутилус”-ын тавцан дээгүүр нааш цааш сэлүүцэн явтал далайн усны нягтрал энд тэнд харилцан адилгуй гэдгийг та мэдэх үү гэж надаас тэр гэнэт асууж бүлгээ. Би мэдэхгүй хэмээн хариулаад, энэ асуудлын талаар шинжлэх ухаанд хэрэг дээр нь жинхэнэ шалгасан баримт нотолгоо байхгүй гэж нэмэн хэлэв.

- Би өөрөө үүний чинь шинжилсэн хэмээн капитан Немо над хэлээд би түүний зөв гэдгийг хаана ч батална гэлээ.

- Маш сайн байна гэж би хэлээд-гэвч “Наутилус” ч онцгойдоо тусгаар ертөнц учраас түүн дээр яваа эрдэмтний их нээлт газрын бөмбөрцөг дээр оршигчдын сонорт хэзээ ч хүрэхгүй нь харамсалтай юм гэв.

- Таны зөв профессор гэж жаахан бодолхийлсний дараа капитан Немо нээрээ ч “Наутилус” бол биеэ дайсан тусгаар ертөнц, миний энэ онгоц бол газар дэлхийгээс өөртэй нь хамт нарыг тойрч буй бусад ертөнцийн нэгэн адил хол юм. Яг л түүнчлэн Ангараг ба санчир хоёр ертөнцийн эрдэмтдийн бүтээлийг газар дэлхий хэзээ ч мэдэж чадахгүй шиг “Наутилус”-ын эрдэмтдийн ажил хэзээ ч мэдэгдэлгүй үлдэх юм. Зуурдын тохиолдлоор таны хувь заяа “Наутилус”-ын хувь заяатай холбогдсон болохоор би танд өөрийн ажиглалтын тухай аар саар зүйл мэдэгдэж болох байнам гэв.

- Би таны үгийг хичээнгүйлэн сонсъё капитан минь.

- Далайн ус ердийн цэнгэг уснаас хамаагуй их нягтралтай гэдгийг та эрхбиш мэдэж байгаа, гэвч тэр нягтрал газар бүр адилгүй. Нээрээ ч үнэндээ хэрэв цэвэр цэнгэг усны нягтралыг нэгж болгон авч үзвэл Атлантын тэнгисийн усны нягтрал-нэг бүхэл мянганы хорин найм, номхон тэнгисийнх нэг бүхэл мянганы хорин зургаа, газрын дунд далайнх... “Ухай тэхээрээ мань Газрын дунд далайд очдог байх нь байна шүү! гэж би бодов”

-... Нэг бүхэл мянганы гучин нэг, Ионийн далайн усных нэг бүхэл мянганы арван найм, Адратикийнх-нэг бүхэл мянганы хорин наймтай тус тус тэнцэнэ.

Түүнээс үзвэл “Наутилус” дэлхийн бөмбөрцгийн хамгийн хөл хөдөлгөөнтэй далайн усыг ч тойрдоггүй нь тодорхой байв. Түүнээс үндэслэж би түүнийг хэзээ нэгэн цагт, магадгуй удах ч үгүй нилээд хөгжсөн орнуудын эрэгт ойртох төстэй гэдэг дүгнэлт хийлээ.

Энэ шинэ мэдээ Нед Лендийг баярлуулах ёстой байв.

Дараачийн хэдэн өдрийн турш бид шинжилгээний хэд хэдэн ажил хамтдаа хийв. Үүнд: Далайн усны янз бүрийн гүнд ууссан давсны хэмжээ, цахилгаан дамжуулах чанар, өнгө, тунгалаг зэргийг тодорхойлсон билээ.Энэ бүх хугацаанд капитан Немогийн гарын гайхамшигт ур, бүтээлч авъяас чадвар намайг нэн их гайхуулан бишрүүлсэн бөгөөд түүний тэр чанар зөвхөн л намайг урьдчилан анхааруулах зантай нь л өрсөлдөж чадах байв. Гэвч тэдгээр туршлага дуусмагц л дахин сураггүй алга болох тул би “Наутилус” онгоцноо аанай л ганцаараа үлддэг бүлгээ.

Нэгдүгээр сарын арван зургаанаа “Наутилус” онгоц нэгэн удаа далайн төвшнөөс хэдхэн метрийн гүнд нам унтчих мэт болсон билээ. Онгоцны цахилгаан хөдөлгүүрүүд зогсож, сэлүүр сэнс эргэлдэхээ больсон тул усан доогуур явагч онгоцыг далайн урсгалын эрхэнд зөнд нь тавьсан бүлгээ. Дөнгөж саяхан аль хол газар нэн их хурдлан давхиснаас шалтгаалан жижиг засвар хийхээр машинуудаа зогсоох мэт надад санагдлаа.

Гэтэл энэ өдөр би, өөрийн нөхдийн хамт сонирхолтой нэгэн үзэгдлийн гэрч болсон юм. Үзэсгэлэн танхимын гэгээвчтэй хавтас аажим нээгдсэн боловч “Наутилус”-ын гадаах цахилгаан чийдан асаагүй байгаа тул тэнгэр бүрхсэн үерийн хар үүлс усны гүнд гэрэл муу оруулж, бидний эргэн тойронд бүрэнхий ажээ.

Би тэнгисийн усны хачин өнгийг сонирхон байтал “Наутилус” гэв гэнэт нүд гялбам хурц гэрлийн цацралд дайрагдав. Түүнийг би эхлээд манай онгоцны гэрэл асч давхаргыг гэрэлтүүллээ гэж бодсон боловч андуурал болжээ. Тэгж эндүүрснээ би орчныг сайтар ажиглаж харсны дараа сая мэдсэн бүлгээ.

Тэхнээ нь “Наутилус” далайн усны урсгалд хөв хөвсөөр фосфороор гэрэлтүүлэгдсэн давхаргад орсон тул түүний гэрэлтэх хүч, хүрээлж буй харанхуйтай харьцуулбал гялбам хурц санагджэа. Тэрхүү гэрэл үй олон тооны маш бяцхан амьтдын биеэс цацрах бөгөөд тэр амьтдын бие онгоцны төмөр ёроолтой хавирснаас улам их гэрэлтэж билээ. Гэтэл би бас гэрэлтэж буй тэрхүү далайн дунд, улайдсан зуухнаас урсаж байгаа хайлсан тугалга мэт унжирсан гэрэл бүр ч илүү хурц дүрсхийхийг ажсан нь түүний дэргэд далайн зэргэлтэж буй бусад давхаргад харанхуй болох мэт сэтгэгдэл төрж бүлгээ. Тэр хурц гэрэл манай цахилгаан чийдэнгийн зөөлөн сацралтай өчүүхэн ч адилгүй байв.

Тэр гэрэл хөдөлгөөнтэй болоод биетэй мэт санагдлаа. Үүгээрч барахгүй уул гэрэл амьтай болодыг шууд ажиж болох байв.

Тэрхүү гэрэл туяа бадарсан уснаа “Наутилус” олон цаг аяллаа. Тэрхүү гал гэрэл дунд гүрвэл мэт тонгочиж буй далайн том амьтдыг хараад бидний бахархал бүр ч их боллоо. Тэрхүү гэрлийн хүйтэн сацралын дунд далайн тамирчид далайн гахай, сэлмэн хамартууд сэлж харагдсан бөгөөд сэлмэн хамартын гурван метр урт аврага том эвэр сэлэм, гэгээвчний болор шилэнд хэд хэд хавирсан бүлгээ. Дараа нь эвэр нуруут, макрель мэтийн бусад жижиг загас бий боллоо.

Тэрхүү гайхамшиг үзэгдэлд дур татах ямар нэгэн хачин чадал бий ажээ Тэд өдрийн цаг агаарын байдал усны тэрхүү гэрэлтлийн хүчийг ихэсгэсэн ч байж болох юм. Тэгвэл далайн гадаргуу дээр үер бууж байсан бол уу? Гэвч, “Наутилус” хөвж явсан тэрхүү хэдхэн метрийн гүнд тэнгэрийн байдал ямар ч чөлөөгүй тул бид усны амгалан урсгалд таатайхан халбилзан байв.

Тиймэрхүүгээр бид улам л шинэ шинэ гайхамшгийн дунд үл мэдэг урагшилж байлаа. Консель маань нүдээ байдгаараа бүлтийлгзн харж аль л тохиолдсон үе хөлтөн, зөөлөн биетэн загас, ургамал амьтдыг зогсоо зайгүй ангилан байв.

Өдөр хоног нэн түргэн өнгөрөх болж, тэдгээрийг би тоолохоо ч болилоо. Нед Ленд маань тогтсон заншлаа баримтлан өөрсдийн хоолыг аль болохоор олон төрөл болгохыг хичээж явав.

Бид яг л эмгэн хумс дун бүрхүүлээ үл орхих мэт амьдрах болов. Би өөрийн туршлагаас авч үзвэл эмгэн хумс байх төдий төвөгтэй бус байлаа.

Энэ хэлбэрийн амьдралд бид бүр дадчихаад түүний тааламжтай, хөнгөнд амтархан байсаар дэлхий дээрх амьдрал байдал шал өөр болж байгааг таг мартжээ.

Гэтэл нэгэн удаагийн санамсаргүй тохиолдол бидэнд бодит байдлыг ухамсарлан сэхээ оруулан бүлгээ.

Нэгдүгээр сарын арван наймнаа <<Наутилус>> уртрагийн 105, өмнөт өргөргийн 15 хоногт явж байлаа. Цаг агаарын байдал ширүүн, далай дээгүүр өндөр өндөр давалгаа цалгилж билээ. Салхи дорно зүгээс асар их хүчтэй шуурч байв. Хэд хэдэн өдрийн турш үргэлж цаашилж байсан барометр догшин үер ойртож буйг зөгнөж бүлгээ.

Капитаны туслах ажиглалтаа хийж байх үед би онгоцны тавцан дээр гарч ирэв.Тэр ердийнхөө заншлаар өнөө л хэлдэг үгээ л хэлэх болно хэмээн би бодож байтал, энэ өдөр тэр урьдынхаасаа шал өөр, мөн л үл ойлгогдох үг хэллээ.Тэгтэл ч капитан Немо онгоцны тавцан дээр гарч ирээд дуран авч алсыг дурандаж гарлаа.

Далайн төвшин дээр байгаа ямар нэгэн цэгээс дурангаа ул салган, капитан хэдэн минут хөдөлгөөнгүй зогссоноо, дурангаа хурааж өнөөх надад үл ойлгогдох хэлээрээ туслахтайгаа хэдэн үг солив.

Ажвал тэр хүний сэтгэл ямар нэгэн юманд үймэрсэн бол уу гэмээр бөгөөд өөрийн хөдөлсөн сэтгэлийг арайхийж барьж байх харагдлаа.Тэгж капитан Немо биеэ сайн барьж амгалан байдлаа хадгалан чадаж байв. Мнний таамагласнаар бол капитан Немо, туслахдаа ямар нэгэн санамж өгч, тэр нь хариу амлаж буй буюу өөртөө итгэж болохыг хичээнгүйлэн баталж буй мэт байв.

Үгүй дээ л тэдгээрийн дууны өнгөөр тиймэрхүү сэтгэгдэл надад төрж билээ.

Саяхан капитан Немо, түүний туслах хоёр дурандаж байсан тэр зүг би нэн их анхааран ширтсэн боловч юу ч олж үзсэнгүй. Тэртээ тийшээ тэнгэр ус хоёр нэгэн шугаманд зааглан харагдаж тэрхүү шугамын тэгш шулуун зурвас юунд ч үл өртөж билээ.

Тэр хооронд капитан Немо намайг харахгүйгээр, магад ч үгүй миний байгааг мэдэх ч үгүй байсан байж онгоцны тавцан дээгүүр нааш цаашаа холхилж байв. Түүний алхаа, мөн л жирийн яаралгүй хэвээрээ жигд боловч ердийнхөөсөө жаахан удаахан байсан ч байж магадгүй.

Хааяа тэр зогсож, хоёр гараа элгэндээ зөрүүлээд далай өөд ширтэж байв.

Усны тэрхүү уудам цөлд тэр юу харсан бол? “Наутилус” хамгийн ойр байгаа хуурай газраас хэд хэдэн арван миль зайтай байв.

Капитаны туслах дурангаа дахин нүдэндээ авав. Дараа нь тэр тавцан дээгүүр наш цааш харайж, заримдаа зог тусан, дэвслэн, тэгснээ дахин гүйх шахам болж байв. Тэр одоо өөрийнхөө түгшсэн сэтгэлийг нуухыг оролдсонгүй ээ.

Тэр явдлын нууц бодвол удахгүй л задрах ёстой болсон бөгөөд учир нь капитан Немогийн тушаалаар онгоцны бүх машин хамаг байдгаараа ажиллаж эхлэв.

Энэ минутанд капитаны туслах өөрийн капитаныг дахин дуудлаа-Тэр тавцан дээгүүр холхихоо больж дуран авч далайн алс төвшин руу дурандаж одов.Тэр дурангаа нүднээсээ мөд салгасангүй. Эдгээр ер бус амгалан улсын хачин загнахыг харж сонирхсон би үзэсгэлэн танхимд бууж очоод өөрийн үргэлж ашиглан байдаг агуу сайхан яндан дуран авч тавцан дээр эргэж ирээд далайг дурандахаар нүдэндээ авч алсыг онож харж амжаагүй байтал минь миний гараас хэн нэгэн хүн мулт татан авчлаа.

Би түргэн зуур эргэн хартал миний өмнө капитан Немо зогсож байсан боловч би түүнийг таньсангүй ээ. Түүний царай нь муухай хувирч нүдэнд нь хилэнт гал бадарч байв. Тэр шүдээ шазайлган, ам нь дутуу ангайжээ. Түүний хураасан бие, зангидсан нудрага, мөрөндөө шигдсэн хүзүү зэрэг нь түүний бие үзэн ядах асар их үзэл, уур хилэнгээр нэвширсэн болохыг илтгэж байв.

Тэр ядаж өчүүхэн ч хөдөлсөнгүй. Түүний надаас булааж авсан дуран тавцан дээр хэвтэв.

Үнэхээр тэр надаас болж их хилгэнэв гэж үү? Эсхүл тэр үл ойлгогдох хүн “Наутилус онгоцонд олзлогдсон хүн мэдэж болохгүй ямар нэгэн чухал нууцыг намайг мэдчихлээ гэж санав уу?

Гэвч, түүний тэр их үзэн ядах үзлийн эх үүсвэр нь би биш ажээ. Тэр ядаж намайг тоож харсан ч үгүй. Түүний нүуд алсад бүртийж буй тэр нэгэн цэг дээр тулж тогтсон байв.

Тэгтэл ч капитан Немо сая сэхээ орлоо. Түүний хувирсан зүс, ердийнхөөрөө амгалан, хүйтэн байдалтай болов .Тэр өнөө хэлээрээ туслахдаа хэдэн үг хэлчээд дараа нь над руу хандаж :

- Эрхэм Аронакс танаас хэмээн тэр захирангуй хоолойгоор - бидний хооронд хийсэн хэлэлцээрийн нэгэн зүйлийг даруй дагах явдлыг би шаардах хэрэгтэй боллоо гэв.

- Чухам ямар зүйл билээ, капитан аа?

- Таны бие болоод таныг дагалдагсад та бүхнийг суллах тушаал намайг өх хүртэл түгжээтэй суух хэрэгтэй болж дээ.

- Таны тушаалыг би зайлшгүй дагах минь болжээ хэмээн би хэлээд, түүнээс нүд салгалгүй ширтэн байж гэвч танаас нэг юм асууж болох уу?

- Үгүй ээ, болохгүй!

Хэрэг нэгэнтээ тийм болсон тул маргахын хэрэггүй бөгөөд, түүнтэй тэмцэлдэх хүчин чадал надад үгүй бүлгээ. Тиймээс, түүнийг дагахаас өөр аргагүй болжээ. Би Нед Ленд, Консель хоёрын өрөөнд орж очоод капитаны тушаалыг тэдэнд сонсголоо.

Миний сонсгосон мэдээ канадын харъяатад чухам ямар сэтгэгдэл төрүүлснийг тааварлах боломж уншигчдад олгоё. Тэхэд олон юм ярихын зав бидэнд байсангүй. Энэ үед дөрвөн далайчин биднийг босгон дээр маань хүлээн зогсоож байгаад анх биднийг “Наутилус”-т орж ирэхэд аваачиж түгжсэн өнөөх тасалгаанд хүргэв.

Нед Ленд тэмцэлдээд үзэхийг завдсан боловч хаалга түүний яг хамры нь өмнө яв хийтэл хаагдав.

-Энэ чухам юу болж байгаа нь энэ билээ. Эзэн бидэнд хэлээд өхгүйсэн болов уу? гэж Консель асуулаа.

Би өөрийн нөхдөд онгоцны тавцан дээр болсон бүхнийг ярьж өгөв. Тэд мөн л миний нэгэн адил гав гайхсан боловч бид бүхнийг хүрээлж байсан тэр нууц тодорхой болсонгүй ээ.

Би нэн их бодолд орлоо. Капитань царайны хачин хувиралт миний толгойноос гарахгүй байв. Би ядаж хоёр янзын бодлыг холбон дүгнэж чадахгүй, ямар ч хэрэггүй таавар, сэжиглэлүүдийн дунд төөрөлдөн мангуурч байтал:

-Хүүе ширээн дээр хоол байна гэсэн Нед Лендийн дуу миний бодлыг сарниалаа.

Үнэхээр ч ширээ дүүрэн аяга таваг өржээ. Бодвол тэнд ингэж юм бэлтгэх тушаалаа капитан Немо “Наутилус”-ын гүйдлийг хурдасгах тушаалтайгаа нэгэн зэрэг өгсөн буйзаа.

-Өөртөө нэгэн сайхан зөвлөлг өхийг эзэн зөвшөөрөхсөн болов уу? хэмээн надаас Консель асуухад, би :

-Зөвшөөрөлгүй яахав, хонгор минь гэв.

-За тэгвэл эзэн өглөөнийхөө зуушийг сайн идчих. Үүнийг цаашдын болгоомж, цаг үе шаардаж байна. Бүү мэд шүү дээ ер нь цаашид юу болох нь Консель минь, чиний зөв.

-Аяа... хэмээн Нед Ленд санаа алдаж бидэнд зөвхөн л загас өгч шүү дээ. Бидний нөөцнөөс юу ч алга...

-Бод л доо Нед минь. Үгүй ээ, энэ чинь ерөөсөө бидэнд юу ч өгөөгүй бол чи яах юм? Энэ үг Канад нутгийн хүнийг номхотгов. Бид ширээний ард сууцгааж чив чимээгуй зуушлав. Би бага идлээ. Консель өнөө болгоомжлолдоо автаж албаар их идэв. Харин Нед Ленд л өөрийнхөө эхний дургүйцлийг харгалзахгүйгээр нэг ч үмх хүнс сул орхисонгуй гөрчихлөө.

Өглөөний зуушны дараа бид тус бүрдээ нэг нэг булан эзлэн сууж авав.

Яг энэ минутанд бидний тэрхүү хавчиг өрөөг гэрэлтүүлж байсан таазны хагас бөмбөгөр чийдэн унтарсан тул бид пад харанхуйд үлдлээ. Нед Ленд ч тачигнатал хурхирч эхлэв. Харин Консель түүнийг дууриан хурхирч ороход би гайхаж байв. Миний нөхдийг яагаад тийнхүү амархан зүүд нойр авч одов хэмээн би өөрөөсөө асууж суутал миний ч нойр хүрч дийлдэхийн аргагүй болж билээ.

Би нүдээ нээлттэй байлгахаар хэдий хичээсэн боловч миний дураар болсонгүй хоёр нүдний минь зовхи өөрөө бууж орж ирээд байв. Би нэн их шаналгаатай байдалд орж унтах унтахгүйн хооронд бүр зовчив. Бодвол бидэнд өгсөн хоолонд нойрны эм хольсон бололтой.

Тэхлээрээ биднийг харанхуй гянданд хорьсон нь капитан Немод бас багадаж өөрийнхөө цаашид үйлдэх ажлаа нуухын тул биднийг мөн унтуулах хэрэгтэй байжээ?

Хагас дутуу унтаж, зүүрмэглэх зуураа би онгоцны дээд таг хаагдаж буй чимээ муухан сонслоо. Усны гадаргуу дээр хөвж байснаас шалтгаалж үл мэдэг халбилзаж агсан онгоц хөдлөхөө ч больчив. Бодвол “Наутилус” тэнгисийн мөнхийн амгалан гүнд живж байсан буйзаа.

Би энэ завсар мөн л нойртойгоо үзэлцсээр байв. Гэвч энэ бүтдэггүй хэрэг ажээ. Миний амьсгаа суларч, үе мөчний үзүүрээс зүрхэнд минь хүртэл үхлийн хүйт дааварлаж байхыг би мэдэрч байлаа. Тугалга цутгасан мэт хүнд зовхио өргөхийн арга алга. Муу юм үзэгдсэн муухай зүүд зүүдлэгдэж хүндээс хүнд нойр намайг дарж авлаа. Дараа нь зүүд үзэгдэхээ боль больсоор би ухаан алдсан билээ.
ХӨНДИЙ БИЕТНИЙ ЕРТӨНЦ

Би маргааш өглөө нь сэрвэл толгой минь аймшигтай дүнсийж байв. Би харин нэн их гайхалд өөрийнхөө өрөөнд байж байлаа. Бодвол миний нөхрийг нойрон дунд нь мөн л тэгж өрөөнд нь аваачсан байлгүй. Учир иймээс миний нөхөд өнгөрсөн шөнийн явдлыг надаас илүүгүй мэдэж байсан тул тэрхүү нууц хэргийн хөшгийг зөвхөн л ирээдүй л ямар нэгэн аргаар сөхнө гэдэгт найдахаас өөр арга надад байсангүй.

Би өрөөнөөсөө гармаар дур хүрлээ. Гэвч би суларсан юм бол уу, аль эсхүл түрүүчийн адил түгжээтэй юу? Тэхнээ нь би бүрэн чөлөөтэй болчихсон ажээ. Тэгээд хаалгаа нээж, гудамж өрөөгөөр дамжин тавцан өөд гаргах шат руу явлаа. Өмнөхөн нь хав яв хаачихсан дээд таглааг цэлийтэл нээжээ. Би онгоцны тавцан дээр гарч ирэв. Тэнд намайг Нед Ленд, Консель хоёр хүлээж байлаа, би тэднийг байцааж эхэлсэн боловч тэд юу ч мэдсэнгүй. Өчигдөр тэд нам унтчихаад өнөө өглөө мөн л өрөөндөө сэрцгээсэн байлаа.

“Наутилус” мөн л урьдын адил амгалан, мөн л урьдын адил сэжиглэлтэй ажээ. Тэр жигдхэн хурдаар далай дээр ил хөвж явлаа. Түүн дээр юу ч болоогүй, түүний юу ч хувираагуй мэт санагдлаа.

Нед Ленд далайн төвшинг ажиж зогсоход канад газрын харъяатын соргог нүд алсад хөлөг онгоцны янданг ч далбааг ч, газар орны бараа ч олж үзсэнгүй -далай цөл мэт хов хоосон байв.

Баруунаас салхилах хүчит салхи далай дээр сүрлэг давалгаа эвхрүүлж байв.

“Наутилус” нилээд аягүй сэгсэрч бүлгээ. Амьсгалах агаарынхаа нөөцийг нөхөн авмагц “Наутилус” далайн гүнд арван тав орчим метр живж орсон нь бодвол ямар нэгэн хэрэг гарвал түргэн зуур дээшээ хөвж гарах гэж тиймэрхүү яльгүй гүнд орсон буйзаа. Ердийн заншлын эсрэг энэ нэг маяг нэгдүгээр сарын арван есний өдөр хэд хэд дахин давтагдсан бүлгээ. Тийнхүү хөвж гарах тутам капитаны туслах онгоцны тавцан дээр гарч ирэн тэндээс өнөөх л хэлдэг үгээ дотогш дамжуулж байв.

Гэвч капитан өөрөө үзэгдсэнгүй ээ. Онгоцны багийнхнаас би ердөө л амарлингүй зант зарцын биеийг олж үзсэн бөгөөд тэр миний хоол ундыг зөөж тун нямбай үйлчилдэг билээ.

Ингэж байтал өдрийн хоёр цагийн үед би өөрийн тэмдэглэлийг цэгцэлж суутал капитан Немо үзэсгэлэн танхимд над дээр орж ирэв. Би түүнд мэхийн ёслохуй дор тэр надад үл мэдэг толгой дохиж нэг ч үг хариу дуугарсангүй ээ. Би оролдож буй зүйлээ дахин үргэлжлүүлж өчигдрийн явдлын тухай тэр ямар нэгэн юм ярих байх хэмээн шийдсэн боловч , тэгсэнгүй ээ.

Би түүнийг хулгай нүдээр сэмхэн харлаа. Түүний нойр хомсдосноос болсон мэт улайсан нүд ядарсан хүний шинжтэй бөгөөд царайнд нь нэн их уйтгар түүгээр ч барахгүй, уй гашуу тодорч байв.

Тэрээр танхим дотуур алхлан, зөөлөн сандал дээр нэг сууснаа дахин босож гартаа дайралдсан номыг нэг барьж авснаа тэр дор нь шидчихээд, шалган хэмжих багажуудын дэргэд очиж харж зогссоноо ердийн байдлаар тэдний заалтыг тэмдэглэсэн ч үгүй нэг л хачин ажээ. Тэр нэг секунд боловч нэг байранд зүгээр сууж чадахгүй мэт харагдлаа. Тэг тэгсээр хамгийн эцэст над руу хүрч ирээд;

- Та эмч биш биз, эрхэм Аронакс? гэлээ. Гэнэт тийнхүү шууд тавьсан асуултанд нь би төдий л зохих хариу бэлтгээгүй байсан тул тулгамдахдаа хэсэг зуур түүнийг гөлрөн уг дуугүй суув.

- Таныг би эмч биш биз гэж асууж байна. Таны зиндааныхны олонхи нь байгалийг судлагчид, хүн эмнэлгийн боловсролтойсон биш билүү...

- Тиймээ би эмч байсан, музейд алба хаахаасаа өмнө эмнэлгийн газар олон жил ординатор хийсэн хэмээн хариуллаа.

- Тун сайн байна гэж капитан хэлсний нь бодвол миний хариулсан хариулт түүнийг баярлуулсан байх аа. Гэвч би тэр надаар чухам яах гэж буйг мэдэхгүй байсан тул дахин юу асуухыг нь хүлээж түүнд нь хэргийн учир байдлыг харгалзан зохих хариултыг өхөд бэлэн байв.

- Эрхэм профессор та миний усан цэргүүдийн нэгэнд эмнэлгийн тусламж үзүүлэхийг зөвшөөрөхсөн бол уу? гэлээ.

- Хүн өвдөө юу?

- Тиймээ

- Би таныг дагалдахад бэлэн байна.

- Тэгвэл явъя.

Миний зүрх их дэлссэн үнэнээ би шудрагаар хүлээх ёстой. Яагаад ч юм бүү мэд, тэрхүү өвчтэй усан цэрэг, өчигдөр шөнийн явдал хоёрын хооронд ямар нэгэн учир бий гэсэн бодол миний толгойд орсон нь тэр нэг нууц миний сэтгэлийг, нөгөө усан цэргээс илүү донсолгож билээ.

Капитан Немо намайг онгоцны хойт руу дагуулан явж багийнхны өрөөний дэргэдээс жижиг тасалгааны үүд татлаа. Тасалгаанд жинхэнэ англо сакса ястан, гүжирмэг царайны дөч орчим настай хүн хэвтэж байв. Би түүний дээрээс тонгойн харвал тэр өвдсөн хүн биш шархадсан хүн ажээ. Цусанд будагдсан цагаан эдээр боосон толгойд нь зөөлөн дэр дэрлүүлсэн байв.

Намайг боолты нь авахад шархадсан хүн над руу том нүдээр яг ширтэж, боолты нь авахад саад хийсэнгүйгээр барахгүй нэг ч удаа ёолсонгүй ээ.

Тэрний шарх аймаар ажээ. Ямар нэгэн мохоо зэвсгээр цохиулсан гавлын нь ясны цаана тархи нь харагдаж байв. Тархины нь эд эс хөндөгдсөн болох нь харваас илэрхий байлаа. Тархины нь боровтор хөрсөм дээр байгаа цус, ширээний бүтээлэг дээр туссан улаан архины толботой адил харагдав. Тиймээс тэр хүний тархи хөдөлсний дээр цус харавсан ажээ.

Хөөрхий тэрний амьсгаа давхцаж царай нь байн байн татвалзаж бүлгээ. Миний өмнө тархины өвчлөл хөдөлгөөнт эрхтний мэдрэлийн төвийн саагийн гэм хоёр хавсрах тохиолдол яг дүрээрээ байв.

Шархлагчийн судасны цохилт тасалдсаар, дөрвөн мөч нь хөрж эхлэхэд үхэл улам бүр ойртон түүнийг хэрхэвч буцаах аргагүй гэдгийг би харж байв. Би шархыг дахин боогоод капитан Немо руу эргэж:

- Энэ хүн чухам яасхийж шархадсан юм гэж асуувал:

- Тэр нь гол гэж үү? хэмээн тэр булзааруулан хариулаад “Наутилус” ёврогдсоны улмаас машины араа мултарч энэ хүнийг цохисон юм. Гэвч та үүний тухай юу гэж бодож байна? гэж асуув. Би үг хэлэхээсээ эргэлзлээ.

- Ярь, ярь та. Энэ хун франц хэл мэдэхгүй гэв. Шархадсан хүн рүү би дахин нэг хараад:

- Энэ хүн хоёр цагаас хэтрэхгүй.

- Үүнийг аврах арга алга уу?

- Юу ч алга.

Капитан Немо арга ядсандаа нударгаа зангидав. Түүний нүднээс нулимс хэлхээ тасран бөнжигнөж ирлээ.

Хэдэн минутын турш би үхэж буй тэр хүнээс нүд салгаж чадсангүй ээ. Түүний амь нас тонилон одож буй нь харваас илэрхий. Чийдэнгийн зэвүүн цайвар гэрэл түүний цонхигор царайг бүр ч цайлгаж байв.

Зайлшгүй хүнд хүчир амьдрал, үгүйрэл хоосролын улмаас яагаа ч үгүй эрт үрчлээтсэн, түүний ухаалаг царайг би ажиж зогслоо.

Унтарч буй тэр амьдралын нууцыг хөрж буй уруулын нь сүүлчийн нь үгнээс олж мэдэхийг би хичээлээ. Гэтэл капитин Немо надад:

- Таныг би одоо энд барих явдалгүй. Явж болно, эрхэм профессор гэв.

Тэхээр нь явахаас өөр арга олдсонгүй билээ. Капитаныг би талийж буй хүний дэвсгэрийн дэргэд үлдээж, үзэж харсан бүхэндээ сэтгэл ихэд өвдөн өрөөндөө эргэж ирэв.

Өдрнйн турш миний санаанд муу юм бодогдоод амар заяа үзүүлсэнгүй, шөнө нь ч би муу унтлаа. Зүүдэн дунд минь холоо гэгч нь гинших дуун сонсогдож бас гашуудлын аялгуу уянгадах ч шиг боллоо.

Маргааш өглөө нь би үүрээр онгоцны тавцан дээр гарав. Тэр өдөр капитан Немо надаас урьтсан тул тэр тэнд байлаа. Тэгээд тэр над руу ойртон ирээд:

- Эрхэм профессор та өнөөдөр усан доогуур хийх жуулчлалд оролцохыг хүсч байна уу? хэмээн асуухад нь би;

- Миний нөхөд түүнд чинь оролцож болох уу? гэж асуув.

- Хэрэв л тэд дуртай бол бололгүй яахав.

- Таны үгийг баяртай хүлээн авах байнам.

- За тийм бол явж баг өмсдөө гэлээ. Тэр өнөө нас барсан хүний тухай нэг ч үг дуугарсангүй. Би Нед Ленд, Консель хоёр дээр орж капитаны урилгыг тэдэнд дамжуулбал Консель дуртай зөвшөөрч, харин канад хүн энэ удаа татгалзсангүй ээ.

Өглөөний найман цаг болоогүй байв. Найм хагасын үед бид өмсгөлдөө чихэлдэн орж цахилгаан дэнлүү авч Руквейролийн савууд үүрлээ.

Хоёр хаалга дараагаараа нээгдэж, капитан Немо ба арван хоёр усан цэргийн хамт бид “Наутилус” амарч хэвтсэн далайн чулуулаг ёроолд арван метрийн гүнд буулаа.

Эхлээд төдий л хэвгий бус ёроолын хөрс биднийг доошоо гучаад метр уруудах нилээд гэц газар хүргэлээ. Бид нэгэн их хонхорт орж очсон нь номхон далайд бидний анхны зугаалга хийсэн ёроолоос эрс ялгавартай байв. Энд далайн доорхи ой, нуга газар, зөөлөн шаргал элс аль аль нь ч байсангүй ээ. Капитан Немо биднийг дагуулан яваа газрын онцлог байдал миний нүдэнд шууд бууж байв. Энэ бол хөндий биетний ертөнц ажээ.

Ургаа амьтдын ангид альционарийн доод анги гэж буй бөгөөд энэ ангид гаргонийн баг гэж байдаг бүлгээ. Энэ багт байгалийн нэн сонирхолтой нэгэн бүтээл, үнэт хөндий биетнүүд багтдагийг эрдэмтэд амьтан, ургамал эрдсийн гурван ертөнцөд дараалан хамааруулж үзсэн билээ. Энэхүү эрт дээр үеийн эмийн зүйл, эдүүгээ манай үеийн эмэгтэйчүүдийн үнэт эдлэлийг зөвхөн1744 онд Тремблей гэгч Англи хүн амьтны аймагт багтаасан бүлгээ.

Хөндий биетэн буюу шүр биетэн гэдэг бол маш жижиг амьтдын бөөгнөрөл бөгөөд бутрамтгай чулуужсан хөндий бие үүсгэн хуралддаг учиртай. Эдгээр хөндий биетэн үржлийн үүсвэр ор ганц жижиг амьтнаас хуваагдаж үржих замаар цаашдаа олширч бөөгнөрдөг ажээ. Тэдний бөөгнөрөл нийт нэгэн доор нэгэн амиар амьдрах боловч, амьтан тус бүр хувьдаа хувийн амьдралтай бүлгээ.

Би эдгээр сонирхолтой ургаа амьтдын тухай сүүлчийн бүтээлүүдийг уншсан тул далайн гүнд байгаль өөрөө ургуулан, чулуужсан шүрэн моддын ойд явах гэдэг надад нэн сонин байж билээ.

Бид гар чийдэнгээ асааж, тэдгээр шүрэн биет амьтдын босгож буй үе улирах тутам, ирээдүйд Энэтхэгийн гадаад далай Номхон дөлгөөн гадаад далай хоёрыг тусгаарлах хадан хананы дэргэдүүр явав. Зам зуураа бид байсхийгээд л шүрэн моддын шугуйг тойрох хэрэгтэй болдог байв. Тэдгээр мод маягийн ургамал хуурай газрын моддоос зөвхөн хаданд барилдан наалдаж оройгоороо руугаа харснаараа л ялгаварлагдах ажээ.

Тэдгээрийн өнгө булаалдан тодрох мөчүүд дээр тусч буй бидний гар чийдэнгийн гэрэл гайхамшиг сайхан солонгорон сацарч байв. Тэдгээр чулуужсан амьтан усны хөдөлгөөнд надад заримдаа ганхан савлаж буй мэт санагдах бөгөөд за- римдаа надад тэдний дөнгөж дэлбэрч эхэлж буй буюу эсхүл сэвсийтэл цэцэглэн алаглаж буй эмзэг нарийхан дохиур, тэмтрүүл бүхий шинэхэн цэцгийг тасдаж авмаар бодогддог байлаа. Гэтэл баригдашгүй хурдан, бяцхан жараахай, шувуун сүрэг мэт тэдний дэргэдүүр тэдгээрийг хөндөхтэй үгүйтэй, сум шиг шуугин өнгөрөх ажээ. Харин би тэр амьд цэцгүүдийн зүг гараа дөнгөж сарваймагц тэд буй бүх орвонгоороо хөвөлзөн хөдөлдөг бүлгээ. Тэдний цагаан цэцгээс хоромхон зуур хумхин улаан дэлбэндээ нуугдан харсаар байтал өнгө нь гандаж, саяхан цэцэглэн байсан амьд бут чулуужин хатаж хоцордог байв.

Завшаант тэр нэгэн тохиолдол зоофитуудийн хамгийн ховор дүрсийн бөөн дээр оруулчихсан бүлгээ. Тэнд ургасан шүрэн биетний шугуй гуа үзэмжээрээ Африк, Франц, Итали болон газрын дундат далайн эрэг орчноос авч ашигладаг шүрэн биетнээс хол илүү ажээ.

Ховор тохиолдох үнэт шүрэн биетний өнгө үзэмж нь “ГАл улаан цэцэгс”, “Ал улаан хеес» гэсэн гоёмсог нэрэндээ зохицож байв.

Төдөлгүй шүрэн биетний бут олширч. модод нь өндөрсөж эхэллээ. Уран барилгын зөн билэг болсон гудамжилсан нарийхан зурвас бидний өмнө зурайлаа. Капитан Немо үл мэдэг урагш тонгойсон туурга бүхий харанхуй хөндий рүү гүнзгийрэн ороод, бид түүгээр урагшилсаар гүн тийшээ зуун метр явав.

Шүр моддын дунд би бусдаас бага бус сонирхолтой нэгэн дүрс хөндий биетэн, бие махбод нь гүйцэ шохойжсоныг харгалзахгүйгээр, гадаад байдлаараа далайн жинхэнэ замгийг дууриан, шүр биетний ногоон улаан бут хэд хэдийг олж үзлээ. Гэлээ ч гэсэн нэгэн сэтгэгч “шүр биетэн гэдэг” бол хад чулуу мэт унжсан бөх нойроосоо сая сэрж эхлээд арай л хөдөлгөөнөө олж амжаагүй амьдралын тэр хязгаар нь байж магадгүй гэжээ.

Ингээд хоёр цаг илүү явсны дараа бид шүр биетний амьдралын эцсийн гүн буюу барагцаалбал гурван зуун метрийн гүнд орлоо. Энд шүр биетний бөөн цөөн бүлэг мод ургасангүй, харин чулуужсан аврага том моддын бүхэл бүтэн балар шугуй хүглийж байх нь бүх л төрлийн өнгө солонгоруулан, далайн олон өвс плюмарийн гоёмсог гинжүүдээр тордогдсон ажээ. Бид гүн усны зузаан харанхуй өөд сүндэрлэн алга болсон тэдгээрийн өндөр ороодсон доогуур тонгойх зовлонгүй явж ахуйд бидний хөл доор тубилор, астрей, меандрин, фунгий, кариофилийн гоёмсог зөөлөн хивс цэцэглэн байв.

Ямар гоёхон үзэгдэл бэ! Бид өөрсдийн сэтгэгдлийг солилцож болохгүй нь юутай харамсалтай вэ? Тиймэрхүү мартаж хэрхэвч үл болох сайхан цагт чиний толгой шил төмөр, хоёроор хийсэн тэр дуулганд баригдан байх нь ямар гомдолтой вэ! Яахаараа бид, тэрхүү бидний дэргэдүүр сум шиг шунгинан өнгөрч буй загаснуудын нэгэн адил усанд амьдарч эс чадна вэ? Эсхүл ядахдаа газар ус хоёрын алинд нь ч болбой нь урт удаан цагаар явж чадах хоёр нутагтан шиг биш байна вэ?

Тэгтэл капитан Немо зог тусав. Би ч гэсэн, миний нөхөд ч гэсэн мөн зогслоо.

“Наутилус” -ын далайчид капитаныхаа ард дугуйран зогсохыг би ажиглав.

Би сайтар анхааран харвал тэдгээрийн дөрөв нь ямар нэгэн урт гонзгор юм мөрөн дээрээ авч явахыг сая үзлээ.

Бид тал бүрээсээ шүр моддын ойгоор хүрээлэгдсэн уужим хэмжээний нуга газрын голд зогсоцгоож байв. Бидний барьж явсан гар чийдэн сулхан бүдэг цайвар гэрэл тусгах тул бидний сүүдэр асар томрон доёлзох ажээ.

Тэрхэн нуга газрын захаар бид харанхуй бөгөөд хаа нэгэн газар хааяа хааяа цус мэт улаан гал гялс гээд алга болох нь бидний чийдэнгийн гэрэл ойролцоо байгаа шүр модны голоос ойсон нь тэр ажээ.

Консель, Нед Ленд хоёр миний дэргэд байлаа. Усан доогуурхи бидний тэрхүү жуулчлал ямар нэгэн зорилготой болох нь сая л бидний толгойд орж билээ.

Тэр орчны газрыг шинжин үзвэл далайн ёроол энд тэндгүй л овгор товгор болохыг би олж үзэв. Тэдгээр овгор нэн цэгцтэй зөв хэлбэртэй зохицон байрласан нь хүний гараар хийгдсэн гэдгийг гэрчилж байв.

Тэгтэл ч капитан Немогийн дохиогоор усан цэргүүдийн нэг нь урагшаа гарч бүснээс жоотуугаа тайлан аваад далайн ёроолын хөрсөнд нүх ухаж эхлэв. Тэхэд нь би сая бүхнийг ухааран бүлгээ.

Тэхнээ нь тэр нэгэн нуга бол хүүр оршуулдаг газар, тэнд ухаж буй нүх нь булш, тэдгээрийн үүрч ирсэн гонзгор юм бол өнгөрөгч шөнө нас барсан усан цэргийн хүүр ажээ.

Капитан Немо би түүний нөхөд тэнгисийн тэрхүү ёроолгүй гүнд, ах дүүсийн тэр нэгэн хүүр оршуулах газар өөрсдийнхөө тэр нэгэн нөхрийн ариун шарилыг нутаглуулахаар энд хүрэлцэн иржээ.

Үүнаас урьд өмнө би хззээ ч тэгж их сэтгэл түгшиж үзээгүй билээ. Миний алаг зүрхийг хэзээ ч, юу ч тэгж их эмгэнүүлээгүй билээ.

Миний нүдний өмнө болж буй тэр бүхнийг би харахыг хэдий үл хүсэвч миний нүд тэр нэгэн эмгэнэлт зүйлээс секунд хэр ч салж чадахгүй байлаа.

Тэр завиар булшны нүх тэнгисийн ёроолд улам бүр л гүнзгийрч бүлгээ. Зээтүүний дохилтонд цочсон загаснууд тал бүр тийшээ бут үсрэн зайлж байв.

Зээтүүний ган үзүүр ёроолын хөрсөнд далд буй чулуунд хангинаж буй бүдэг чимэа надад сонсогдож байв.

Нүх уртаашаа ахиж, өргөөшөө уужирсаар эцсийн эцэст хүн элбэг багтахаар том болов.

Тэгтэл ч шарил авч явсан улс ойртон ирлээ. Цагаан бөсөөр ороосон хүүр ус дүүрэн байсан өнөө нүх рүү гулсан орж явчив.

Капитан Немо, далайчид уул нүхийг хүрээлэн зогсч хоёр гараа алгандаа зөрүүлэн тавьжээ. Тэр нэгэн үйл явдалд гүнээ эмгэнэн, сэтгэл зовсон бид гурав, тэдний ёслолд саад хийхгүйг бодож нэг алхам хойш ухарч билээ.

Дараа нь нүхийг шүр биетний чулуужсан хэсгүүдээр дарж шороог нь дөрвөлжин заслаа.

Тэр бүхнийг гүйцсэний сүүлд капитан Немо ба түүний нөхөд нэг өвдөг дээрээ сөхрөн сууж, нэг гараа гозойлгон ёслоод салахын ёсыг гүйцэтгэв.

Ингээд гашуудлын цуваа “Наутилус”-ын зүг буцах замдаа орох нь тэрээ.

Бид шүр моддын шугуй дотуур дахин алхсаар шүрэн цохионы ёроолд хүрч ирэв. Эндээс ердөө, эгц газар өөд өгссөөр цаг илүү хүнд зам туулсны эцэст “Наутилус” -ын гал алсад гялалзаж харагдав.

Бид түүнийг шууд чиглэн явсаар өдрийн хоёр цагт онгоцондоо эргэн ирлээ.

Саяхан шаналж өнгөрөөсөн эмгэнэлт ёслолын үед төрсөн уйтгарт бодлын эрхэнд би хувцсаа дөнгөж солимогц л онгоцны тавцан дээр бушуухан гарахыг яаравчлав. Тэгтэл ч капитан Немо над дээр хүрч ирэв.

- Тэр хүн хөөрхий, миний хэлснээр урьд шөнө л нас барчив аа даа?

- Тэгсээн эрхэм профессор минь.

- Тэхээрээ тэр одоо усан доорхи хүүр оршуулах газар, өөрийн олон нөхдийн хамт сэршгүй бөх нойроор амгалан нойрсож байгаа нь тэр үү?

- Тиймээ, тэр тэнд биднээс бусдад таг мартагдан нам унтжээ гэж капитан Немо хэлчихээд хоёр гараараа нүүрээ даран, уйлахгүйг оролдсон боловч тус болсонгүй ээ. Тэгээд тэр нилээд дуугүй байснаа:

- Тэнд усны ёроолгүй гүнд, бидннй нутаглах газар байдаг юм даа гэв.

- Тэнд танай талийгаач бологсод аврага загасны амнаас хол, амгалан нойрсдог байх нь ээ?

- Тиймээ, аврага загас ч тэр, хүн ч тэр аль алин нь ч хүрч тэнд үл чадна гэж капитан Немо бүдэг хоолойгоор хариулж бүлгээ.